Om de boekenlijst overzichtelijk te houden hebben we de boeken ondergebracht in een aantal categorieën:
1. Algemene inleidingen
2. Geschiedenis
3. Globalisering - pleitbezorgers
4. Kritische kanttekeningen bij globalisering
5. Analyses van de gevolgen van globalisering
6. Economische analyses
______________________
1. ALGEMENE INLEIDINGEN
* Manuel Castells
'The Information Age: Economy, Society and Culture'
Om te beginnen noemen we hier Castells' trilogie over het informatietijdperk. Dit werk is vergeleken met "Het Kapitaal" waarin Karl Marx: probeerde de werking van het vroege industriële kapitalisme en de sociale spanningen die daaruit voortkwamen te analyseren. Castells probeert in deze trilogie hetzelfde voor het systeem van het mondiale 'informatie-kapitalisme' dat de nieuwe wereld kenmerkt. Hij is daarmee de eerste die geprobeerd heeft onze 'geglobaliseerde' wereld in samenhang te analyseren. Een hoogst inspirerend boek.
* Benjamin R. Barber
'Jihad vs. McWorld, How Globalism and Tribalism are reshaping the World'
Laten we dit boek van Barber niet vergeten: het was de basis voor een van de mooiste Diogenes-uitzendingen uit de nadagen van dat programma. Barbers boek beschrijft een van de centrale conflicten van onze tijd: de strijd tussen het consumentenkapitalisme en het religieuze en 'tribale' fundamentalisme. De strijd tussen globalisering en fragmentisering dus, die hij met name bedreigend acht voor de democratie en de nationale staat.
* David Held, Anthony McGrew, David Goldblatt en Jonathan Perraton
'Global Transformations, Politics, Economics and Culture'
Voorop de kaft prijkt een korte maar krachtige aanbeveling: "The definitive work on globalization". Misschien. In ieder geval is het een dik, doorwrocht boek vol statistieken en cijfers dat daarmee weet te ontsnappen aan de polemische en soms bijna religieuze toon van veel andere boeken. Hier dus de facts and figures met betrekking tot de gevolgen van globalisering voor domeinen als natuurlijk de politiek, de economie en de cultuur, maar ook voor migratie, recht, milieu, communicatie en het 'militaire complex'. Voor diegenen dus die op zoek zijn naar de data die onder hun opvattingen zouden moeten liggen.
________________
2. GESCHIEDENIS
* David S. Landes
'The Wealth and Poverty of Nations'
1999, ISBN 0349111669
Ook verschenen in een Nederlandstalige versie: 'Arm en Rijk', Spectrum, ISBN: 9027491062
Landes begint 600 jaar geleden en legt vervolgens uit waarom sommige landen rijk werden (en nog steeds rijker worden) en andere landen niet. Hij schetst een historisch verband tussen de ontwikkeling van rijkdom, technologische groei en een "open society". Voor degenen dus die willen weten hoe het allemaal zo gekomen is.
* Daniel Yergin en Joseph Stanislaw
'The Commanding Heights, the Battle between Government and the Marketplace that is remaking the Modern World'
Dit boek beschrijft hoe in de tweede helft van de vorige eeuw de sturende rol in de economie, die aanvankelijk lag bij de overheden die zich na de Tweede Wereldoorlog hadden voorgenomen dat er nooit meer een grote Depressie mocht komen, werd overgenomen door de markt. Een ontwikkeling dus van welvaartsstaat of gemengde economie naar vrijhandel en economisch liberalisme, met grote politieke, sociale en culturele gevolgen. Yergin en Stanislaw beschrijven zo de opkomst van de 'globalisering' en de onderliggende veranderingen in economisch denken die hebben geleid tot de opvattingen die momenteel toonaangevend zijn.
_________________________________
3. GLOBALISERING - DE PLEITBEZORGERS
* George Soros
'Soros on Globalization'
ISBN 1-58648-125-8
Nog niet lang geleden verscheen onder de eenvoudige titel 'Globalisering' ook de Nederlandse vertaling van dit boek(je) waarin multimiljardair George Soros inzicht geeft in de voor- en tegenspoed die globalisering wereldwijd heeft veroorzaakt. Soros ziet in de globalisering kansen voor arme landen, maar ook een bedreiging voor democratie. Hij constateert dat onze nationale regeringen hopeloos achterlopen en een betere coordinatie op mondiaal niveau noodzakelijk is. Het boek werd geschreven net voor de aanslagen van 11 september, maar daarna nog wel aangepast. Grootste verschil is dat Soros na die datum een wat grotere bereidheid ziet om tot internationale samenwerking te komen, maar dat was voor Irak. Soros plan om door middel van een mondiale belasting tot betere verdeling van de welvaart te komen wordt wat technisch beschreven maar verder is het een helder boekje en alleen al de moeite waard omdat het een beeld geeft van de gedachtegang van deze fascinerende filantroop.
* Thomas L. Friedman
'The Lexus and the Olive Tree'
2000, ISBN: 0385499345
Geschreven in 2000, maar vanaf oktober 2003 eindelijk ook in Nederlandse vertaling verkrijgbaar. Friedman is buitenlandverslaggever van The New York Times. Hij heeft dus het een en ander gezien van de wereld en gewapend met de vele feiten, anekdotes en interviews die hij gedurende de jaren verzamelde, schreef hij een zeer lezenswaardig, levendig en helder boek waarin hij duidelijk positie kiest als voorstander van het globaliseringsproces. Friedman blijft Amerikaan en journalist, intellectuele hoogstandjes als zijn 'Golden Arches Theory' (namelijk dat geen enkel land dat een McDonald's-vestiging heeft ooit tegen een ander land dat er ook een heeft, oorlog heeft gevoerd) komen wat simplistisch over. Maar hij is wel buitengewoon goed geïnformeerd en dat maakt zijn boek tot een prima introductie voor wie het laatste decennium van de vorige eeuw nog eens op een rijtje wil hebben.
* John Micklethwait en Adrian Wooldridge
'A Future Perfect, the Challenge and Hidden Promise of Globalization'
Deze twee correspondenten van The Economist hebben de handschoen opgenomen en tegen de stroom van groeiende kritiek op het globaliseringproces een boek geschreven dat voor de verandering nu eens een goede afloop voorspelt. Zij prikken vele mythen door en verzamelen voorbeelden van over de hele wereld om tenslotte met de volgende boodschap te komen: mits onze politici zich niet als pragmatische, onprincipiële idioten blijven gedragen, maar knopen doorhakken, tariefmuren afbreken en zich daadwerkelijk committeren aan de internationale afspraken die ze zelf maken, leidt globalisering onvermijdelijk tot een betere wereld met meer winnaars dan verliezers.
* Diane Coyle
'Paradoxes of Prosperity : Why the New Capitalism benefits all'
Vooral op basis van een breed uitgewerkte interpretatie van de veranderingen die de nieuwe technologie veroorzaakt in economie en politiek, komt de Engelse econoom Coyle (o.a. verbonden aan de London School of Economics) tot de uitgesproken overtuiging dat uiteindelijk iedereen, ook de armen in deze wereld, zal profiteren van het 'nieuwe kapitalisme'. Een helder geschreven boek met een duidelijk standpunt.
__________________________________
4. KRITISCHE KANTTEKENINGEN BIJ DE GLOBALISERING
* John Gray
'A False Dawn, the Delusions of Global Capitalism' (2000)
ISBN: 1565845927
Update: in 2004 ook verschenen in Nederlandse vertaling: Vals Ochtendlicht, Ambo/Anthos Uitgevers, ISBN: 9026318286
De titel zegt het al: Gray gelooft er niet in. Het Anglo-Amerikaanse vrije marktdenken zal oorlogen veroorzaken, etnische conflicten aanwakkeren en honderden miljoenen mensen nog armer maken dan ze al zijn. Wat Gray in eigen huis vooral vreest is morele en sociale desintegratie en het ondermijnen van juist die waarden die onze burgerlijke samenleving bijeen houden. Een polemisch boek dat er op hamert dat de markt beter functioneert als hij een onderdeel is van de samenleving en niet als hij aan "laissez-faire"-principes wordt overgelaten.
* Naomi Klein
'No Logo'
2000, ISBN: 0006530400
(zie www.nologo.org)
Dit boek is zowel culturele analyse als persoonlijke memoire als politiek manifest als journalistiek expose. Het bevat verslagen uit de eerste hand van allerlei wapenfeiten van het 'anti-corporate activism' zoals het McLibel proces, de Reclaim the Streets-acties en geheime 'ad-busting missions' in de Export Processing Zone bij Manilla, waar veel van de merkkleding die in westerse winkels terecht komt, gemaakt wordt. Het is een bevlogen en boos boek dat ten strijde trekt tegen de grote merken en het is daarmee een van de eerste boeken die de opkomst van de 'global civil society' in kaart brengt.
* Noreena Hertz
' The Silent Takeover: Global Capitalism and the Death of Democracy'
ISBN: 006055973X
Als er een boek is dat 'No Logo' kan verdringen van de plek die het inmiddels heeft ingenomen als bijbel van de nieuwe tegenbeweging, dan is het wel 'The Silent Takeover'
De titel windt geen doekjes om wat Hertz ons wil zeggen: de politiek heeft zich verkocht aan het mondiale kapitalisme, de staat beschermt ons niet langer, de democratie functioneert alleen nog maar als ze zich aanpast aan de 'corporate agenda' en als we niet oppassen worden we allemaal gereduceerd tot consumenten.
'The Silent Takeover' kan eigenlijk alleen maar net zo gelezen worden als 'No Logo': als een politiek pamflet geschreven door iemand die nadrukkelijk en vanaf de eerste zin een positie inneemt: de democratie wordt bedreigt door het mondiale kapitalisme. Die positie is er overigens niet een tegen de globalisering als zodanig. Maar wel tegen de manier waarop die door politiek en bedrijfsleven doorgedrukt wordt. Wie zich aan die vooringenomenheid niet stoort, wordt door de schrijfster meegenomen op een onderhoudend rondje nieuwe wereld: "All over the world from Moscow to Paris, from Washington to London, corporations and business people are bankrolling politicians and political parties."
Wie zich daar aan ergert en graag een hoor en wederhoor ziet toegepast als onze westerse democratieën in de beklaagdenbank staan, kan beter een ander boek gaan lezen.
* David C. Korten
'The Post-Corporate World : Life After Capitalism'
ISBN: 1887208038
In zijn bekendste boek, When Corporations Rule the World (1995), probeert Korten zijn publiek bewust te maken van de mogelijk desastreuze gevolgen van de economische globalisering en de groeiende invloed van de multinationals. In dit boek gaat Korten een stapje verder en vergelijkt de economische grootmachten in deze wereld met een snel groeiend gezwel dat langzaam maar zeker de maatschappij, waarin het gezwel ook haar voedingsbodem vindt, zal vernietigen. Het beheersen van dit kapitalistische gezwel is nauwelijks nog mogelijk, daarvoor is haar invloed reeds te groot, aldus Korten. In plaats daarvan stelt hij een rigoureuzere oplossing voor: totale vernietiging van het liberaal-economisch systeem dat we samen hebben gecreëerd. In het eerste gedeelte wordt dit systeem en haar vernietigende impact besproken, de toon in de rest van het boek is optimistischer. Daarin beschrijft Korten manieren waarop individuen en organisaties, die tezamen de global civil society vormen, samen kunnen spannen "to eliminate the economic pathology that plagues us and create truly democratic, market-based, life-centered societies."
*Thomas Frank
'One Market under God: Extreme Capitalism, Market Populism and the End of Economic Democracy'
ISBN: 0385495048
Een genadeloos en vaak ook grappig boek dat de mythe van de nieuwe economie zonder mankeren opblaast. Franks doeltreffende aanval is gericht op wat hij 'market populism' noemt, het idee dat de markt een transcendente reflectie zou zijn van de democratie en de wil van het volk. Van de instituten en pretenties van de nieuwe kapitalistische orde en de tirannie van de almachtige markt laat Frank weinig heel en van de evangelisten van de nieuwe economie, van ex-hippie John Perry Barlow via 'techno-ecstatic' Kevin Kelly tot goeroe der goeroes Tom Peters, maakt hij opgewekt gehakt. Een cultuurkritiek dus.
* Hans-Peter Martin en Harald Schumann
'The Global Trap, Globalization and the Assault on Democracy and Prosperity'
Ook deze titel is duidelijk: Martin en Schumann, twee journalisten van Der Spiegel, veroordelen het globaliseringproces als een bruut proces waarbij zowel onze democratie als onze welvaart op het spel staan. Gedreven, soms wat paranoïde, waarschuwen ze voor een 20:80 samenleving (een systeem waarbij 20% van de bevolking de wereldeconomie draaiend houdt en de rest veroordeeld is tot 'tittytainment': domhoudend consumentisme). Hun pleidooi is er een voor een blijvend primaat van de politiek over de economie.
* Lori Wallach, Michelle Sforza, Ralph Nader
'Whose Trade Organization?: Corporate Globalization and the Erosion of Democracy'
1999, ISBN: 1582310017
Helder geschreven boek over de eerste vijf jaren van de Wereld Handels Organisatie. Wallach c.s. volgen de organisatie sinds haar korte bestaan kritisch en concluderen dat deze club het verbazingwekkend vaak voor elkaar krijgt dat beleid op het gebied van veiligheid, gezondheid en milieu wordt "aangepast" om handelsbarrières op te heffen. In bijna alle gevallen worden beslissingen achter gesloten deuren genomen en is beroep tegen de beslissingen niet of nauwelijks mogelijk. In het boek gedetailleerde besprekingen van veel controversiële zaken waar de WTO bij betrokken is geweest
______________________________
5. ANALYSES VAN DE GEVOLGEN VAN DE GLOBALISERING
* Peter Singer
'Eén wereld, ethiek in een tijd van globalisering'
Lemniscaat, ISBN: 90 5637 495 8
Eén wereld gaat over de noodzaak van een mondiale ethiek. De huidige economische globalisering bevordert de armoede en ongelijkheid in de wereld. De westerse landen geven vele malen meer uit aan landbouwsubsidies dan aan ontwikkelingshulp. Volgens Peter Singer zou de toenemende mondiale eenwording de basis moeten vormen voor ons ethische denken. Daarbij heeft het terugbrengen van het aantal mensen dat in absolute armoede leeft, waar dan ook ter wereld, de hoogste prioriteit. Singers zorgvuldige onderbouwingen en gedegen feitenkennis voorkomen dat het boek slechts een utopische werkelijkheid beschrijft en zijn argumentatie geeft voor zowel de voor- als tegenstanders van het huidige globaliseringsproces veel stof tot nadenken.
* Saskia Sassen
'Globalization and its Discontents, Essays on the New Mobility of People and Money'
ISBN: 1565845188
Sassen is socioloog, geen econoom, en concentreert zich dus meer op de gevolgen van economische processen dan op die processen zelf. Zij analyseert de veranderende rol van nationale overheden, die minder macht krijgen, met alle gevolgen voor hun burgers, vooral de zwakkeren als immigranten en vrouwen. Ze tekent een wereld waarin macht en middelen zich steeds meer concentreren en waarin steeds minder verantwoording wordt afgelegd.
* Richard Sennett
'The Corrosion of Character, The Personal Consequences of Work in the New Capitalism'
ISBN: 0393319873
De wispelturige, globale markt eist van de bedrijven die "shareholders value" hoog in het vaandel hebben en hun winstmarges dus zo groot mogelijk moeten houden, dat ze zichzelf steeds opnieuw moeten uitvinden. Sennett onderzoekt de gevolgen van de 'flexibele onderneming' voor de werknemers. Het verlies van individuele zekerheid en morele identiteit van de werkers in de nieuwe economie noodzaakt ons, volgens Sennett, opnieuw en goed na te denken over de gevolgen van het afbreken van het meer ingehouden kapitalisme zoals we dat kenden.
* Jeremy Rifkin
'The Age of Access, The New Culture of Hypercapitalism where All of Life is a Paid-for Experience'
ISBN: 1585420824
Rifkin analyseert de gevolgen van de globalisering in relatie tot de technologische ontwikkelingen, met name de groei van het internet en e-commerce. Hij waarschuwt voor een ontwikkeling waarbij de cultuur volkomen wordt opgezogen door de economie en alleen commerciële transacties de samenleving nog bijeen houden. In een dergelijke wereld wordt onze eigen individuele ervaring het ultieme economische product en moeten we onszelf als het ware steeds weer terugkopen. De kloof tussen arm en rijk zal daarbij nog vele malen groter worden.
____________________
6. ECONOMISCHE ANALYSES
* Mancur Olson
'Power And Prosperity (Outgrowing Communist And Capitalist Dictatorships)'
2000, ISBN: 0465051952
De econoom Olson onderzoekt de relatie tussen macht en voorspoed. Hij vraagt zich af waarom sommige economieën zo goed presteren en grote welvaart genereren, terwijl andere ernstig tekortschieten. En hoe verschillende politieke systemen zich verhouden tot economische groei. Olson ziet democratie niet als een luxe voor rijke landen maar vanwege het respect voor individuele rechten als een voorwaarde voor groei op de langere termijn. Dus gaat hij op zoek naar een synthese tussen markt en staat, naar een model voor een 'market-augmenting government' waarmee landen die de overstap maken van een communistisch naar een kapitalistisch systeem, maar ook het Azië van na de crisis en zelfs de ontwikkelingslanden aan de slag zouden kunnen.
Suggesties? Mail ze naar tegenlicht@vpro.nl.
Samenstelling: George Brugmans en Stan van Engelen.