Wat de dood van Navalny voor ons betekent

© VPRO

18 februari 2024

De dood van de Russische oppositieleider Aleksei Navalny was onvermijdelijk, zo hoorde je op de dag van zijn overlijden veel mensen zeggen.

Dat hij na de diverse vergiftigingspogingen zijn straf in de goelag niet zou overleven, stond vast.

Maar als dit moord met voorbedachte rade was door de Russische staat, dan is de vraag: waarom nu?

Poetin moet zich wel oersterk voelen als hij deze laatste brug naar het Westen zo makkelijk verbrandt.

2-0 voor Poetin

Ik denk: Avdiivka.

Het kleine stadje in het oosten van Oekraïne heb ik in deze brieven eerder omschreven als het dorp van Asterix en Obelix, dat als laatste stand hield tegen de Russische troepen.

Het was het laatste station op de treinreis die we in februari 2022 van West- naar Oost-Oekraïne maakten. Een strategische industriestad, die de Oekraïners koste wat kost wilden behouden.

Twee jaar lang hielden ze het vol.

Ik moet denken aan de docent Engels, Oleksiy, die we thuis opzochten en die niet wegwilde omdat hij niet wist wat hij dan met zijn katten moest doen. Een speciaal reddingsteam maakte begin februari nog een laatste ronde om de huisdieren van Avdiivka te redden.

Maar op de dag van Navalny’s overlijden kwam toch het nieuws dat Oekraïense soldaten zich hebben teruggetrokken uit het verpulverde stadscentrum van Avdiivka om aan een omsingeling van de Russen te ontsnappen.

2-0 voor Poetin.

Dictatuur uit het handboek

Het was ook de week waarin een Amerikaanse aanklager ernstige twijfels zette bij het geheugen van de huidige president van de Verenigde Staten.

En de andere presidentskandidaat een vrijbrief gaf aan Poetin om NAVO-landen binnen te vallen die hun contributie niet betalen. 

En Tucker Carlson kwam langs.

De voormalig anchor van FOX News stelde Poetin geen enkele vraag over Navalny maar was wel zeer onder de indruk van de pracht en praal van Moskou. Hij keek zijn ogen uit in de ondergrondse metro.

Ik begreep Tucker iets beter na onze laatste reis.

We brachten ruim twee weken door in Azerbeidzjan, een voormalige Sovjetstaat in de Zuid-Kaukasus.

Azerbeidzjan wordt sinds de val van de Sovjet-Unie geleid door één familie: Heydar Aliyev en sinds zijn dood in 2003 zijn zoon Ilham, die vorige week met 92 procent van de stemmen werd herkozen.

Een dictatuur uit het handboek van dictaturen, die weer in trek is bij Europa sinds Rusland op de sanctielijst staat. 

Consumptiedictatuur

Bij aankomst in de hoofdstad Baku had ik een Tucker-ervaring.

De volle terrassen in de zachte winterzon, de krantenkiosken op de hoek van iedere straat, de winkelpassages vol Gucci en Dolce & Gabbana, de brede boulevards, de blinkende skyscrapers, dit was een mix van Parijs en Abu Dhabi.

Je zou ook kunnen denken: Moskou aan de Kaspische Zee.

Misschien geen persvrijheid, oppositie of mensenrechten, maar wel lekker shoppen. Een consumptiedictatuur.

Op een borrel ’s avonds in een vijfsterrenhotel hoorde ik de plaatselijke zakenelite mijmeren over de voordelen van zo’n systeem: 'Je kunt hier gerust om 3 uur ’s nachts over straat lopen. Het is hier heel veilig.'

Een aanwezige had op een middag gezien hoe een (vermeende) dief uit een winkelcentrum werd afgevoerd door agenten in burger. 'Binnen twintig seconden was hij verdwenen in een busje. Niemand had er erg in.'

Een ander had gezien hoe vier moedige demonstranten met een spandoek met dezelfde snelheid werden meegenomen.

Heel efficiënt allemaal.

Zie daar de aantrekkingskracht van de dictatuur: de sterke staat geeft vooruitgang, pracht en praal, maar mondje dicht.

Vrijheid is chaos. Probeer de voordelen van maandenlange formatiebesprekingen tussen de pasgeboren splinterpartijen uit onze polderdemocratie maar eens uit te leggen in Baku.

Dictaturen zijn aan de winnende hand

De dood van Navalny en de val van Avdiivka zijn in die zin ook het einde van een illusie: de hoop op een ommekeer in Rusland, de hoop op een spoedig einde aan de oorlog aan de rand van Europa en door met het feest van de vrijheid.

Alles wijst op het omgekeerde, de dictatuur is aan de winnende hand.
 
'Zijn dood herinnert ons aan het belang van een sterke rechtsstaat en dat we daar elke dag voor moeten blijven vechten,' schreef demissionair minister Yesilgöz na de dood van Navalny.

Dat is dezelfde minister die zich volgens NRC schuldig maakte aan discriminatie door ambtenaren onder druk te zetten zoveel mogelijk asielzoekers vast te zetten.

Dezelfde minister die het kabinet liet vallen met haar claim dat Nederland wordt overspoeld door ‘nareis op nareis’, wat bij nader inzien nooit blijkt voor te komen.

Dezelfde minister die best wil regeren met een partij die grondrechten ter discussie stelt.

Navalny was een held maar zijn bewonderaars kunnen nog iets van hem leren.

Lees-, kijk- en luistertips van de redactie

Tot de volgende,
Bram Vermeulen

lees meer nieuwsbrieven