Ons woonrecht is de afgelopen jaren opzettelijk een kopje kleiner gemaakt. Meer bouwen zonder in te grijpen in het systeem, drijft de prijzen daarom alleen maar verder op.
©
Julia Veldman
Zo heeft kabinetsbeleid ons woonrecht geliquideerd
Ons woonrecht is de afgelopen jaren uit de weg geruimd. Want zonder woonrecht kunnen huizenprijzen blijven stijgen.
Jeske Jongerius - 21 mei 2021
De huidige wooncrisis gaat gepaard met groeiende tegenstellingen in de samenleving. Aan de ene kant vallen steeds meer mensen keihard buiten de boot. Zelfs werkenden belanden op straat. Aan de andere kant zien mensen met woningbezit hun vermogen alsmaar groeien zonder daarvoor iets te hoeven doen. Daartussen zit een grote groep die tussen wal en schip valt. Zij zitten bijvoorbeeld klem in een onzekere, tijdelijke, niet passende of te dure woonruimte.
niet woningmarkt maar woonrecht
De wooncrisis krijgt terecht veel aandacht. Maar wat mij verbaast, is dat in het debat de wooncrisis standaard wordt vertaald als ‘de woningmarkt is in crisis’. En niet ‘ons woonrecht is in crisis’. Terwijl wonen toch echt als recht is verankerd in zowel de Grondwet, als de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. En wat is de essentie van wat we moeten rechtzetten: wonen als markt, of wonen als ieders goed recht?
Hoe je het verhaal vertelt maakt uit. Het maakt uit voor het aanwijzen van verantwoordelijken. Het maakt uit voor de oplossingen die worden aangedragen. Het maakt uit voor de toekomst die we daarmee creëren.
Het doorgeslagen marktdenken binnen de politiek, ondersteund met beleid en geld, heeft deze crisis laten ontstaan. De woningmarkt van nu is geen markt van enkel woningzoekenden en woningaanbieders. Het is ook een financiële markt met huizen als beleggingsobjecten. Dat betekent dat de woningvraag niet gelijk staat aan de woonbehoefte van woningzoekenden, maar gestuurd wordt door oneindige stromen financiering. Probeer daar maar eens tegen op te bouwen tot het weer betaalbaar wordt.
subsidie voor de huizenbezitters
Toch heeft het verhaal van de woningmarkt en huizen als investering succes. Want als je als individu eenmaal binnen bent met een koopwoning, profiteer je mee. Woningbezit wordt niet als vermogen belast, waardoor de schatkist jaarlijks zo’n 3 tot 4 miljard euro misloopt, én het wordt zwaar gesubsidieerd. Zo kost de hypotheekrenteaftrek de maatschappij jaarlijks ook nog eens 9 miljard euro. Dit is subsidie voor mensen die gebakken zitten met een eigen huis. Even ter vergelijking, huurtoeslag, subsidie voor mensen die krap zitten, kost zo’n 3,5 miljard per jaar.
En dan is er voor iedereen die daartussen valt en is overgeleverd aan de vrije sector: niks.
Daaraan dankt het verhaal van de woningmarkt misschien haar grootste succes; er zijn weinig alternatieven. Schappelijk huren is uitgehold. Praktijken die uitgaan van woonrecht, zoals Volkshuisvesting, maar ook kraken, zijn succesvol een kopje kleiner gemaakt. Kraken is verboden, maar leegstand niet. Het Ministerie van Volkshuisvesting is afgeschaft. Daarbij is Volkshuisvesting weggezet als noodvoorziening voor arme mensen, in plaats van toegankelijke huisvesting voor het volk.
Van woonrecht naar woonmarkt
- Hypotheekrenteaftrek wordt ingezet als instrument om woningbezit te bevorderen (jaren '80)
- Woningcorporaties worden verzelfstandigd (gebruteerd)(1995)
- Woningbezit wordt niet als vermogen belast (2001)
- Woningcorporaties worden belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting (2008)
- Kraken wordt verboden (2010)
- Ministerie van Volkshuisvesting wordt afgeschaft (2010)
- Introductie van wettelijke inkomensgrenzen sociale huur (2011)
- Verhuurdersheffing (belasting op sociale huurwoningen) wordt ingevoerd (2013)
- 'Jubelton' wordt ingevoerd (2013)
- Woningwet wordt geactualiseerd: inkomenseisen voor sociale huur worden aangescherpt, WOZ-waarde gaat meetellen in huurnorm (2015)
- Tijdelijke huurcontracten worden ingevoerd (2016)
- Hypotheeknormen worden verruimd (1990-2008 & 2016-2021)
- Overdrachtsbelasting voor starters voor woningen tot 4 ton wordt afgeschaft (2021)
de sloop van een grondrecht
Terwijl de bevolking groeit, is de sociale huurvoorraad de laatste jaren flink afgenomen, alleen al tussen 2013 en 2018 met 108.000 woningen. Om een sociale huurwoning te bemachtigen sta je al snel tien of vijftien jaar op de wachtlijst. En terwijl je wacht, moet je het zelf uitzoeken. Woningcorporaties verkopen sociale huurwoningen en bouwen minder bij, omdat ze een dikke belasting moeten betalen voor sociale huur. Terwijl asociaal hoge huren onbelast blijven, zodat huisjesmelken lekker loont.
Degene die de rekening hiervoor betaalt? De ‘have-nots’; de starter zonder jubelton, de mensen met te korte wachttijd of een te hoog inkomen voor sociale huur, mensen met pech of een relatiebreuk. Zij betalen zich scheel of verkeren in precaire woonsituaties.
Dit zijn geen natuurverschijnselen, maar politieke keuzes.
Hoe maken we van wonen weer een recht? De woonpioniers brengen de antwoorden op die vraag tot leven. VPRO Tegenlicht organiseerde een woonpioniersverkiezing en bracht 153 pioniers door het hele land samen. Allemaal bouwen ze mee aan een nieuwe praktijk van wonen. Bekijk ze hier.
hoe willen we zijn?
Toch is het politieke antwoord simpelweg: meer van hetzelfde. Meer bestedingsruimte voor de starter, wat de prijzen juist nóg verder opdrijft. En meer bouwen, zonder grondig in te grijpen in het systeem van huizen als onbelaste investeringsobjecten en ongereguleerde huurprijzen. Terwijl dat juist de prijzen opdrijft en de ongelijkheid in de samenleving vergroot.
Als individu lijkt je beste optie binnen dit systeem dan maar proberen om bij de huizenbezitters te horen. Maar als je deze situatie vanuit het collectief bekijkt, zie je dat het systeem zelf zo lek is als een mandje. Toch blijft de politiek dweilen met de kraan open.
Om een weg uit deze wooncrisis te kiezen, moeten we op een andere manier gaan kijken naar wonen. Als ieders goed recht, in plaats van primair een markt. Als een collectieve zaak, in plaats van een probleem van het individu. Met huizen als plekken om in te leven, in plaats van objecten om flink aan te verdienen. Zodat er ruimte ontstaat voor meer waarden, dan enkel financiële. En we een bewoonbare toekomst voor iedereen dichterbij halen.
Jeske Jongerius is antropoloog en voormalig campaigner woonrecht bij DeGoedeZaak.