Het beeld dat deze week het meeste bijbleef, komt uit een reportage die nota bene door de pr-mensen van het Israëlische leger is goedgekeurd.

Het Britse Channel 4 mocht – embedded – mee met Israëlische soldaten die het noorden van Gaza binnentrokken.

Vanachter hun verschanste posities achter wallen van aarde en puin, filmden de journalisten hoe bewoners werden afgevoerd uit hun vernietigde woonwijken. Onder schot van de Israëlische machinegeweren, of zoals de Channel 4-verslaggever zei: ‘Under the watch of Israeli soldiers.’

Het was een apocalyptisch beeld, en tegelijk een beeld dat we al zo vaak hebben gezien.

Ik moest denken aan Oost-Congo, 1997.

Kosovo, 1999.

Oekraïne, 2022.

Nagorno Karabach, 2023.

Ongewapende burgers die onder bedreiging van machinegeweren hun huizen verlaten.

Exodus.

Tijdens de opnamen voor de volgende aflevering van Frontlinie, die we aanstaande donderdag uitzenden, liepen we ook aan tegen zulke semantische discussies.

We reisden af naar Gambia. Het vliegtuig uit Amsterdam zat vol all inclusive-vakantiegangers, die op de vlucht waren voor het herfstige Hollandse weer.

‘Even alles van me afzetten,’ lichtte een van hen zijn keuze voor vakantieland Gambia toe. Op het strand zagen we zelfs hoogbejaarde vrouwen aan de arm van jonge Gambiaanse mannen met sixpacks.

Gelukszoekers. All inclusive.

Na middernacht stonden we weer op hetzelfde vliegveld, en zagen we hoe een vliegtuig uit Frankfurt in het pikkedonker Gambiaanse gelukszoekers bracht.

Gedeporteerd uit Duitsland. Sommigen hadden de werkkleding van hun Duitse werkgever nog aan, en werkten al negen jaar als loodgieter of heftruckchauffeur.

Ik moest denken aan het lijvige boek van wetenschapper Hein de Haas, Hoe migratie echt werkt. Hij beschrijft daarin hoe de bestrijding van migranten, inclusief uitzetting, haaks staat op de behoeften van grote industrieën in vergrijsd Europa.

Ze schreeuwen om dezelfde migranten die het gros van de politieke partijen zo hard willen weren.

Ik heb nog nooit een talkshow gezien waarin een anti-migratie-politicus wordt gevraagd waarom hij zijn pijlen niet op de eigen ondernemers richt.

We namen contact op met de Duitse werkgever van de uitgezette loodgieter. Hij liet ons weten dat hij even verontwaardigd was als zijn Gambiaanse werknemer.

Op de net geopende Duitse ambassade in Gambia hoorde ik dat volgens bilaterale afspraken alleen Gambianen die korter dan vijf jaar in Duitsland waren, mogen worden uitgezet. En alleen degenen met een strafblad.

De gedeporteerde Gambianen met wie wij spraken waren wel uitgeprocedeerd, hun asielaanvraag was afgewezen, maar ze waren nooit veroordeeld.

Ze werkten respectievelijk zeven en negen jaar legaal in Duitsland, ze betaalden belasting. Hun deportatie was dus tegen de afspraken, gaf de ambassade toe.

Het probleem was dat de deelstaat Baden-Württemberg, waar de meeste van de 16.000 Gambianen in Duitsland wonen, wordt geleid door een rechtse regering die zoveel mogelijk Afrikanen wil uitzetten.

De politiek handelt dus tegen zijn eigen beleid, en tegen de belangen van de eigen bedrijven.

De regering van Gambia staat sinds begin van dit jaar Duitse deportatievluchten van uitgeprocedeerde landgenoten toe, in de hoop een deal te kunnen maken met Duitsland.

De architect van de Turkije-deal, migratiekenner Gerald Knaus, pleit er voor om in ruil legale routes te openen: werkvisa voor de Gambianen die Duitsland goed kan gebruiken.

Maar op de ambassade hoorde ik dat zo’n deal er niet in zit. 'Onze steden zijn al overweldigd met Oekraïners en Syriërs en Afghanen. Bovendien zijn Gambianen te laag opgeleid.'

Niks deal dus, of win-win.

Wel weer een cynisch voorbeeld van het ongelijke speelveld tussen Europa en Afrika.

We kwamen nog een derde keer terug op het vliegveld. Een vliegtuig vol Gambianen die terugkeerden uit Libië, een van die Afrikaanse landen die door Europa wordt betaald om migranten tegen te houden.

De woordvoerders van de International Organisation of Migration (IOM) drukte ons op het hart dat we deze door hun begeleidde vlucht 'een repatriatievlucht' moesten noemen.

Hun terugkeer was 'vrijwillig'.

Een van de jongens die ik aansprak, vertelde me dat hij een week eerder was gepakt door de (door Europa betaalde) Libische kustwacht.

Hij was dus tegen zijn wens teruggestuurd.

Plots stond de woordvoerder achter mijn rug en siste instructies naar de jongen.

De migranten die we daarna spraken vertelden 'blij' te zijn dat ze weer thuis waren.

Ik kreeg het gevoel ‘embedded’ te zijn bij een machtige organisatie die controle wilde over ons narratief en onze taal. En dit was Gambia, geen Gaza.

Frontlinie: 'Gelukszoekers' zie je donderdag 16 november om 20.30 uur op NPO 2

• Niet alleen op Nederlandse redacties wordt stevig gediscussieerd over het conflict in Israël en de Palestijnse gebieden. Ook bij de BBC. Dit is een inzichtelijk stuk over taalgebruik en keuzes: 'Turmoil at the BBC: "Gravest Possible Concerns" at Its Gaza Coverage'.
• Wil je meer weten over de situatie in Gambia? Lees dit artikel van Ian Urbina in Trouw. Wat gebeurt er als multinationals een vrijbrief krijgen het land ecologisch te plunderen?
• Sally Hayden heeft recent een boek uitgebracht over de realiteit in Libische detentiecentra, aan de hand van honderden interviews met gedetineerden: En de vierde keer zonken we. Vluchten langs de gevaarlijkste route naar Europa.
• ProPublica publiceerde een even doorwrocht als wrange longread over een groep witte Amerikaanse rechters die in het geheim besloten verzoekschriften van zwarte gevangenen te negeren.
• Op IDFA kun je de documentaire The Cemetery of Cinema zien, een zoektocht naar de Guineese film Mouramani. Deze verloren film uit 1953 is de eerste Franstalige film van een Afrikaanse regisseur.
• Regisseur Marlou van den Berghe, die eerder een prachtige film over antiapartheidsactivist Klaas de Jonge maakte, regisseerde een korte documentaire over Hoorn en het debat over het slavernijverleden van de stad.
• Zoals je donderdag zult zien in onze nieuwe Frontlinie-uitzending, worden teruggekeerde arbeidsmigranten in Gambia veelal aan hun lot overgelaten. Het mag geen geheim zijn dat de situatie voor arbeidsmigranten in Nederland ook schrijnend kan zijn: de podcast Zwermelingen werpt een licht op de soms embarmelijke omstandigheden waarin zij leven.

Tot de volgende,
Bram Vermeulen