Ooit was Nederland internationaal kampioen volkshuisvesting. Geen enkel ander land heeft zoveel sociale huurwoningen gerealiseerd als Nederland op zijn bescheiden oppervlak.

Maar toen sprak VVD-minister van Wonen Stef Blok in 2017 zijn inmiddels iconische woorden: ‘Ik ben de eerste VVD’er die een heel ministerie heeft doen verdwijnen!’ En inderdaad: het ministerie van Volkshuisvesting was verleden tijd. De overheid besloot de regie op de woningmarkt los te laten. De teugels laten vieren; de vrije markt te laten doen waar de vrije markt goed in is. Lees: investeringsfondsen als Blackstone de gelegenheid geven huizen op te kopen en voor een belachelijk hoge prijs aan te bieden. Om maar wat te noemen.

Ook voor Stef Blok (en de VVD) geldt: hoogmoed komt voor de val. Elf jaar na dato ligt de woningmarkt afgemat op een brancard, klaar voor intensive care en wat beademing. Wie gaat het tij keren en wat doen aan het schreeuwende tekort aan woningen en de idioot hoge prijzen – waardoor je zonder blitse Zuidas-carrière amper nog een passende hypotheek voor elkaar bokst?

De woningcrisis is voor veel kiezers een belangrijk thema. Voor partijen dus als vanzelfsprekend ook. Er is geen partijprogramma waarin niet over oplossingen voor het woningentekort is nagedacht. Gelukkig. Alle partijen willen meer woningen, maar hoe die er komen en wie erin mogen wonen, daarover lopen de meningen traditiegetrouw uiteen. In dit artikel van De Volkskrant lees je wat voor ideeën partijen hebben wat betreft het op orde brengen van de woningmarkt. En in Tegenlicht-aflevering ‘Wonen buiten de box’ (2021) onderzochten we de toekomst van betaalbaar wonen in Nederland. We volgden pioniers op het gebied van wonen, die het noodgedwongen anders aanpakken. 

Hoewel-ie al sinds 1983 in de grondwet staat opgetekend, zou bestaanszekerheid zomaar eens het woord van 2023 kunnen worden. Een absoluut buzzword dat elke politieke partij bezingt als ze even de kans krijgt.

Maar wat betekent het eigenlijk? En hoe realiseer je het? En voor wie precies? Zoveel politieke partijen, zoveel invullingen, ideeën en plannen van aanpak wat betreft het oplappen van onze bestaanszekerheid. Laten we om te beginnen de grondwet er ’ns bij pakken. In artikel 20 lezen we: ‘De bestaanszekerheid der bevolking en spreiding van welvaart zijn voorwerp van zorg der overheid.’ Duidelijk. Of nou ja: waar de ene partij bovenstaande denkt af te kunnen vinken door de belasting op boodschappen af te schaffen, of accijns op brandstof te verlagen, vindt de andere partij dat het minimumloon of de huurtoeslag omhoog moeten, en weer een andere dat mensen gratis gebruik moeten kunnen maken van het openbaar vervoer.

We kunnen het erover eens zijn dat het volgende alvast niet een eerlijke verdeling is: in 2022 was de gemaakte winst, wanneer je alle bedrijven in Nederland bij elkaar optelt, hóger dan het bedrag dat die bedrijven met z’n allen in dat jaar besteedden aan het salaris van hun werknemers. Lees ook dit artikel van Follow the Money – let wel: wellicht komt er nadien stoom uit uw oren.

Afijn. Dat er wat moet veranderen staat buiten kijf, zo valt ook te zien in Tegenlicht-aflevering ‘Kloofdichters’, waar we ons licht laten schijnen op de kloof die door Nederland loopt tussen rijk en arm, én op degenen die de kloof proberen te dichten:

Staag zwabberbeleid uit Den Haag zorgde er tot nu toe vooral voor dat veel boeren verandermoe zijn geworden en nog maar weinig vertrouwen hebben in een gunstige afloop. En geef ze eens ongelijk. In dit artikel van de Groene Amsterdammer wordt alvast duidelijk dat alleen al het rekenprogramma van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) rammelt. Met het programma kunnen boeren zelf uitrekenen of ze vlak bij een natuurgebied te veel stikstof uitstoten. Biologische boeren worden zo op papier pardoes piekbelaster, terwijl ze dat allesbehalve zijn.

Tegelijk strooien politieke partijen enthousiast met ambitieuze doelen voor de agrarische sector, en spreken politici luidkeels hun lof uit voor bio. Dat er van die ambitieuze doelen nog niet veel terecht is gekomen, weten we. Wellicht minder bekend: de afgelopen tien jaar reserveerde het landbouwministerie nauwelijks twee miljoen euro subsidie voor de biologische sector – de gangbare landbouw maakte aanspraak op 37 keer zo veel. En ook bij de verdeling van de Europese subsidies worden biologische boeren benadeeld. Tegelijk is het huidige systeem niet langer houdbaar en zal de landbouwsector radicaal op de schop moeten. Hoe?

In 2019 maakten we aflevering ‘Plattelandspioniers’, waarin onder andere voedselpionier Wouter van Eck een smakelijke toekomst voor Nederland schetst.

Stel je stuurt aan op een energietransitie, waarbij je zoveel mogelijk particulieren en bedrijven wil bewegen van fossiele brandstoffen over te stappen op elektriciteit als energiebron. Je moedigt ze aan te verduurzamen: hup zonnepanelen, elektrisch voertuig, van dat gas af… En warempel, er wordt best aardig naar je geluisterd. 

Maar dan trekken elektriciteitsnetbeheerders aan de bel en waarschuwen dat hun netwerken de snelle groei van het stroomverbruik niet kunnen bijbenen. Tja. Wat doe je dan? Niets, natuurlijk. Je wacht gewoon net zo lang tot het stroomnet probleem zó groot is geworden dat huishoudens in verschillende provincies niet meer kunnen verduurzamen omdat het stroomnet te vol zit…

Gebbetje. Dat doe je uiteraard niet, van dat wachten. Toch is het de politiek gelukt het zover te laten komen. Gelukkig kwam Jetten op (of over) de valreep met een pakketje ‘onorthodoxe maatregelen’ die beterschap moeten beloven. Maar: wat als groene energie niet werkt? Als de energietransitie op papier een uitkomst lijkt, maar in de praktijk niet realistisch is? Waar vinden we dan de oplossing voor onze onstilbare honger naar energie? Is er eigenlijk wel een oplossing? 

Eerder dit jaar spraken we Nate Hagens over energieblindheid. Hagens is directeur van The Institute for the Study of Energy & Our Future (ISEOF) en stelt dat de manier waarop we nu met energie omgaan, de roekeloosheid waarmee we energie gebruiken, niet houdbaar is. Het interview kijk je hier terug:

Dat migratie een heet hangijzer is, getuige de reden waarom het kabinet in eerste instantie uiteenviel: Rutte voerde tijdens toch al heikele onderhandelingen over het asielbeleid plots de druk bij zijn coalitiegenoten op door te eisen dat het recht op gezinshereniging beperkt zou worden. Dan zou de instroom van asielzoekers gaan dalen, was het idee. Dat is niet zo. Dat inzicht mocht niet baten.

Rechts heeft er een handje van het hangijzer migratie van stal te halen en te verhitten wanneer er een schuldige aangewezen moet worden voor een zelf gecreëerde crisis. Links wordt op haar beurt verweten geen realistisch beeld te hebben van hoeveel migranten Nederland zou ‘aankunnen’. Ondertussen blijft rechts onterecht wijzen naar het ‘grote’ aantal ontsnappingskunstenaars (ofwel: asiel- dan wel gelukszoekers), terwijl de grootste groep migranten arbeidsmigranten betreft die uit de Europese Unie komt en zich dus vrijelijk en visumloos mag bewegen binnen de Schengenzone.

Is er überhaupt wel grip op migratie te krijgen? De tijdelijke asielstop waar VVD en JA21 voor pleiten, is alvast in strijd met het vluchtelingenverdrag. En zo zijn er meer plannen die tegen (inter)nationale wet- en regelgeving indruisen. 

Voor wie komende woensdag wat dit thema betreft meer context en andere perspectieven wenst, en voorbij emotiepolitiek wil kunnen kijken, kijkt alvast deze Tegenlicht-producties: