Wat is het doel van de denktank?
‘Nadenken over de sociale en culturele kanten van de crisis. En proberen inzicht te krijgen in de wortels en de langetermijngevolgen. In de media gaat het vooral over de economische en financiële aspecten, en maar weinig over de context. Waarom kon het gebeuren? Wat betekent het voor mensen? Hoe om te gaan met het verlies van vertrouwen in instellingen, in elkaar en in politici? Welke nieuwe sociale bewegingen verschijnen op het toneel? En wat doen mensen zelf om hun leven opnieuw vorm te geven? Over al dat soort onderwerpen wordt eens per jaar gediscussieerd.’
Hoe gaat het eraan toe op die bijeenkomsten?
‘Men treft elkaar in het hoofdkantoor van de Gulbenkian Foundation, een van de rijkste stichtingen voor kunst en wetenschap in Europa. Die hebben een prachtig complex in Lissabon met een imposante kunstcollectie. Alle leden schrijven een paper, en daar wordt dan over gedebatteerd. Dat zijn fascinerende conversaties, want iedereen is behoorlijk briljant, welbespraakt en volstrekt eigenzinnig. Soms gaat het er ook best hard toe, want men is het lang niet altijd eens. Maar dat maakt het juist leuk. Ik vond het erg inspirerend om erbij te zitten, temeer daar het ging over vragen waar ik zelf als programmamaker ook al lang mee rondliep. Ik heb Waar is de woede? laten zien en verteld over de ambitie van Tegenlicht om slow journalism te bedrijven en juist de grote, langzame veranderingen in de samenleving te belichten.’
Waarom treedt het netwerk nu pas naar buiten?
‘Deels omdat ze werken aan een boek dat gaat verschijnen bij een bekende academische uitgever. Daarnaast is men ook gewoon voorzichtig. Dit zijn gerenommeerde wetenschappers die iets doen wat gerenommeerde wetenschappers meestal niet doen: nadenken over het nieuws van de dag en de geschiedenis proberen te duiden terwijl die zich ontvouwt. Het gaat over een verandering waar ze zelf nadrukkelijk deel van uitmaken. Dat betekent dat je echt je nek uitsteekt als wetenschapper, en dat je je best eens kunt vergissen. Ik kan me voorstellen dat je onder die omstandigheden niet de hele tijd interviews wilt geven of persberichten de deur uitstuurt.’
Streeft men ook naar politieke invloed?
‘Dat is zeker de ambitie. Maar tegelijk trekken verschillende leden van het netwerk de conclusie dat het huidige politieke systeem niet zo denderend functioneert. Castells spreekt zelf in zijn interview over de recente jongerenopstanden in Spanje, die werden gesteund door 85 procent van de bevolking. De onvrede van de Spanjaarden richt zich niet tegen een bepaalde politieke partij, maar tegen alle partijen. Mensen voelen zich niet meer vertegenwoordigd, en dat zie je ook in andere landen. Volgens Castells moet er daarom een heel andere vorm van politiek komen.’
Kun je al je materiaal kwijt in één Tegenlicht-uitzending?
‘Bij lange na niet! Daarom gaan we een langere versie van de interviews op de website plaatsen. En in oktober brengt de VPRO samen met het Aftermath Network en de Gulbenkian Foundation een box uit met vijf dvd’s over life beyond the crisis.’
Uit de VPRO Gids van 17 september tot 24 september.