De term ‘open society’ is vooral bekend geworden door het boek ‘The Open Society and its enemies’ dat de filosoof Carl Popper (Wenen, 1902) schreef gedurende de Tweede Wereldoorlog en in 1945 publiceerde. In het lijvige werk, dat Popper in één klap wereldberoemd maakte, schreef de filosoof zijn verdediging van de 'open', democratische maatschappij, met een radicale aanval op wat hij zag als de wortels van het kwaad: de totalitaire tendensen in het werk van Plato, Hegel en Marx. Tijdens zijn studie aan de London School of Economics raakte George Soros (Budapest, 1930) gefascineerd door het boek; "Popper toonde aan dat totalitaire ideologieën als communisme en nazisme een gemeenschappelijk kenmerk hebben: ze beweren de hoogste waarheid in pacht te hebben. Omdat die hoogste waarheid buiten bereik van de meeste mensen ligt, moeten ze hun toevlucht nemen tot geweld om hun visie aan de samenleving op te leggen. Popper stelde dat niemand patent op de waarheid heeft en dat er een stelsel van instellingen nodig is waardoor mensen met uiteenlopende standpunten vreedzaam kunnen samenleven; de zogenaamde open samenleving".
Nadat Soros zijn fortuin had vergaard als speculant besloot hij zijn leven te wijden aan de verspreiding van het gedachtegoed van die open samenleving. Via de in 1980 opgerichte Soros Foundation ondersteunt hij tal van initiatieven die moeten bijdragen aan zijn missie. In 1993 richtte hij het Open Society Institute op (OSI), waarmee hij de vrije democratische gedachte met name in Oost Europa wil bevorderen. In het mission statement van het OSI wordt het doel van als volgt omschreven: ‘to transform closed societies into open ones and to protect and expand the values of existing open societies’.
Geheel in de lijn van de theorie van Popper zijn de uitgangspunten van Soros’ open society-model gebaseerd op het idee dat objectieve waarheid niet bestaat en dat niemand deze kan claimen. In tegenstelling tot gesloten, totalitaire samenlevingen die worden gedomineerd door ‘de staat’ worden open samenlevingen gereguleerd door een systeem van regels en wetten, dat volgens democratisch principe wordt opgesteld en waarbij rekening wordt gehouden met de diversiteit van de gemeenschap, minderheidsbelangen en afwijkende meningen. Vrijheid van meningsuiting is dan ook een basisprincipe van open samenlevingen. Overheid en bedrijfsleven fungeren in grote mate onafhankelijk van elkaar; vrije marktwerking krijgt in de opene samenleving ruim baan.
De Closed Society
De twee Tsjetsjeense voortrekkers van het 'closed society' concept, Khohz-Ahmed Noukhaev en Mansour Jachimczyk, ontwierpen hun 'gesloten samenleving' als antwoord op de 'open society' van George Soros. Zelf spreken zij van de komst van de ‘nieuwe barbaren’. Deze barbaren keren zich af van de idealen van de Westerse open maatschappij en het idee van burgerschap en z'n gedelegeerde verantwoordelijkheid. De barbaren verwerpen de verworvenheden van het rationalisme en keren terug naar mystiek, naar afstamming, bloedverwantschap, broederschap, theocratie.
Inmiddels stichtten zij in Amsterdam de 'European Center of the Closed
Society'. In artikel 2 van deze oprichtingsstatuten worden de volgende doelstellingen vermeld:
'De stichting ECCS heeft ten doel:
- Onderzoek van alle vormen van vervreemding;
- Voorkoming en oplossing van clan-, stam-, nationale, raciale en religieuze conflicten;
- Wedergeboorte van patriarchale families en landelijke gemeenschappen gebaseerd op verwantschap;
- Ontwikkeling van traditionele landbouw;
promotie van ecologie;
- Handhaving van natuurwetten;
- Verbetering van sociale gerechtigheid;
- Het initiatief nemen tot multi-nationaal en multi-geloof dialoog gebaseerd op de profetische tradities en waarden van de Koran, de Bijbel en de Torah;
- Wereldwijd behouden van de Noachische erfenis, en voorts al hetgeen met een en ander rechtstreeks en zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord.
De stichting tracht dit doel te bereiken door hun eigen en gezamenlijke publikaties, films, seminars, conferenties, publieke bijeenkomsten, subsidies, studiebeursen, sponsors etc. gericht op de direkte of indirekte vooruitgang van de gesloten gemeenschap en voorts al hetgeen met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord'.
Het bestuur van de 'European Center of the Closed Society' wordt gevormd door twee personen: K. Noukhaev, voorzitter, en M. Jachimczyk, secretaris en penningmeester. Aldus opgemaakt te Amsterdam, 12 maart 2001.