AHMADINEJAD, MAHMOED
President Iran sinds 2005
Ahmadinejad (1956) is de zesde president van de Islamitische Republiek Iran. Hij won de verkiezingen in 2005 en zijn termijn loopt tot 2009, hij kan zich dan kandidaat stellen voor een tweede termijn. Van 2003 tot zijn presidentschap was hij burgemeester van Teheran. Ahmadinejad staat te boek als ultraconservatief, hij weigert de ontwikkeling van nucleaire technologie in Iran stop te zetten, ondanks herhaalde verzoeken hiertoe door de VN-Veiligheidsraad.
ARAFAT, YASSER
Leider PLO en PA (1929-2004)
Richt in 1959 de Palestijnse politieke beweging Fatah op, wordt in 1968 voorzitter van de overkoepelende PLO. In die hoedanigheid weet hij de Palestijnse kwestie op de agenda van internationale fora te zetten. In 1988 zweert zijn organisatie terrorisme af, accepteert het VN-resolutie 242 en daarmee het bestaansrecht van de staat Israël. In 1993 voert hij met de Israëlische premier Rabin in het geheim gesprekken in de Noorse hoofdstad Oslo. Het jaar daarop ontvangt hij samen met Rabin en Peres, die ook betrokken was bij de besprekingen, de Nobelprijs voor de Vrede. Tot zijn dood in 2004 is Arafat president van de Palestijnse Nationale Autoriteit.
BARAK, EHUD
Oud-premier Israël, 1999-2001
Nadat de Arbeiderspartij in 1999 de verkiezingen wint, wordt Ehud Barak (1942) de tiende premier van Israël. Was eerder generaal in het Israëlische leger, minister van Binnenlandse Zaken (1995) en minister van Buitenlandse Zaken (1995-1996). Tijdens zijn bewind brengt Likoed-leider Ariel Sharon op 28 september 2000 een bezoek aan de Tempelberg. Dit vormt de aanvang van de tweede Intifada. In de zomer van dat jaar voert hij besprekingen met Yasser Arafat in Camp David die mislukken. Na zijn premierschap trekt hij zich terug uit de politiek.
BEGIN, MENACHEM
Oud-premier Israël (1977-1983)
Als Menachem Begin (1913) in 1977 de eerste Likoed-premier van Israël wordt, betekend dat het einde van drie decennia waarin de arbeiderspartij de regering domineerde. Tijdens zijn premierschap neemt de bouw van nederzettingen in de bezette gebieden toe, in 1978 onderhandelt Begin succesvol met Sadat over de erkenning van Israël door Egypte, in ruil voor de in 1967 veroverde Sinaï-woestijn (Camp David I). Tijdens het Britse mandaatschap van Palestina (1920-1948) leidt Begin de miltante zionistische beweging Irgun.
BEN-GOERION, DAVID
Eerste premier van Israël (1948-1954 en 1955-1963)
Wordt in 1886 in Polen als David Grün geboren. In 1906 migreert hij naar Palestina, tijdens zijn studie Rechten in Istanbul neemt hij de Hebreeuwse naam David Ben-Goerion aan. In de Eerste Wereldoorlog vecht hij in het Joodse Legioen aan Britse zijde, nadat Groot-Brittannië de zionisten in de Balfour-verklaring een joodse staat in het vooruitzicht hebben gesteld. Na de oorlog is Ben-Goerion oprichter van de zionistisch en socialistische arbeiderspartij Mapai. Op 14 mei 1948 is Ben-Goerion degene die de staat Israël uitroept en het land leidt tijdens haar Onafhankelijkheidsoorlog. Daarna hij tot 1954 en daarna van 1955 tot 1963 premier van Israël. De gebieden die Israël in de Zesdaagse oorlog verovert moeten volgens Ben-Goerion - op Oost-Jeruzalem en de Golanhoogte na - terug worden gegeven.
CAMP DAVID
Wordt in 1942 opgericht als buitenverblijf voor president Franklin D. Roosevelt. In 1978, vijf jaar na de Jom Kipoer oorlog, vinden er onder leiding van Jimmy Carter voor het eerst vredesbesprekingen plaats tussen Israël (Begin) en haar Arabische buurlanden, in dit geval Egypte (Sadat). In ruil voor de erkenning van Israël krijgt Egypte de Sinaï-woestijn terug. In juli 2000 bemiddelt Bill Clinton besprekingen tussen de Israëlische premier Ehud Barak en de voorzitter van de Palestijnse Nationale Autoriteit, Yasser Arafat. In tegenstelling tot de succesvolle besprekingen in 1978, mislukt deze poging om tot een akkoord te komen
ESHKOL, LEVI
Derde premier van Israël (1963-1969)
Eshkol volgt in 1963 namens de Arbeiderspartij (Mapai) Ben Goerion op als premier. Eshkol is in 1895 nabij het dan nog Russische Kiev geboren. Dient tijdens de Eerste Wereldoorlog in het Joodse Legioen, in 1951 werd hij in het Israëlische parlement gekozen. Tijdens zijn premierschap ontstaat politieke onenigheid met Ben Goerion, hetgeen in 1965 tot een afsplitsing binnen de partij leidt. In 1964 is hij de eerste Israëlische premier die de Verenigde Staten bezoekt.
HAMAS
De organisatie Hamas (Islamitische Verzetsbeweging) wordt in 1987 door sjeik Ahmed Yassin opgericht. Het voornaamste doel van de beweging is de stichting van de islamitische staat Palestina, en dus de vernietiging van de staat Israël. De vredesbepalingen tussen Israël en Palestina die in 1993 Oslo worden afgesproken, wijst Hamas af. De eerste zelfmoordaanslagen volgen hetzelfde jaar. Onder andere de VS, EU en Israël beschouwen Hamas als terroristische organisatie. Op 22 maart 2004 wordt Sjeik Yassin door een Israëlische raketaanval gedood.
In januari 2006 wint Hamas de parlementsverkiezingen en gaat het deelnemen aan de regering van de Palestijnse Autoriteit (PA). De VS en EU besluiten daarop hun financiële steun aan de PA op te schorten. In maart 2007 vormen Hamas en Fatah en een aantal andere partijen een regering van nationale eenheid.
INTIFADA, EERSTE (1987-1993)
Op 9 december 1987 breekt in de Gazastrook (Jabalya) een opstand uit die al snel overslaat naar de Westelijke Jordaanoever. De Israëlische autoriteiten slagen er niet in deze intifada ('opschudding, oproer') te onderdrukken. Het geweld neemt begin jaren negentig af. De eerste Intifada laat men vaak eindigen met het tekenen van de Oslo-akkoorden in 1993.
INTIFADA, TWEEDE (AL AQSA-INTIFADA) (2000-...)
Op 28 september 2000 bezoekt oppositieleider Ariel Sharon (Likoed) omringd door honderden veiligheidsagenten de Tempelberg in Jeruzalem. De dag daarvoor heeft de Israëlische premier Barak, die in de zomer zonder resultaat vredesbesprekingen voerde in Camp David, The Jerusalem Post laten weten bereid te zijn de hoofdstad Jeruzalem te delen met de Palestijnen. Het bezoek van Sharon aan de Tempelberg, waar onder meer de Al Aqsamoskee is gevestigd, wordt door vele Palestijnen als provocatie beschouwd. Er breken gevechten uit in de buurt van de moskee en het geweld slaat over naar de bezette gebieden: de tweede Intifada is begonnen.
JABOTINSKY, ZE’EV
Vladimir Jabotinsky wordt in 1880 in de huidige Oekraïne geboren. Hij neemt later de Hebreeuwse naam Ze’ev aan, ‘wolf’. Als de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, besluit Jabotinsky tot de oprichting van het Joods Legioen om aan Britse zijde tegen de Ottomaanse overheersers van Palestina te bestrijden. Al snel na de oorlog geeft Jabotinsky leiding aan Haganah, de voorloper van latere Israelisch leger, om weerstand te bieden tegen Arabisch verzet. In 1923 richt Jabotinsky de Revisionistische Partij op, die in tegenstelling tot het meer socialistische zionisme, geweld niet schuwt om de vestiging van een joodse staat te realiseren. De partij vormt de basis voor latere partijen als Herut en Likoed. In 1940 overlijdt Jabotinsky in Amerika, in 1964 worden hij en zijn vrouw herbegraven te Jeruzalem.
JOM KIPOEROORLOG (OKTOBEROORLOG), 1973
Op 6 oktober 1973 - Israël viert dan Grote Verzoendag - voeren Syrië en Egypte een verrassingsaanval op Israël uit. Ze hopen daarmee de gebieden te heroveren die zij verloren in de Zesdaagse oorlog (1967). In eerste instantie moet het Israëlische leger zich terugtrekken, maar uiteindelijk dringen ze de vijandelijke overmacht terug tot eigen land. Op 26 oktober van hetzelfde jaar eindigt de oorlog.
KIBBOETS
Collectieve (landbouw)nederzettingen in Palestina
De eerste kibboets wordt in 1909 door Oost-Europese migranten in het Britse mandaatgebied Palestina gesticht. In de jaren daarna volgen vele andere, door joden gesticht om vervolging en onderdrukking in Europa achter zich te laten. Het land dat met fondsen is opgekocht, is collectief bezit; persoonlijk eigendom is niet aan de orde. De landbouwnederzettingen combineren op die wijze zionisme met socialisme waar vrijheid, gelijkheid en democratie als ideaal gelden. Tegenwoordig behoren landbouwactiviteiten niet langer tot de belangrijkste werkzaamheden in de Kibboets, veel kibboetsen produceren industriële producten en zijn zelfs beursgenoteerd.
LIBANONOORLOG 1982
Tijdens de Libanese burgeroorlog (1975-1990) waarin grofweg een christelijk blok tegenover een islamitische staat, valt Israël in juni 1982 Libanon binnen. Als aanleiding voor operatie 'Vrede voor Galilea' wordt de aanslag op de Israëlische ambassadeur in Londen aangevoerd, op 6 juni van dat jaar. Doel van de operatie heet het uitschakelen van de PLO die vanuit het zuiden van Libanon raketaanvallen uitvoert op het noorden van Israël. De operatie mondt na de aanslag op de pro-Israëlische president Gemayel uit in een grootscheepse invasie van Libanon. Beiroet wordt omsingeld en binnengetrokken, in de vluchtelingenkampen Sabra en Shatila vinden in september bloedbaden plaats als christelijke milities de vrije hand krijgen van het Israëlische leger. Het leidt tot het aftreden van de Israëlische minister van Defensie Ariel Sharon. Na een vredesverdrag trekt Israël in september 1983 haar troepen terug.
OSLO-AKKOORDEN
Vredesakkoorden tussen Israël en PA, 1993 en 1995.
In augustus 1993 blijkt dat er in het geheim onderhandelingen hebben plaatsgevonden tussen Israël en de Palestijnen in de Noorse hoofdstad Oslo. Het akkoord dat hieruit voortvloeit wordt op 13 september 1993 in het bijzijn van Clinton door Arafat en Rabin op het gazon van het Witte Huis ondertekend. De belangrijkste bepalingen zijn dat PLO-leider Arafat het bestaansrecht van Israël erkent. Israël belooft op zijn beurt de PLO als officiële vertegenwoordiger van het Palestijnse volk te accepteren.
In de eerste fase, die vijf jaar moest duren, zou Israël zich terugtrekken uit de Palestijnse gebieden en het bestuur overdragen aan de Palestijnse Autoriteiten. De uitbreiding van die bestuursoverdracht en het besluit Palestijnse verkiezingen te houden, worden ondertekend op 28 september 1995 (Oslo II). In een tweede fase behoorden moeilijker punten zoals de status van Jeruzalem te worden besproken. Het vredesproces loopt echter vast, mede door een omslag van de Israëlische publieke opinie na de moord op Rabin op 4 november 1995 door een joodse extremist en verschillende Palestijnse aanslagen in Israël.
OZ, AMOS
Schrijver en woordvoerder Vrede Nu-beweging
Wordt in 1939 als Amos Klausner te Jeruzalem geboren. Zijn ouders zijn Oost-Europese immigranten. Oz verlaat op zijn vijftiende zijn ouderlijk huis, gaat wonen in een Kibboets en studeert Hebreeuwse literatuur en filosofie, In 1965 verschijnt zijn eerste boek. Zoals vele Israëli vecht Oz in de Zesdaagse Oorlog (1967) en de Jom Kipoeroorlog (1973). Sinds 1967 is hij prominent voorstander van de twee-staten-oplossing voor het Israël-Palestina conflict, dat hij sinds 1978 uit als woordvoerder van de Vrede Nu-beweging (zie aldaar). Momenteel is Oz naast zijn schrijverschap docent literatuurwetenschappen aan de Ben Goerion Universiteit in Beërsjeva. Hij ontving verschillende prijzen voor zijn werk, waaronder de Israël Prijs voor Literatuur (1998) en de Goethe-prijs (2005).
PERES, SHIMON
Oud-premier van Israël (1984-1986 en 1995-1996)
Sinds het begin van zijn politieke carrière in 1959 is Peres (1923) verbonden met de Arbeiderspartij, waarvoor hij in 1984 de achtste premier van Israël wordt. Tijdens zijn tweede ambtstermijn als premier voert Peres vredesonderhandelingen met Arafats PLO, waarvoor hij samen met Rabin en Arafat in 1994 wordt beloond met de Nobelprijs voor Vrede. In november 2005 betuigt Peres zijn steun aan de nieuwe politieke partij van Sharon, Kadima.
RABIN, YITZHAK
Oud-premier Israël (1974-1977 en 1992-1995)
In 1974 wordt Rabin (1922) namens de Arbeidspartij de vijfde premier van Israël. In de voor Israël succesvolle Zesdaagse oorlog is Rabin generaal van het Israëlische leger. Gedurende zijn tweede premierschap tekent Rabin de Oslo-akkoorden, waarvoor hij samen met Peres en Arafat in 1994 de Nobelprijs voor de Vrede ontvangt. Op 4 november 1995 wordt Rabin door een extremistische jood vermoord.
SHARON, ARIEL
Israëlisch politicus (1928)
Sharon is van 2001 tot 2006 namens de Likoedpartij de elfde premier van Israël. In 1983 moet Sharon als minister van Defensie aftreden vanwege de bloedbaden in de Libanese vluchtelingenkampen Sabra en Shatila (1982) waar achthonderd Palestijnen omkomen. Op 28 september 2000 bezoekt hij in reactie op vredesvoorstellen van premier Barak de Tempelberg. Veel Palestijnen beschouwen zijn bezoek als provocatie - de tweede Intifada is een feit. In november 2005 stapt Sharon uit Likoed en begint een eigen politieke partij, Kadima. Na een ernstige hersenbloeding belandt Sharon begin 2006 in coma, waarin hij zich sindsdien bevindt.
VREDE NU (SHALOM ACHSHAV)
Israëlische vredesbeweging
De beweging wordt in 1978 tijdens de Israëlisch-Egyptische vredesbesprekingen in 1978 (Camp David I) opgericht. Als deze dreigen te mislukken, tekenen 348 Israëlische reserveofficieren en soldaten een brief waarin ze de regering oproepen tot hernieuwde pogingen. Tienduizenden Israëlieten steunen het initiatief - Vrede Nu is geboren. De beweging streeft naar veilige grenzen voor zowel Israël als een op te richten Palestijnse Staat. Israël moet daarom haar nederzettingen ontmantelen en zich terugtrekken achter de grenzen van voor de Zesdaagse Oorlog (1967). Palestijnen en Arabieren moeten op hun beurt Israël erkennen.
http://www.peacenow.org
ZESDAAGSE OORLOG, 1967
Tussen 5 en 10 juni 1967 vechten Israël enerzijds en de Arabische buurlanden anderzijds de zesdaagse oorlog uit. Na een aantal weken waarin grensincidenten plaatsvinden en de spanningen in het gebied toenemen, blokkeert Egypte de Straat van Tiran (Golf van Akaba) die Israël verbindt met de Rode Zee. Israël reageert met een aanval op Egypte en bezet uiteindelijk de Gaza-strook en Sinaï van Egypte, de Westelijke Jordaan-oever van Jordanië en de Golan-hoogte van Syrië. Vele Palestijnen en Syriërs ontvluchten de door Israël bezette gebieden.
ZIONISME
Het streven naar een joods thuisland
Onder andere door de Dreyfusaffaire in Frankrijk (1894) is de Weense journalist Theodor Herzl ervan overtuigd geraakt dat assimilatie van joden geen garantie is tegen antisemitisme. De joodse kapitein in het Franse leger Dreyfus wordt schuldig bevonden van spionage voor de Duitse vijand, maar de aanklacht blijkt gevoed door antisemitisme (in 1906 krijgt Dreyfus volledig eerherstel). In 1896 verschijnt 'Der Judenstaat' van Herzls hand, waarmee vaak het begin van het zionisme wordt geassocieerd, hoewel de wortels hiervan in een vroeger verleden liggen. Het jaar na de publicatie vindt in Bazel het Eerste Zionistische Congres plaats. Tot de stichting van de staat Israël in 1948 migreren ongeveer 600.000 joden naar Palestina, waarna honderdduizenden uit de Arabische wereld volgen.