Stel je voor: het is 2030 en we leven inmiddels in een wereld zonder schaarste. Energie, vervoer, gezonde voeding: nergens is meer een tekort aan. Een droom? Niet volgens Ruud Koornstra, de nationale energiecommissaris.
In een tijd waarin rampen en crises de waan van de dag bepalen, is het misschien een beetje moeilijk voor te stellen. Maar volgens Ruud Koornstra, de nationale energiecommissaris, is het écht waar: het paradijs op aarde – een radicaal andere wereld zonder schaarste – ligt binnen handbereik.
En zijn verhaal is behoorlijk overtuigend.
Dat paradijs, zo zegt Koornstra, begint hier in Nederland met de energietransitie. De prijs van schone energie, zoals zonne- en windenergie, duikt al jaren met een enorme rotgang omlaag. Steeds beter weten we deze praktisch oneindige bronnen van energie op te vangen en door te zetten naar onze samenlevingen.
Tegelijkertijd weten we onze huidige industrie steeds zuiniger in te richten. Dat is ook niet zo moeilijk, want de fabrieken van vandaag werken nog steeds veelal – ja, echt waar – met technieken die werden ontwikkeld na de Tweede Wereldoorlog; toen duurzaamheid nog geen issue was. De energiebesparingen die nu doorgevoerd kunnen worden zijn daarom enorm.
Zodra deze twee trends samenkomen – het slimmer opwekken en het slimmer besparen van energie – zal energie bijna gratis worden, zegt Koornstra. 'We gaan toe naar een overvloed. Je hebt wel een systeempje nodig om die energie te vangen en te verwerken, maar in een circulaire wereld wordt dat steeds goedkoper, afgezet tegen een oneindige bron aan energie. Die kosten worden verwaarloosbaar. Schone energie zal voor iedereen daarom nagenoeg gratis worden.'
Uit bijna gratis energie, volgt al het andere, zegt Koornstra. En daar begint het paradijs langzaam op te doemen. 'Want als energie bijna gratis is, dan wordt vervoer ook bijna gratis. Dat zijn al twee vormen van een basisinkomen, om het zo maar even te noemen; basisfaciliteiten.
En Koornstra gaat door. 'Stel nou dat we gezondheid ook anders gaan inrichten? Zieke mensen weer beter maken is nu een verdienmodel. Maar als je het slim en goedkoper wil doen, zorg je dat mensen niet ziek worden.'
Geen obsesitas meer door de oude McDonalds-wegwerpcultuur, maar preventie, bijvoorbeeld door gezonde voeding. Koornstra: 'Tel dit allemaal bij elkaar op en daar ontstaat langzaam al een beetje dat paradijs op aarde.'
Klinkt het je toch nog een beetje als verre toekomstmuziek in de oren? Dan heeft Koornstra een boodschap: we zijn al lang begonnen. Niet in Silicon Valley, niet in China, maar gewoon hier in Nederland.
'Wij zijn de vernieuwers van de wereld,' zegt Koornstra. 'Ons koude kikkerlandje heeft bij uitstek alles wat er nodig is voor een totale systeemverandering: geld, kennis, technologie, onze geografische ligging en misschien nog wel het belangrijkste: ondernemingszin. Vliegtuigen bedreigden onze zeevaartdominantie? We bouwden de eerste luchthaven ter wereld! Er bleek gas te liggen in Groningen? Binnen twaalf jaar lag er een volledige infrastructuur.'
En ook in de energietransitie zijn er vernieuwers genoeg. De eerste elektrische auto kwam gewoon uit Lochem. Koornstra zelf introduceerde de LED-lamp in 2006, waarmee vanaf dat moment zo'n negentig procent energie bespaard werd op alle vervangen lampen.
Nu probeert Koornstra, die zijn activiteiten als ondernemer even aan de kant heeft gezet, de vernieuwers van vandaag het juiste zetje te geven. En daar ervaart de energiecommissaris nog weerstand. Niet omdat de technologie er nog niet is, maar omdat de huidige machthebbers ons oude economische systeem nog niet willen loslaten.
En zo kan het dat een ondernemer die in Nieuwegein een pomp uitvond die niet stuk gaat, en waarmee tot zo’n vijftig procent energie kan worden bespaard, zijn uitvinding nog steeds niet omarmd krijgt door de grote industriëlen. 'Terwijl je hem in maximaal drie jaar tijd hebt terugverdiend', roept Koornstra uit.
Zo kan het dat tuinders in het Westland, die met hun restwarmte Den Haag willen verwarmen, ineens een groene belasting – een belasting op groene energie, inderdaad – op hun dak krijgen, waardoor het hele plan niet door kan gaan.
En ook Koornstra zelf ervoer die tegenwerking toen hij de gloeilamp wilde vervangen door de LED-lamp. 'De minister zei tegen me: "Philips en de Universiteit zeggen dat je liegt." Tsjah, dan kun je je afvragen: is de autoriteit de waarheid, of moeten we van de waarheid de autoriteit maken?'
'Bij te veel mensen is het besef van deze nieuwe wereld, deze missie, nog niet doorgedrongen. De huidige wereld is nog gebaseerd op schaarste. Het moet stuk, het moet kapot, het moet weg, het moet verbranden. Want anders is er geen handel. Maar in een circulaire wereld is er geen handel meer, want alles blijft. Het enige dat van buiten komt, is energie, en dat is gratis. Aan overvloed kun je geen geld verdienen.'
Momenteel is Koornstra bezig met maken van een film, genaamd ˋHet paradijs op aarde begint in Nederland (met de energietransitie)´. Zo wil hij Nederland overtuigen van zijn missie. Voor de film sprak Koornstra meer dan 40 ondernemers, wetenschappers en bestuurders uit de sector.
En dus zijn er nog wat stuiptrekkingen, zegt Koornstra, van een oude wereld die vasthoudt aan het oude. Dat is niet een complot, maar gewoon heel logisch. 'Klaas van Egmond, hoogleraar Duurzaamheid en de oude baas van het RIVM, schetst dat probleem heel mooi.'
'Vroeger had de kerk het monopolie op de waarheid. Vervolgens is die autoriteit even overgegaan op de wetenschap. Maar nu hebben de grote banken die macht. Dat zie je terug in de grote steden. Daar zaten eerst de kerken en de wetenschap. Die wetenschap is naar buiten verdreven in campussen buiten de stad. De multinationals en de grote banken: dat zijn de nieuwe kathedralen in het centrum van de macht.'
'Neem bijvoorbeeld de Bezuidenhoutseweg in Den Haag. Sinds jaar en dag staan daar tegenover elkaar het ministerie van Economische Zaken en VNO-NCW, één van de grootste lobby-organisaties die dit land kent. Die medewerkers lopen voortdurend heen en weer. Zo ontstaat een verstrengeling tussen die partijen.'
Het bedrijfsleven moet zijn plek weer kennen, net als de overheid, zegt Koornstra. 'In het belang van de missie. Anders gaat het toch langer duren. Want we hebben die grote bedrijven natuurlijk zeker nodig. Daar zitten de beste mensen.'
'Het paradijs, die totale paradigmashift die begint met de energietransitie, dat gaat natuurlijk gebeuren. Wat we nu nodig hebben is systeemdenken, logisch nadenken en samenwerking: alles moet gericht zijn op die missie.'
Klaas van Egmond is voormalig RIVM-baas en tegenwoordig hoogleraar duurzaamheid aan de Universiteit Utrecht.
Voedselpionier Rob Baan is tuinder en als eigenaar van Koppert Cress, gespecialiseerd in planten en gezonde voeding.
Frank Boekholtz is directeur van het bedrijf Zytec, dat onder andere magneetkoppelingen maakt voor pompen.