Vukuzenzele: Wake up and do something!

In voorbereiding op het WK 2010 proberen verschillende kleine ondernemers hun slag te slaan tijdens deze once-in-a-lifetime-opportunity. Researcher Karen Schoonbee sprak met verschillende ondernemers in Zuid-Afrika, die ieder op hun eigen manier proberen iets uit het WK te halen. Mensen moeten creatief zijn en zelf actie ondernemen. Dit wordt in het Zulu "Vukuzenzele" genoemd, oftewel: 'Wake up and do something!'. Veel mensen bereiden zich goed voor en investeren veel geld, in de hoop tijdens het WK grote winst te kunnen maken. Als dit hen al gaat lukken, is het nog maar de vraag of zij -naast die ene maand van de kampioenschappen- ook een structureel betere positie kunnen verwerven, post-WK.

Het is niet makkelijk voor de "Vukuzenzele" ondernemers, uit de informele sector. Veel van hen worden tegengewerkt en uitgesloten door de strikte regels van het FIFA monopolie. De ondernemers verwachtten meer geld en toekomstperspectief dan zij waarschijnlijk uit dit WK zullen kunnen slepen. In eerste instantie was de bevolking erg blij met de komst van het WK en dacht men dat iedereen ervan zou profiteren, maar nu de machtsverhoudingen steeds duidelijker worden en blijkt dat veel initiatieven geen kans krijgen zijn mensen erg teleurgesteld dat zij niet bij het WK worden betrokken.

*Lydia Masoleng is eigenaresse van het Bed&Breakfast hotel 'Malebo's' in Khayelitsha. De B&B telde drie kamers. Met de komst van het WK besloten Lydia en haar man nog vijf kamers en een vergaderzaal te bouwen. Begin dit jaar ging haar man met pensioen en konden ze beginnen met de bouw. Al hun spaargeld zit hierin. Nu ze meer kamers te bieden hebben kunnen ze in aanmerking komen voor een aanvraag bij MATCH (FIFA ondernemings akkoord). MATCH komt langs om de B&B te keuren en bepaald hoeveel zij per kamer kunnen vragen. Lydia heeft een licentieaanvraag gedaan, maar tot op heden niets van de organisatie gehoord.

Een van de andere B&B houders waar Karen mee gesproken heeft, gaf aan dat MATCH in feite een wurgcontract sluit. Men moet aangemeld zijn bij de organisatie om klanten te kunnen krijgen. De B&B houders moeten 30% van hun inkomsten afdragen aan MATCH en de organisatie kan zich ten allen tijden terugtrekken terwijl men andersom niet onder de deal uit kan.

*Monica Vassen is een van de drie food ladies die per dag 700 bouwvakkers van het Green Point Stadion van eten voorzien (ongeveer 233 maaltijden per dag). Monica is eigenaar van 'Champs Food', een voedselkot naast de bouwplaats van het toekomstige stadion. Voordat zij kok werd was ze administratief medewerker. Op haar vijftigste ging ze met pensioen. Daarna besloot ze om een onderneming op te starten en zich op haar favoriete bezigheid te storten: koken. Ze kocht een trailer en vestigde zich bij het oude stadion. Toen ze vernam dat Zuid-Afrika het WK 2010 zou binnen halen, verhuisde ze naar de bouwplaats van het Green Point Stadion. Vanaf 2008 kon ze voor 'Murray and Roberts' werken - een van de twee grote bouwbedrijven van het Green Point Stadion - en kookte toen, samen met de andere food ladies, voor 1400 medewerkers. Monica had de hoop om tijdens het WK ook voedsel te kunnen verkopen, de hele omgeving rondom het stadion is echter "gereserveerd" voor FIFA-partners: multinationals zoals 'Coca-Cola' en 'McDonalds'.

Een andere voedselverkoper waar Karen mee gesproken heeft is een ondernemer van 'Businessonyourback', een bedrijfje dat -tijdens evenementen- door mobiele werknemers voedsel en drank laat verkopen vanuit een speciaal daarvoor gemaakte rugzak. Deze ondernemer weet echter niet of hij ook zal mogen verkopen tijdens het WK omdat hij blank is en dan officieel 75% van de verkopers uit een "voorheen achtergestelde bevolkingsgroep" moet komen. Een andere handelaar waar zij mee gesproken heeft, heeft het recht gekregen om te kunnen verkopen via zijn zus die voor Ajax werkt. De meeste handelaren werken als verkoper, naast hun reguliere baan. Zo sprak Karen met taxichauffeurs, loodgieters, etc. die tijdens het WK extra diensten zullen draaien om bij te kunnen verdienen. De verkopers heten het WK van harte welkom. Veel van hen hebben geen besef dat zij niet veel kunnen verkopen tijdens het WK -door de FIFA monopolies die dan van kracht zijn.

*Piet "Rasta" (48), is een van de 700 bouwvakkers van het Greenpoint Stadium. Hij werkt al zeventien jaar voor 'Murray and Roberts', het bouwbedrijf dat de opdracht heeft gekregen het stadion te bouwen. Rasta heeft na al die jaren nog steeds dezelfde positie, als landmeter assistent. Daarnaast treedt hij vaak op als woordvoerder voor de arbeiders en wordt hij omgekeerd ook vaak door het bouwbedrijf gevraagd om problemen voor hen op te lossen.

De grootste problemen omtrent het Wk zijn volgens hem onder andere dat de verwachtingen bij de werknemers aanvankelijk erg hoog lagen. Ze verwachtten een riant salaris omdat zij gehoord hadden hoeveel geld er in het stadion gestoken werd. De werknemers zijn teleurgesteld omdat ze niet veel meer verdienen dan anders [Zie het artikel 'Internationale acties rond mega-sportevenementen: Over de positie van arbeiders en vakbonden']. Het is duidelijk geworden dat het grote geld ergens anders heen gaat. Rasta is bang dat er na de bouw van het stadion te geen werkgelegenheid en geld meer zal zijn. Tot noch toe heeft niemand een werkgarantie gekregen, zelfs de werknemers aan de top niet, dus dat biedt weinig goeds. De arbeiders hebben geen zekerheid. Wat wel zeker is is dat het volgende project van bouwbedrijf 'Murray and Roberts' in Dubai zal zijn en dat ze daar geen Zuid-Afrikaanse arbeiders nodig hebben.

De kosten voor het Greenpoint stadium zouden een stuk lager zijn uitgepakt als de overheid in plaats van een nieuw stadion te bouwen een van de bestaande stadions in de regio had laten opknappen. Met de kostenbesparing zou er bijvoorbeeld in de woningbouw of andere sociale projecten kunnen worden geïnvesteerd. [Volgens vakbondsmedewerker Eddie Cottle zijn de investeringen in de nieuw te bouwen stadia nu al even hoog als het bedrag dat de overheid de afgelopen tien jaar aan de woningbouw heeft besteed. Zie de paper van Cottle in de link hiernaast]. Als Rasta zou kunnen kiezen tussen de komst van het WK of een beter huis, zou hij zeker voor het huis kiezen.

*Siviwe Mbinda is het ultieme "Vukuzenzele" type. Hij is erg arm en woont in een krottenwijk, maar heeft veel ambitie. Siviwe is freelance toeristenbegeleider en houdt tours door zijn township 'Langa'. Hij doet er van alles aan om tijdens het WK veel toeristen te trekken. Zo traint hij een groep kinderen om te dansen voor de voetbaltoeristen. Ook is hij fietstochten aan het organiseren. Siviwe bereidt zichzelf tevens goed voor door Spaans te leren, daarmee hoopt hij tijdens het WK -door een groot Spaans of Zuid-Amerikaans toeristenbureau- als gids te worden ingehuurd.

Siviwe vertelde aan Karen dat de mensen nog steeds erg veel sympathie hebben voor het WK omdat ze erg van voetbal houden. Zelfs mensen die geen geld hebben om kaartjes te kopen voor de wedstrijden zijn overladen enthousiast en zullen het WK thuis uitbundig meevieren. Maar net als Rasta is hij van mening dat als Zuid-Afrikanen de keuze zouden hebben tussen betere huizen of het WK, bijna iedereen voor input in de woningbouw zou kiezen.