Tegenlicht toog voor de uitzending van vanavond naar de University of Chicago. Daar doceert de beroemde filosofe Martha Nussbaum ethiek aan de rechtenfaculteit. Nussbaums slimste studenten gaan voor de aflevering ‘De Chicago sessies’ in op de juridische en humanitaire achtergronden van de kredietcrisis. De universiteit van Chicago heeft 82 Nobelprijswinnaars voortgebracht en kun je daarom gerust aanmerken als een invloedrijk instituut. Maar dat is niet de belangrijkste reden waarom juist deze universiteit interessant is om te bezoeken.
De kredietcrisis is slecht voor de naam van het vrije marktdenken, uitgevonden door Milton
Friedman. Niet zo handig om nu een onderzoeksinstituut in zijn naam te beginnen.
VPRO-gidsartikel over De Chicago sessies
De grondlegger van het vrijemarktdenken, Milton Friedman, had namelijk Chicago als thuisbasis. Vanaf 1946 was de beroemde econoom verbonden aan de Graduate School of Business. Friedman legde als eerste de nadruk op de aanbodkant van de economie. Hij pleitte voor een kleine overheid, weinig beperkingen voor het bedrijfsleven, en een traag groeiende geldhoeveelheid. Hij vond veel navolging, en de ‘Chicago school of economics’ werd behalve een plek om te studeren een belangrijke stroming op economisch gebied. In 1976 ontving Friedman de Nobelprijs voor economie en zijn ideeën werden in de praktijk gebracht door onder anderen Ronald Reagan en de Chileense dictator Augusto Pinochet. Volgens critici was de repressie van de dictatuur de enige manier om de Friedman-theorie echt te laten werken. Anderen benadrukten dat zonder een sociaal vangnet van de overheid de kloof tussen arm en rijk steeds groter wordt (precies wat president Obama nu in de vs aantreft.)
In de jaren tachtig gaf Friedman een lezing aan de universiteit in Reykjavik. In het publiek bevonden zich mensen die het later ver zouden schoppen in de politiek. Zij waren zo onder de indruk dat IJsland onder hun leiding later een van de meest vrije economieën ter wereld werd. Nu is IJsland keihard ‘geraakt’ door de wereldwijde crisis, volgens sommige economen dankzij die ‘laissez-faire’- politiek. Friedman zelf maakt het niet meer mee, hij overleed in 2006. Maar zijn denkbeelden blijven controversieel, zeker in deze crisistijd. Niet het beste moment om een Milton Friedman Instutite op te richten, zou je denken.
Toch is dat precies wat men vorig jaar op de campus in Chicago gedaan heeft. Het onderzoeksinstituut werkt met een vermogen van 200 miljoen dollar, voor het grootste deel uit donaties van particulieren. Grote donateurs krijgen geprivilegieerde toegang tot het instituut. Meer dan honderd professoren aan de universiteit tekenden een petitie tegen de oprichting. Ze zijn bang dat het geen onafhankelijke academische instelling zal worden, maar een broedplaats voor rechtse denkbeelden.
Naomi Klein, wier laatste boek De Shock Doctrine een aanval is op het vrijemarktdenken, bekritiseerde het Friedman Institute op eigen terrein, tijdens een lezing in oktober. ‘De crash op Wall Street zou voor het friedmanisme moeten zijn wat de val van de Berlijnse muur was voor het autoritaire communisme,’ zei ze in haar toespraak. De initiatiefnemers blijven echter bij hun standpunt en gaan door met het instituut. De naam werd iets uitgebreid, naar ‘Milton Friedman Institute for Research in Economics’. Zo willen ze benadrukken dat men zonder Friedmans ideologie te promoten, gedegen wetenschappelijk onderzoek zal doen.
Elja Looijestijn
Uit: VPRO Gids Nr. 7 2009