zes maanden de cel in, voor een plastic tasje

Delphine Umuhoza, 11 juni 2018

Vandaag ben ik op de markten van Kimironko en Nyanugogo, in het noordwesten van Kigali. Ik kom hier vaker om boodschappen te doen en heb gezien dat mensen hier nog plastic tasjes gebruiken van de illegale soort. Waarschijnlijk omdat er weinig controleurs zijn. Niet alleen binnen, maar ook buiten de overkapping van de marktkramen staan er verkopers met illegale plastic tasjes. Twee van hen laten me zelfs zien dat ze hun tasjes onder hun trui hebben zitten, zodat ze snel weg kunnen rennen als de politie komt.

Er zijn twee soorten plastic tasjes: legale biologisch afbreekbare tasjes en illegale wegwerptasjes. Ze zien er allebei ongeveer hetzelfde uit, maar de legale tasjes zijn een stuk duurder. Om die reden geven veel verkopers stiekem illegale tasjes uit, voor klantenbinding en kostenbesparing. Het is een vruchtbare markt voor de tasjes-smokkelaars. Maar het vinden van smokkelaars die bereid zijn om te praten blijkt echter niet makkelijk. Ik ben een week lang op zoek geweest. Op aanraden van een vrouw die ik tegenkom, betaal ik uiteindelijk een tussenpersoon 15.000 Rwandese frank (zo’n 15 euro) om me te helpen met zoeken. Sommige mensen zijn erg achterdochtig. Ze zijn bang dat ik voor de overheid werk, of dat de overheid hen door dit interview zal gaan zoeken. Uiteindelijk lukt het me om te praten met 'Kamali', een jongen van een jaar of 18. Zijn echte naam wil hij me niet geven: hij is bang dat ik hem dan bij de politie aangeef.

Kamali*:
‘Je hebt legale en illegale tasjes. Ik weet van het bestaan van de illegale af, maar die hebben we hier niet. Wij verkopen alleen de legale. Er hangen hier camera’s, dus we waren de eersten die stopten met de verkoop van de verboden tasjes. Soms komen hier wel klanten die hun eigen plastic tasje meenemen. Die vragen dan of ik de producten in hun plastic tasje wil stoppen, maar ik heb natuurlijk geen idee waar ze die vandaan hebben.’

Ik wil hem graag geloven, maar zag hem de tasjes verstoppen toen ik op hem afliep. Een oudere marktkoopman genaamd Nkurikiyamykiza, ontkent net als de tiener Kamali het gebruik van de illegale tasjes. Maar zijn vriendengroep is minder subtiel. Terwijl ik hem interview, staan achter mijn rug mensen te lachen. Volgens hen verkoopt hij wel degelijk illegale wegwerpzakken.

Nkurikiyumukiza*:
'Ik deed dat wel, dingen verpakken voor mijn klanten, maar nu niet meer. Ik wil niet gepakt worden. Er wordt gezegd dat er in Rwanda helemaal geen fabrieken meer zijn die plastic zakken produceren. Plastic zakken Rwanda binnenbrengen is alsof je drugs smokkelt. Het is moeilijk en risicovol. Voor de verkopers is het lastig om een goede verstopplek te vinden. Veel mensen hebben ze ergens op een plank verstopt en verkopen de tasjes alleen aan mensen die ze kennen. Zelf gebruik ik alleen de legale zakjes.' 

Naarmate ik langer op de markt ben en meer mensen spreek, win ik vertrouwen. De eerste persoon die open met me durft te praten is de vijfentwintig jaar oude weduwnaar Josee.

Josee*:
'Ik had een kraampje met erwten in Nyabugogo en had veel plastic zakken. Ik had niet gedacht dat ik gepakt zou worden, maar een andere verkoper op de markt heeft me bij de politie aangegeven. Ik heb acht maanden vastgezeten. Ik kreeg een lange straf, omdat ik niet wilde zeggen waar ik de tasjes vandaan had. Uiteindelijk heb ik toch verteld dat ik ze kreeg van een vriendin die af en toe naar Oeganda reisde.

Ik nam het risico omdat de plastic zakken me veel klanten opleverden. De mensen wisten dat ik goed verpakte goederen verkocht en ik verdiende 300 Rwandese franc (30 eurocent) voor ieder pakje. Dat was voor mij veel geld. Nu ik weer thuis ben, kan ik de tasjes niet opnieuw gaan verkopen. In de gevangenis heb ik geleerd dat plastic tassen gevaarlijk zijn voor mensen en andere levende wezens. Toch kunnen andere verkopers er niet mee stoppen, tenzij ze verklikt worden zoals ik: dit is hoe ze hun dagelijks brood verdienen.' 

Ik vraag hem of hij weet of ik hier ergens een plastic zakje kan kopen. Hij verwijst me naar een andere verkoper. Zal het me nu dan eindelijk lukken om zo’n illegaal tasje te bemachtigen?

Francois*:
‘Nee, jij kan hier geen tasje kopen. We kennen je niet. Alleen als jij iemand kent die wij kennen, dan kun je hem sturen om een tasje voor jou te kopen. Maar we verkopen niet zomaar tasjes aan iedereen.’

Zijn antwoord staat vast: als vreemdeling kun je hier geen goedkoop plastic scoren. Toch geeft hij toe dat hij ze wel aan vaste klanten verkoopt.

''Ik doe het nu vijf jaar, maar heel veel verdien ik er niet aan, het zijn vooral mensen met een klein winkeltje op de markt die de tasjes kopen om hun vers gekookte eten in te verpakken. Ik verkoop de grote tassen voor 2500 Rwandese Frank (ongeveer 2,50 euro) per pak en de kleintjes voor 1500. Ze worden meestal met een scooter gebracht. De mensen die ervan weten komen daarop af en kopen de tasjes op om te verstoppen in hun eigen zaak. De tasjes haal ik uit Oeganda.'

'Ik weet van het bestaan van biologisch afbreekbaar plastic, maar die zijn ook zes keer zo duur. Die kosten namelijk 4000 Rwandese Francs per pak. En daar zitten maar 50 tasjes in, in plaats van 200. Een plastic tasje is een plastic tasje, ik zie het verschil niet aan de buitenkant.’

In de ogen van Francois is een plastic tasje een plastic tasje, maar de één is duur en de ander goedkoop. De Rwandese overheid voert een streng beleid om mensen uit te leggen waarom ze alleen de afbreekbare zakjes moeten gebruiken. Er werd onder andere op iedere radiozender een verplicht radioprogramma uitgezonden van de REMA (Rwanda Environment Management Authority), over het gebruiken van verantwoorde plastic zakjes. Zelf gebruik ik wel plastic zakjes, maar alleen de biologisch afbreekbare. Voor het ongetrainde oog is dit de enige soort die je tegenwoordig nog ziet op de markt, maar zelfs dat zijn er niet veel. Voor het verbod op plastic werd ingevoerd waren er overal in de stad vervuilde markten. Plastic zakken tekenden het straatbeeld. Tegenwoordig kun je kilometers door de stad lopen, zonder ook maar één plastic tas tegen te komen.

* Om de identiteit van de geïnterviewden te beschermen zijn hun achternamen weggelaten. Deze zijn bekend bij de redactie.

Dit interview is onderdeel van een groter verhaal. Klik hieronder en laat je verrassen met nog veel meer verhalen over plastic vanuit de hele wereld.