VPRO Gidsartikel: Voor het Amerikaanse karretje

1 mei 2003. Laat op de middag landt een straaljager op het vliegdekschip uss Lincoln, die op weg is naar de marinebasis in San Diego. Uit de cockpit stapt president George Bush. Hij is gekleed in een pilotenuniform en draagt een helm onder zijn arm, alsof hij het is die de kist aan de grond heeft gezet. Een paar uur later zal Bush (nu in pak) de bemanning en het Amerikaanse volk toespreken over de situatie in Irak. Achter hem hangt een banier met de tekst ‘Missie volbracht’. Hoewel dat laatste later een lachertje blijkt, is het doel voor dit moment bereikt. Bush komt over als een sterke leider die de natie de overwinning heeft gebracht.

Verantwoordelijk voor deze intussen beruchte ‘Top Gun’ landing was Scott Sforza, voormalig televisieproducer bij abc en destijds werkzaam op de communicatieafdeling van het Witte Huis. Hij had zich een paar dagen tevoren op het schip laten droppen en de gebeurtenis tot in de kleinste details voorbereid. Zo had hij voor het late tijdstip gekozen vanwege het gunstige licht, en was het marinepersoneel dat achter Bush stond zorgvuldig gerangschikt naar overhemdkleur. Eén foutje had Sforza gemaakt. Cia-directeur George Tenet had de term ‘Missie volbracht’ op het laatste moment willen schrappen. Maar Sforza had diens memo niet gelezen, en dus hing de tekst er toch.

Voor Sforza waren dit soort klusjes dagelijkse praktijk, want het was zijn taak om te zorgen dat de president er op televisie goed uitzag. Een van zijn specialiteiten was het maken van ‘wallpapers’, achtergrondjes die het scherm vulden als Bush ergens een toespraak hield. Deze bevatten gewoonlijk tekstboodschappen waarin de hoofdpunten uit Bush’ speech nog eens werden herhaald.

Jan Blom
In Nederland zouden we waarschijnlijk nooit van Sforza hebben gehoord, ware het niet dat ook ons land vlak na het begin van de Irak-oorlog kennismaakte met zijn werkwijze. Op de derde dag van het conflict werd op de basis van de us Central Command in Doha, Quatar, een persconferentie gegeven. En wie stond daar plotseling strak in de houding achter de Amerikaanse generaal Tommy Franks? De Nederlandse luitenant-generaal Jan Blom. Terwijl Nederland helemaal niet meedeed aan de militaire operatie in Irak, maar alleen politieke steun verleende aan de oorlog.

Blom, een verbindingsofficier van de luchtmacht, was een dag eerder door de Amerikanen gevraagd of hij bij de bijeenkomst aanwezig wilde zijn. Hij probeerde vervolgens te bellen met zijn verantwoordelijke superieur in Nederland, kreeg die niet aan de lijn, maar kreeg van iemand anders toestemming om te gaan.

Een inschattingsfoutje, zou blijken, want Blom was het podium nog niet af of de poppen in Nederland waren aan het dansen. Politici van links tot rechts buitelden over elkaar heen om hun verbijstering uit te spreken over deze blunder. Uiteindelijk liep het allemaal met een sisser af: minister Kamp nam alle verantwoordelijkheid op zich en bood onmiddellijk zijn excuses aan.

Maar voor de Amerikanen was het doel bereikt, zegt Marije Meerman, die voor Tegenlicht een aflevering maakte over de ‘verkoop’ van de Irak-oorlog (wie alle fases van het conflict nog eens op een rijtje wil zien kan woensdag kijken naar de uitstekende documentaire No end in sight). ‘Blom werd gebruikt als human wallpaper,’ aldus Meerman. ‘Het doel van de Amerikanen was om de wereld te laten zien dat er een coalitie van bevriende landen achter ze stond. En dat is ze gelukt: Franks werd geflankeerd door een Nederlander, een Deen, een Engelsman en een Australiër.’

Talkshow
Meerman probeert in de uitzending het geheim van de Amerikaanse propagandamachine te ontrafelen door nauwkeurig in te zoomen op onder meer de persconferentie in Doha. Die bleek net als de landing op de uss Lincoln uiterst professioneel te zijn georganiseerd. Meerman: ‘De bijeenkomst was opgezet als een talkshow. Er was een podium gebouwd van 200.000 dollar; overal hingen flatscreens. Als televisiemaker kon je eigenlijk geen fout shot maken, want men had het zo ingericht dat je vanuit elk standpunt zowel de sprekers als het publiek in beeld had. En door de banieren op de achtergrond zag je direct waar je was en waar het over ging. Het was een kant en klare presskit, maar dan in visuele vorm.’

Hoe geraffineerd het spel áchter de schermen werd gespeeld, wordt duidelijk uit de getuigenissen van een aantal deelnemers aan de persconferentie en deskundigen. Zij vertellen dat Blom niet de enige was die voor het karretje van de Amerikanen werd gespannen. Ook de Britten en de Australiërs, die wel militair meededen, werden gedegradeerd tot figuranten. En tonen zich daar voor de Tegenlicht-camera en -microfoon opvallend open en boos over. De commandant van de Britse strijdkrachten, met 43.000 manschappen toch geen kleine partner, ging ervan uit dat hij net als Franks het woord zou voeren. Maar hij kreeg een kwartier voor de persconferentie te horen dat dit niet het geval was. Hij besloot nooit meer aan dit soort bijeenkomsten mee te doen.

Colin Powell
Een vergelijkbaar patroon als dat in Doha zien we bij de andere toespraak die Meerman onder de loep nam: die van Colin Powell bij de Verenigde Naties. Ook hier was alles tot in de puntjes georkestreerd, tot en met een microfoon die precies voor de knoop van Powells stropdas werd geplaatst. En ook hier werd rücksichtlos gebruikgemaakt van een pion, Powell zelf, op dat moment verreweg het populairste lid van de regering Bush. Hij mocht de wereld overtuigen van het bestaan van massavernietigingswapens op basis van cia-informatie die later van a tot z vals bleek. Powells voormalige stafchef Lawrence Wilkinson, vorige week ook te zien in Control Room, kan zich er nog steeds woedend over maken.

Meerman is sinds het draaien van de uitzending op een andere manier televisie gaan kijken: ‘Als je erop gaat letten zie je de methode Sforza overal terug. Laatst zag ik Oprah Winfrey campagne voeren voor Barack Obama, en wat zag je op de achtergrond: ja hoor, human wallpaper.’