De podcastserie Ongesigneerd belicht onopvallend design. In de derde reeks gaat het onder andere over het fietspad, de klimiglo en brievenbus.
Onze dagelijkse omgeving nemen we vaak voor lief. Of in elk geval kijken we er zelden bewust naar. Lantaarnpalen, straatnaambordjes en vuilnisbakken zijn er gewoon, wie heeft ze ooit aandachtig bekeken of kan ze uit het hoofd beschrijven? Dat neemt niet weg dat al die zaken meestal door iemand met een specifieke bedoeling of opdracht (‘niet opvallen’) zijn vormgegeven. Datzelfde geldt voor het geluid van een auto of het uitzicht vanaf de A2. Wie had dat gedacht? Dat alle openbare ruimte waarin wij ons bewegen ons voortdurend probeert te behagen, te sturen, te steunen?
Sinds 2014 maken Laura Stek (35) en Tjitske Mussche (36) de podcast Ongesigneerd, een serie over onopvallend design. Omdat het hen intrigeerde dat er over de inrichting van onze entourage is nagedacht tot in de kleinste details, zoals de wc in het winkelcentrum. Mussche: ‘Alles wat je ziet, zegt iets over onze geschiedenis en cultuur. Ik kan nooit meer normaal over straat sinds ik me dat realiseer. Een tijdje geleden keek ik alleen nog maar naar beneden, naar de patronen van stoeptegels.’
Laura Stek en Tjitske Mussche
'De ene keer is iemand helemaal bezeten van zijn ontwerp, een andere keer krijg je heel droog te horen: “Ja, dat heb ik inderdaad gemaakt".'
Stek: ‘Het leidt tot perspectiefverandering om te weten dat overal een reden of verhaal achter zit. Ik was gewend altijd recht op mijn doel af te lopen, maar nu vallen me voortdurend dingen op die ik daarvoor niet of nauwelijks registreerde. Zoals die plantenbak.’
Stek wijst naar de hoek van een kruispunt. Daar flankeren twee grote, roodbruine, vierkante bakken de toegang tot een zijweg. Erin staan een paar scheve tomatenplanten, een struikje rozemarijn en iets wat op de restanten van een artisjok lijkt. ‘Vrij deprimerend. Ze zijn te klein voor een soort moestuin voor de buurt. Die man in z’n scootmobiel kan er maar net langs. Deze opstelling lijkt totaal willekeurig, onhandig zelfs. In tegenstelling tot vroeger kan ik me nu echt ergeren als iets niet lijkt te kloppen.’ Mussche: ‘Het heeft ook wel wat ontroerends. Iemand heeft hier een overweging voor gehad.’ Stek: ‘Maar welke? Dit concept begrijp ik gewoon niet.’
plaskrul
Het begon met 99% Invisible, een Amerikaanse podcastserie over hetzelfde onderwerp: onzichtbaar design. Mussche: ‘Ik hoorde dat en dacht: hier moeten we een Nederlandse variant op hebben.’ Stek: ‘We begonnen bij onze eigen vierkante meter met iets kleins en concreets om vanaf daar uit te wijden.’
Mussche: ‘Dat is soms nog best lastig, we willen niet alleen allerlei historie of een parade aan feiten laten passeren, maar ook andere hoekjes kunnen omslaan en vergezichten tonen.’ Stek: ‘En het liefst een bevlogen verteller aan het woord laten. De ene keer is iemand helemaal bezeten van zijn ontwerp, een andere keer krijg je heel droog te horen: “Ja, dat heb ik inderdaad gemaakt.” En toen? “Toen was het af.”’ Mussche: ‘Zo viel het idee voor een aflevering over vitrage af omdat de spannendste vernieuwing de komst van de luxaflex bleek te zijn. Goede radio heeft wel wat meer sjeu nodig.’
Veertien afleveringen zijn er inmiddels gerealiseerd, vanaf 12 oktober start de derde serie met acht nieuwe onderwerpen: de vibrator, de stoeptegel, het fietspad, een treincoupé, ons paspoort, een klimiglo, de brievenbus en de plaskrul (openbaar mannentoilet).
Mussche: ‘Voor de negende episode kunnen luisteraars zelf suggesties aandragen.’ Stek: ‘Onze omgeving en de vormgeving daarvan is voor iedereen bedoeld en zoiets geldt ook voor Ongesigneerd. Mijn opa van 94 vindt het leuk, net als studenten en begin dertigers, van wie we enthousiaste reacties krijgen. Het is gewoon voor mensen die geïnteresseerd zijn in ergens op een andere manier naar kijken, van welke leeftijd dan ook.’ Wat Stek en Mussche bij zichzelf merken, is een toegenomen eerbied voor objecten. ‘Uitleg bij een ontwerp kan veel doen voor de mate waarin je het waardeert.’
‘Uitleg bij een ontwerp kan veel doen voor de mate waarin je het waardeert.’
decor van ons bestaan
Iemand die over land de grens passeert, ziet direct wanneer hij zich in België of Duitsland bevindt. Andere bakstenen, andere letters, andere stoplichten. Met terugwerkende kracht valt dan kennelijk ineens wél op in welk decor ons bestaan zich normaliter afspeelt. Een beetje zoals in het gedicht ‘Bij Loosdrecht’ van K. Schippers: ‘Als dit Ierland was, zou ik beter kijken.’ Foto’s van vroeger kunnen datzelfde effect hebben: o ja, zó zag het er toen buiten uit.
Ideeën voor de serie krijgen Mussche en Stek simpelweg door waar ze ook zijn hun ogen te gebruiken. Mussche wijst naar de overkant. Daar hangt een straatnaambordje waaraan met een soort plakband de veranderde wijknaam is toegevoegd. ‘Het ideale idee is dat hoe een straat eruitziet invloed heeft op hoe bewoners met hun buurt omgaan. Hoe we willen dat we er met elkaar leven. Hier kun je denken: als het stadsdeel al zo slordig is, waarom zou je dan nog je eigen stoep gaan vegen?’
Stek: ‘De inrichting van een treincoupé bepaalt ook op z’n minst deels het gedrag van de gebruikers. Onder ontwerpers is dat natuurlijk gesneden koek, maar daarbuiten veel minder. Ongesigneerd maakt op een toegankelijke manier een soort vertaalslag van de toepassing van die kennis.’
Het nieuwe, derde seizoen van Ongesigneerd begint op vrijdag 12 oktober. De afleveringen zijn op vrijdag eerst als podcast te horen en op vpro.nl/ongesigneerd, op zondag zijn ze ook te horen in Radio Doc op NPO 1 (21.00-22.00 uur). Ongesigneerd is dit jaar ook te vinden op Dutch Design Week.