Het fenomeen spindoctor komt uit Amerika. De term duikt voor het eerst op tijdens de Amerikaanse verkiezingscampagne van 1992. De propagandamachine die Bill Clinton om zich heen verzamelde was nooit eerder vertoond en spindoctor werd een nieuw begrip. Spindoctoring betekent zoveel als de waarheid zó brengen dat je hem als het ware ‘spint’: verdraaid op een manier die voor jou het voordeligst is. Een spindoctor is over het algemeen een deskundige die wordt ingehuurd door bedrijven, instanties of politici die zorgen dat hun werkgever zo positief mogelijk in het nieuws komt.
Betteke van Ruler, hoogleraar Communicatiewetenschappen aan de UvA: ‘Spindoctoring is een bepaalde manier van duiding geven aan een bericht. Het is absoluut geen nieuw fenomeen, het is zo oud als de wereld en iedereen gebruikt het constant. Communicatie zonder spinning is ondenkbaar, je verdraait altijd de waarheid in jouw voordeel. Zodoende spint elk mens, het verschil met professionele spindoctors is dat ze het bewust en niet alleen voor zichzelf doen.’
Phillip van Praag, politicoloog en communicatiewetenschapper: “De laatste tien jaar is spindoctoring steeds belangrijker geworden. Politici steken er steeds meer tijd en geld in, omdat men zich bewuster is van het belang van goede communicatie. Een spindoctor heeft continu contact met journalisten in de hoop dat hun werkgever en zijn besluiten positief in de media komen.”
Een van de eerste en bekendste spindoctors van Nederland, Kay van de Linde, heeft het vak in Amerika geleerd. Daar was hij onder meer spindoctor van de New Yorkse burgemeester Guilliani. Toen hij na twintig jaar terugkwam in Nederland werd hij de spindoctor van Pim Fortuyn. “Ach ja, die term, de Nederlandse media gaven mij al snel dat predikaat. Ik vind het eigenlijk wel grappig, mensen weten nooit precies wat het betekent, dus dan kan ik het uitleggen zoals ik het wil. Ik heb er nooit een geheim van gemaakt dat ik spin. Ik werk duidelijk voor een klant en ben ingehuurd om diegene zo positief mogelijk in de media te laten verschijnen. Dat is een groot verschil met een voorlichter. Een voorlichter moet neutraal en objectief zijn, dat is in ieder geval de bedoeling. Ik geef toe dat ik absoluut niet neutraal ben, maar die openheid is dan ook belangrijk. Een ander ding is liegen, dat zou ik nooit van mijn leven doen. Ik loop graag nog een aantal jaartjes mee in dit vak en dat zou mijn reputatie ernstig schaden.’
Van Ruler: ‘Het feit dat iedereen zo over spindoctors valt is ook een nieuwe ontwikkeling. Men vraagt zich af hoe ver het allemaal gaat en of we ons ooit nog een objectief oordeel kunnen vormen over een onderwerp. Die zorg is een ontwikkeling van de laatste jaren: vroeger maakten wij ons helemaal niet druk over of we alles wel wisten. Je keek en luisterde naar de omroep die bij je zuil paste en dat was de waarheid. Klaar uit. Vanaf de jaren zestig kwam er veel meer aandacht voor pluriformiteit.’
Van de Linde: ‘Objectiviteit bestaat niet. Nooit. Daarom is het belangrijk duidelijk te zijn in waar je voor staat. Ook en juist de journalisten. De eindredacteur van het NOS journaal is de grootste en belangrijkste spindoctor van Nederland. Als hij bepaalt niets over Darfur uit te zenden, waar momenteel zo’n zeshonderd mensen per dag de dood vinden, komt het niet op televisie. Dan is het dus ook geen nieuws. Maar er wordt wel een soort objectiviteit gesuggereerd. Dat zie je ook nu bij de Amerikaanse verkiezingen, er is een totaal subjectieve berichtgeving. In Nederland zijn de Republikeinen de facto fout. En de NOS heeft volgens iedereen de waarheid in pacht. Dat is iets waar ik me zorgen over maak.’
Van de Linde vervolgt: ‘Ik vind Fox een eerlijk nieuwsstation, omdat het er duidelijk voor uit komt rechts te zijn. Toen Roger Ailes in 1996 Fox oprichtte had hij een helder doel voor ogen: hij wilde naast alle democratische en linkse nieuwszenders ook een rechts kanaal. Het is duidelijk dat als iemand als Ailes (voormalig spindoctor van Reagan) een nieuwskanaal opricht dat niet neutraal is. Helaas weten Nederlandse kijkers van Outfoxed dat niet. Door deze film wordt alleen het bestaande beeld van Amerika bevestigd. De term “Fair and Balanced” slaat dan ook meer op het hele medialandschap in Amerika: met de zender Fox is er een balans in de nieuwsvoorziening. Dat laatste is in Nederland ver te zoeken, de media zijn bij ons voor een groot deel in handen van linkse journalisten die net doen alsof ze objectief zijn. Outfoxed is precies hetzelfde, het is in feite propaganda.’
Van Ruler: ‘In Nederland hebben we een ander soort democratisch bestel dan in de Verenigde Staten. Met een beetje geluk hebben we wel vijftien partijen. Dat vertaalt zich in onze media. Omdat er verschillende partijen in het geding zijn hebben we veel meer rust en pluriformiteit. De angst voor ‘Amerikaanse toestanden’ is dan ook ongegrond: een zender als Fox zou hier wel kunnen bestaan, maar zolang er verschillende zenders zijn zal niemand daar echt van wakker liggen. In Amerika is de politiek en daarom de media dermate gepolariseerd dat Fox veel meer macht heeft. Bij ons hebben er altijd veel meer partijen belangen en invloed.'
Van Praag; ‘Fox in Nederland is zeker niet ondenkbaar. Juridisch is het in ieder geval mogelijk. Als je een nieuwe zender begint en je daarom niet te maken hebt met een redactiestatuut kan je in principe doen wat je wilt. Qua moraal zullen de Nederlanders het misschien iets minder makkelijk pikken dan in de Verenigde Staten, maar uitsluiten doe ik het zeker niet. Kijk maar naar Berlusconi. Nederlanders willen in den beginne ook gewoon vermaakt worden.’