Dit zag ik niet aankomen. 

In de afgelopen week lieten plunderaars een spoor van vernieling achter in Zuid-Afrika, mijn tweede thuisland. De schade is duizelingwekkend. 

Honderden warenhuizen en fabrieken in de provincies KwaZulu-Natal en Gauteng (Johannesburg) werden leeggeroofd en in brand gezet. Hetzelfde geldt voor scholen, apotheken, medicijnfabrieken, klinieken en zelfs een bloedbank. 

Meer dan 200 doden. Meer dan 1 miljard euro aan schade. 45.000 bedrijven hebben volgens de laatste schattingen schade geleden.

Ik moet eerlijk zeggen, ik had dit niet verwacht. Ook al ken ik de hoofdverdachte achter al dit geweld maar al te goed: de voormalige president Jacob Zuma. 

Ik leerde hem al kennen ver voordat hij president werd.

Dat was toen hij in 2005 terecht moest staan wegens verkrachting van een hiv-positieve vrouw. De dochter van één van zijn oude kameraden.

De zaak liep stuk op ‘zij zei, hij zei’ en Zuma werd vrijgesproken. Maar één getuigenis bleef iedereen bij: Zuma vertelde tijdens die rechtszaak dat hij geen condoom had gebruikt, maar na afloop wel een douche had genomen. 

Twee jaar later stond ik zelf onder zijn douche, nadat ik hem thuis in zijn villa in Nkandla, KwaZulu-Natal midden in de nacht had geïnterviewd; Zuma sprak met me op zijn badslippers. 

Ik zag er na een dag in de volle zon wachten op het interview zo belabberd uit dat zijn broer Michael na afloop zei: waarom neem je niet even een douche? Daar kon ik geen nee tegen zeggen.

Michael overleed vorig weekend. Terwijl zijn thuisprovincie KwaZulu-Natal in vlammen opging. 

Alles wijst erop dat de plundertocht vanuit Zuma’s villa in Nkandla is gecoördineerd, als wraak op zijn gevangenneming.

Zuma moet 15 maanden zitten omdat hij weigert vragen te beantwoorden van een speciale onderzoekscommissie over de corruptie tijdens zijn negen jaar durende presidentschap (2009-2018). 

Hij moet ook nog terecht staan wegens het aannemen van steekpenningen van het Franse wapenbedrijf Thales (daar zijn ze weer), toen hij nog vicepresident was eind jaren negentig.

Justitie verdenkt nu 12 invloedrijke mannen rondom Zuma van het aanjagen van de plunderingen, in een poging om Zuid-Afrika onbestuurbaar te maken. 

Zuma heeft daar veel ervaring mee. Tijdens de strijd tegen de apartheid was hij de man van de inlichtingen van Mandela’s ANC, die vaak strategische locaties als doelwit koos om het apartheidsregime het leven zuur te maken.

Ook de plunderingen van de afgelopen week waren gericht op strategische doelen: elektriciteitscentrales, voedselopslag en -distributie, waterzuivering, telefoonpalen en zelfs radiostations. 

President Cyril Ramaphosa zei zondag dat de aanvallen gepland waren. De krant Mail and Guardian waarschuwt op basis van bronnen binnen de inlichtingendiensten dat dit ‘slechts het begin is’. 

Dit klinkt dus als een verkapte poging tot staatsgreep, maar Zuid-Afrikanen laten dat niet zomaar gebeuren. Bij gebrek aan politieoptreden, gingen burgers zelf de straat op om hun wijken te beschermen.

In de Oost-Kaap waren het de chauffeurs van de taxibusjes, zelf ook niet vies van geweld, die met hun busjes winkelcentra afsloten. Elders werd die zelfbescherming wat grimmiger, met burgermilities die wegversperringen opwierpen en plots iedereen als verdachte zagen. 

Racisme ligt dan op de loer. 

Het gevolg is wel dat er nu grote voedseltekorten ontstaan in de geplunderde dorpen en steden. Dat is waarschijnlijk precies wat de bedenkers van deze geweldsgolf voor ogen hadden. Want wie kan daar anders de schuld van krijgen dan Zuma’s oude kameraden, die hem in de steek hebben gelaten en in het gevang laten zitten? 

Dan is er nog nieuws vanaf een eerdere frontlinie. 

Rwanda is het eerste Afrikaanse land dat soldaten naar het noorden van Mozambique heeft gestuurd. Interessante ontwikkeling. Rwanda heeft waarschijnlijk de beste geheime dienst op het hele continent (met hulp van Israël). 

Ik denk dat het land daarom het minst kwetsbaar is voor wraakacties van IS of andere militante groeperingen in eigen land, maar dit zal zeker een test worden van die veiligheidsdiensten.

Niet alle Mozambikanen zijn even blij met die buitenlandse troepen. ​​​​Het Rwandese leger wordt ingezet zonder overleg met het Mozambikaanse parlement. Niemand weet hoe lang ze blijven of wat het kost en er is angst voor mogelijke incidenten met burgers.

• Fotojournalist Danish Siddiqui van persbureau Reuters is om het leven gekomen toen hij verslag deed van gevechten tussen het Afghaanse leger en Taliban-strijders aan de grens met Pakistan. Reuters maakte een selectie van zijn mooiste foto’s.
   
• Op het Filmfestival van Cannes gooide de film Lingui van de Tsjaadse regisseur Mahamet-Saleh Haroun hoge ogen. De film speelt zich af aan de rand van de hoofdstad N’Djamena en is een ode aan de vrouwen van Tsjaad. De film heeft de gouden palm niet gewonnen, maar werd wel genoemd als één van de kanshebbers. Bekijk de trailer en lees hier een interview met de regisseur.
   
• In een aantal Nederlandse filmhuizen draait nu de film Night Of The Kings. Het verhaal gaat over de grootste gevangenis van Ivoorkust, La Maca, waar politieke dissidenten worden vastgezet. De Ivoriaanse regisseur Philippe Lacôte haalt voor de film inspiratie uit zijn eigen leven. Als kind bezocht hij iedere week zijn moeder, die er als politiek gevangene zat, vertelt hij in een interview met ZAM magazine. Bekijk hier ook de trailer.

Bedankt voor alle reacties en vragen over de vorige Frontlinie. Betty vroeg zich het volgende af:

Dag Bram,

Was weer een indrukwekkende uitzending. Vroeg me af of de filmploeg de Afghaanse vluchtelingen heeft kunnen helpen met drinken, eten, kleding etc. Hopelijk komt er een eind aan de onmenselijke pushbacks. Keep up the good work! 

De jongens die we tegenkwamen hadden ontzettende dorst, dus de flessen water die we nog in onze auto hadden liggen, hebben we ze gegeven. Nog vlak voor we zelf van de plek werden weggestuurd. De Afghanen zijn vastgezet in een detentiecentrum. Een advocaat met wie we contact hebben, houdt zicht op de zaak. Ondertussen lijkt het einde van de pushbacks nog niet in zicht Betty. 

De Turkse autoriteiten doen gretig mee aan de aanzwellende stroom berichten over pushbacks door de Griekse grenswacht. De New York Times mocht met de Turken mee om het met eigen ogen te zien. Bijkomend voordeel voor de Turken: het wordt met deze kritische berichtgeving over de buren een stuk lastiger voor Europa om mensenrechtenschendingen in Turkije aan de kaak te stellen. 

Binnen het Europees Parlement was er vorige week ook aandacht voor pushbacks:  Europarlementariër Tineke Strik (Groenlinks) rapporteerde over de mensenrechtenschendingen van het Europese grensagentschap Frontex. 

Dit is de negende nieuwsbrief van Frontlinie en we zijn benieuwd naar wat jullie ervan vinden. Waar zou je meer over willen horen? Of misschien wel minder? Wat voor tips lees je het liefst? Laat het vooral weten door een mail te sturen naar frontlinie@vpro.nl. We lezen alle reacties die binnenkomen.

Tot de volgende,

Bram Vermeulen