Er waren de afgelopen weken veel collega’s die in vertrouwen zeiden: ik zwijg nu liever.

Terwijl het conflict in Israël en de Palestijnse gebieden oorverdovend al het andere nieuws verdreef, verstomden hun stemmen op sociale media.

Dat zelfopgelegde zwijgen van journalisten is lijfsbehoud.

Voor je het weet word je vermalen onder de stoomwals van het gelijk en ben je een hele dag bezig je gebruikte woordkeus of perspectief uit te leggen. Dat kost tijd, energie, en er is geen Israëliër of Palestijn mee geholpen.

Collega Joris Luyendijk nam, na bijna twee weken zwijgen, het woord in de talkshow Khalid & Sophie en koos woorden waar ik zelf stil van werd.

Laat je niet verleiden tot onmenselijkheid, was de strekking.

Negeer de zuigkracht een standpunt in te nemen.

Er staat teveel op het spel. Niet alleen voor Israël en de Palestijnen, ook voor Joodse landgenoten die gezien de Europese geschiedenis alle recht hebben hun leven niet aan anderen toe te vertrouwen en voor islamitische landgenoten die in Nederland structureel als tweederangsburgers worden behandeld.

Het waren woorden om over na te denken. Een welgemeende oproep to turn down the heat, voor het gif van de als boosheid vermomde onmacht overslaat.

Het debat over dit conflict heeft alle grote issues van de voorgaande maanden zoals stikstof, woningnood, toeslagenaffaire, verdreven. Dat komt sommige politieke partijen goed uit, zij gaan niet verstommen.

Tegelijk bleef ik denken aan de treffende metafoor die Luyendijk zelf in zijn boek Het zijn net mensen gebruikte.

Hij verwijt zichzelf en zijn collegacorrespondenten dit conflict telkens voor te stellen als een voetbalwedstrijd, met gelijke kansen voor beide teams. Terwijl in werkelijkheid het speelveld schuin afloopt en de grensrechter familie blijkt van het winnende team.

Hoe maak je die ongelijkheid duidelijk aan de kijker?

Benoem je dat Gaza voor journalisten is afgesloten, terwijl er wel excursies worden georganiseerd die de gruweldaden van Hamas in beeld brengen? Is daarover zwijgen hetzelfde als toestemmen?

Over die journalistieke dilemma’s gaan we op 14 november in Pakhuis de Zwijger in gesprek met collega’s. Welke woorden kies je? Hoe weet je wat waar is? Hoe heeft de veranderde samenstelling van redacties, en achtergronden van redacteuren, het gesprek over dit conflict, de taal, de keuzes, veranderd? 

Het conflict is ook een zwart gat, waarin andere conflicten uit het oog dreigen te verdwijnen.

Het Russische leger greep de gelegenheid aan om de stad Avdiivka te bestormen, het eindstation in onze Frontlinie-aflevering 'De trein naar de oorlog'.

Het Oekraïense leger houdt al sinds het begin van de oorlog stand, maar het Russisch offensief dreigt Avdiivka te verpulveren tot een nieuw Bahmut. 

Ander nieuws kwam uit het noorden van Mozambique, dat wij in de allereerste aflevering van Frontlinie bezochten. Daarin is te zien hoe de plek waar het Franse energiebedrijf TotalEnergies naar gas boort, wordt geteisterd door een jihadistische groepering. Deze verzet zich tegen de corruptie van de Mozambikaanse staat.

TotalEnergies werd op 9 oktober in Parijs aangeklaagd wegens dood door schuld rondom een aanval op de stad Palma. Volgens de advocaten achter de rechtszaak weigerde Total brandstof en materieel beschikbaar te stellen voor de redding van aannemers en Mozambikaanse burgers, toen jihadisten in maart 2021 Palma aanvielen.

De rechtszaak berust deels op onderzoek van de Britse journalist Alex Perry, die de aanval op Palma en het falen van Total in deze weergaloze longread beschreef.

Het Nederlandse baggerbedrijf Van Oord legde pijpleidingen aan voor TotalEnergies die de gasbel met het vaste land hadden moeten verbinden. Uit onderzoek van ngo’s Both ENDS en Milieudefensie blijkt het ministerie van Financiën die operatie voor een miljard euro te hebben verzekerd. Dat ondanks de waarschuwingen van de Nederlandse ambassade in Mozambique over de enorme risico’s van het project en het geweld in het gebied.

Uit onafhankelijk onderzoek van consultantbureau Proximities blijken het ministerie van Financiën en Buitenlandse Zaken bij de beoordeling grote fouten te hebben gemaakt.

Toch wil TotalEnergies voor het eind van het jaar het project herstarten.

Een Kamermeerderheid stak donderdagavond een stokje voor de Nederlandse deelname aan dit project en eist van de regering de beslissing voor een nieuwe verzekering voor Van Oord uit te stellen.

Journalistiek met impact dus.

• Het dubbelportret van Winnie en Nelson van de Zuid-Afrikaanse schrijver Jonny Steinberg, Winnie & Nelson : Portrait of a Marriage, is een absolute aanrader. Alles wat je al dacht te weten over deze twee iconen blijkt in detail toch anders. Het boek beschrijft met tergende precisie de pogingen van het apartheidsregime om Winnie kapot te maken. Het apartheidsregime betaalde tientallen journalisten jarenlang om het narratief over haar - en hem - te beÏnvloeden. De parallelen met het conflict wat nu de voorpagina’s domineert, zijn niet te missen.
• Het beste boek over zwijgen is natuurlijk: Mohamed Sarr en De diepst verborgen herinnering van de mens. Een hommage aan het vergeten boek van de Senegalese schrijver van De onvermijdelijkheid van het geweld, een boek zo grandioos dat het eind jaren zestig werd verbannen in Frankrijk en verdween. Het was zo goed dat het onmogelijk van een Afrikaanse schrijver kon zijn. De schrijver, Yambo Ouologuem, deed er daarna zijn leven lang het zwijgen toe. Hij stierf. Maar nu, dankzij het boek van Sarr, ligt het overal in de boekwinkel.
• Het Indonesische eiland Rempang zit op de frontlinie van de energietransitie. In de komende jaren wil de Indonesische overheid, gesteund door Chinees geld, dat er een heel batterij aan zonneboerderijen komen te liggen. Rempang wordt een heuse eco city.  En je raadt het al, daarvoor zullen mensen moeten wijken. The Conversation en BBC News doen verslag.
• Van eerder dit jaar, maar nog niet eerder getipt, is de podcastserie Next Year in Moscow van The Economist. In acht delen spreekt Arkady Ostrovsky met Russen die na de Russische invasie van Oekraïne zijn vertrokken. Hoe bouwen zij hun leven opnieuw op? En hoe kijken ze naar hun thuisland?
• Na de Poolse verkiezingen is het politieke landschap daar, op het eerste oog, veranderd. Maar wat voorlopig onverminderd zo zal blijven is het verbod in het land op abortus. TIME bracht afgelopen maand goed in beeld wat de gevolgen van de Poolse abortuswetgeving zijn en welke levens het kost.
• De korte documentaire Simpele dromen vertelt het verhaal van Jamal: hij werd jong van het platteland van Soedan ontvoerd om te vechten in een oorlog tegen zijn eigen mensen. Het kostte hem een been en zijn vrijheid. Een indringend verhaal op een bijzondere manier verteld en te zien op 2Doc.nl.

Tot de volgende,
Bram Vermeulen