Decennialang hoorde Nederland als vanzelfsprekend tot de meest innovatieve economieën, maar in februari werd bekend dat het uit de toptien van het Global Competitivenes Report was gegleden. Tegelijkertijd lieten diverse universiteiten weten dat ook dit jaar de belangstelling voor bètastudies weer lager was dan het jaar ervoor. En als klap op de vuurpijl maakte Philips-topman Ad Huijser bekend een verhuizing van het Philips onderzoekslaboratorium (Natlab) uit Nederland te overwegen vanwege het gebrek aan adequaat geschoold personeel. De Nederlandse kenniseconomie loopt vast.

Finland staat daarentegen boven aan de lijst met innovatieve economieën. Niet slecht voor een land met vijf miljoen inwoners dat tot voor kort alleen bekend was door de productie van papier, staal en modern design. Inmiddels is mobieltjesfabrikant Nokia het vlaggenschip van de Finse kenniseconomie.

Het haperen van de kenniseconomie is zelfs doorgedrongen tot in Den Haag, waar het kabinet de problemen het hoofd tracht te bieden door een verhoging van het onderwijsbudget met 3% en de instelling (naar Fins voorbeeld) van een zogenaamd innovatieplatform. Maar is het probleem van de vastlopende kenniseconomie in Nederland alleen een kwestie van geld of is er meer aan de hand? Tegenlicht trok naar Finland om de achtergrond van het Finse Model te achterhalen.

Een paar verschillen vallen op: in Finland is alle onderwijs gratis en stroomt tweederde van alle middelbare scholieren door naar HBO en universiteit; in Nederland is dat eenderde. Van het universitair onderzoek wordt in Finland 49% ook daadwerkelijk benut door bedrijven (in Nederland is dat 7%). En er is een stevig wetenschapsbeleid waarbij de politiek op het hoogste niveau, in consult met wetenschappers en bedrijven, vaststelt welke onderzoeksvelden veelbelovend zijn. Bovendien hebben universiteiten de vrijheid om alleen de beste studenten aan te nemen, waardoor er een stevige competitie is ontstaan binnen het onderwijs.

Maar het Finse Model kent ook een schaduwzijde. Daar kunnen ze in het dorp Nokia (zo'n 200 kilometer noord van Helsinki) over meepraten. Hier groeide vanaf 1860 de firma Nokia uit de fusie van een pulp-, een rubber- en een kabelfabriek. Maar toen in 1992 het bedrijf voortvarend overstapte op mobiele telefonie verruilde ze tegelijk het dorp Nokia voor de stad Helsinki. De oude fabrieken in Nokia werden overgenomen en gesaneerd. Velen verloren hun baan en hun perspectief. Nokia is een doods stadje geworden dat de vooruitgang aan zich voorbij ziet gaan.

Dit sociale dilemma is volgens Pekka Himanen, co-auteur van het boek 'The Finnish Model', kenmerkend voor de kenniseconomie: een onverzadigbare vraag naar hoogopgeleiden gaat gepaard met lager- en ongeschoolden die in een uitkering belanden. Himanen: "Het wordt tijd voor een actief beleid om de uitvallers aan een baan te helpen." Het Finse Model lijkt behoefte te krijgen aan Melkertbanen.

Regie: Jos Wassink
Research: Ger Wieberdink
Productie: Karin Spiegel, Madeleine Somer
Eindredactie: Roel van Broekhoven/Doke Romeijn/Frank Wiering
Muziek: Nuspirit van Helsinki