De toenemende schaarste aan energie is een potentiële bron van grote conflicten. In Energy Risk schetst Tegenlicht twee rampscenario’s bij de overgang van fossiele brandstoffen naar duurzame energie.

Door Ilse van der Velden

Olie, gas, kolen: ze zijn er nog. Maar voor hoe lang? De voorraden raken langzaam maar zeker uitgeput. En met nieuwe grootverbruikers in het spel zoals China en India, die op het gebied van energie beslist niet doen aan consuminderen, zou het einde van het tijdperk van de fossiele brandstoffen weleens sneller kunnen komen dan we hopen. Niemand die precies weet wanneer de allerlaatste oliedruppel uit de allerlaatste bron druipt. Zwartkijkers geven ons nog slechts zo’n 25 jaar om op alternatieve energiebronnen over te schakelen. Die periode, waarin de wereld langzaam maar zeker over gaat van fossiele naar volledig duurzame energiebronnen, wordt de energietransitie genoemd. Energie, het mogelijke gebrek eraan en de wedloop om zowel de grondstoffen als de beste positie op de veranderende markt, is niet alleen een van de grote thema’s van deze nieuwe eeuw maar ook een belangrijke potentiële bron van conflicten. Staaltjes daarvan hebben we gezien, toen Rusland begin 2006 en vorig jaar de gaskraan naar Oekraïne dichtdraaide, waarmee ook de toevoer naar het Westen stokte.

Volgens energie-expert Coby van der Linde is de eigenlijke energietransitie nog ver weg, maar is de manier waarop we de komende twintig jaar omgaan met het energievraagstuk bepalend voor de toekomst. We willen graag geloven in een vreedzame overgang, maar historisch gezien is de kans op conflicten groot, signaleert Van der Linde. ‘Bijzonder is, dat Van der Linde eigenlijk de enige expert is die waarschuwt voor dergelijke conflicten,’ zegt Tegenlicht-regisseur Shuchen Tan. ‘Zij legt uit dat de transitie naar duurzame energie niet alleen maar noodzakelijk is voor het milieu, maar ook strategische noodzaak is. Als je als samenleving die overgang niet snel genoeg maakt, kom je steeds scherper tegenover elkaar te staan, waardoor de kans op gewapende conflicten toeneemt.’

Angstaanjagend realistisch

Of Europa, met zijn ingewikkelde regelgeving, er tijdig in zal slagen de overstap naar alternatieve energiebronnen te maken, is de vraag. En zullen onze energie-afhankelijke economieën wel gewoon door kunnen draaien? ‘Het zijn belangrijke kwesties in een wereld waarin de machtsverhoudingen verschuiven en nieuwe politieke en economische allianties ontstaan op basis van verschillen in energiesituatie,’ zegt Shuchen Tan. Over het mogelijke verloop van de energietransitie schreef Van der Linde in 2007 een essay, dat de aanleiding vormde voor Tegenlicht om haar medewerking te vragen voor een uitzending, waarin twee scenario’s worden geschetst voor een mogelijk energie-conflict. In Energy Risk krijgen we in de vorm van angstaanjagend realistische nieuwsberichten te zien wat er dan gebeurt. In het eerste geval ontstaat er een aardgascrisis. Etnisch geweld in Oezbekistan, Europa’s een na grootste gas leverancier, leidt tot militair ingrijpen van Rusland. In antwoord daarop draait de Oezbeekse regering de gaskraan dicht die cruciaal is voor de doorvoer via Rusland naar Europa. Terwijl de Europeanen worstelen met de gevolgen van een gastekort, zijn hun leiders verdeeld over de aanpak. Het andere scenario is een oliecrisis, veroorzaakt door een terroristische aanval op de Straat van Hormuz, een belangrijke doorvoerroute voor olie. De olieaanvoer komt tot stilstand, de olieprijs schiet omhoog en de financiële markten reageren navenant sterk.

In het Westen ontstaat een brandstoftekort, en ook nu kan de internationale gemeenschap moeilijk overeenstemming bereiken omdat de belangen van de verschillende naties uiteenlopen. In de uitzending worden beide rampscenario’s voorgelegd aan een aantal gerenommeerde experts op het gebied van energie en veiligheid uit verschillende hoek, van een ex-legeraanvoerder tot een energieconsultant. Ook Van der Linde komt aan het woord over haar visie op de toekomst en de noodzaak die zij ziet van een snellere en grootschaliger transitie.

Collapsus, de Energy Risk thriller

Bijzonder is dat de televisie-uitzending vergezeld gaat van een online productie, die
grofweg hetzelfde verhaal vertelt maar op een hele andere manier. Collapsus, de Energy Risk thriller neemt de speler mee op een interactieve ontdekkingstocht met puzzels, minigames, video- en animatiebeelden, die samen op een speelse en toegankelijke manier inzicht geven in de thematiek van de uitzending, vertelt Matthijs Vermoten van Submarine, uitvoerend producent. Het is géén game, haast Vermoten zich uit te leggen, al zitten er wel spelelementen in. ‘Wat wij hebben gedaan is zo nieuw dat we er nog geen goede naam voor hebben. We combineren animatie met videobeelden van door acteurs gespeelde scènes en documentairefragmenten met korte spelletjes. Je ondergaat iets, en in de veertig minuten die het duurt krijg je inzicht in een proces, dat misschien nu nog de vervan- m’n-bedshow lijkt, maar waar we de komende decennia allemaal mee te maken zullen krijgen.

Collapsus vertelt de gebruiker over de mogelijke gevolgen, kansen, bedreigingen en lastige vragen die naar aanleiding van de revolutie die de energietransitie is, naar voren zullen komen. Het is toegankelijk voor een breder publiek dan de Tegenlichtuitzending alleen.’ De speler krijgt te maken met allerlei fictieve, maar niet ondenkbare situaties, zoals een black-out in een Londen als de elektriciteit uitvalt. ‘In een kort spel wordt je de kans geboden zo’n black-out te voorkomen, waarbij je kunt kiezen uit een aantal mogelijkheden. Geloof je heilig in groen, dan kies je misschien voor windenergie. Maar in het spel leer je al snel dat dat niet kan, en ook waarom niet. Je ziet in dat je compromissen zult moeten sluiten.’ Collapsus, dat ook wordt aangeboden aan middelbare scholen als lesmateriaal, gaat niet over energiebesparing thuis. ‘Dat is niet het punt. We willen laten zien hoe complex de materie is.’

Tegenlicht: Energy Risk
Maandag, Nederland 2, 20.55-21.46 uur
Collapsus, de Energy Risk thriller: www.collapsus.com