Op redacties doet al jaren een wiskundige formule de ronde die definieert wat nieuws is.

Nieuws: aantal slachtoffers gedeeld door het aantal kilometers tussen de lezer en het onderwerp. Het hemd is nader dan de rok. Dat idee is even plat als diepmenselijk.

Rolt er ergens in de wereld een bus in een ravijn, valt een vliegtuig uit de lucht, een hotel in brand, dan vragen redacties automatisch: waren er Nederlanders bij?

Eigenlijk is de vraag: zijn er mensen bij zoals ik?

De ramp in Marokko deed meer pijn dan die in buurland Libië, ook al was de catastrofe daar vele malen groter.

Marokko voelt dan net iets dichterbij.

In een nieuwe aflevering van Frontlinie reconstrueren we de val van de Soedanese hoofdstad Khartoem half april. Volgens de laatste schattingen zijn bij dit conflict inmiddels meer dan 7500 doden gevallen.

Hulpverleners waarschuwen voor een ophanden zijnde genocide.

Dat gegeven is onvoorstelbaar dramatisch. Toch zoomen wij in op de rol (en het lot) van Nederlandse diplomaten.

Niet omdat de Soedanezen er niet toe doen, maar juist omdat de Soedanezen er toe doen.

We willen laten zien welke afwegingen worden gemaakt op het moment dat we zelf in zo’n oorlog terechtkomen met onvoorstelbare wreedheid, hoe we dan onze eigen risico’s inschatten en die voor de ander.

Een verhaal ver weg maar dicht op onze huid.

Onze reconstructie vertelt hoe Khartoem op zaterdagochtend 15 april wakker wordt met het geluid van beschietingen en bombardementen.

De Nederlandse ambassade blijkt precies op de frontlinie te liggen van de gevechten die uitbreken tussen het regeringsleger en een militie die zich de Rapid Support Forces noemen.

Iedereen die tot dat moment Soedan van dichtbij heeft gevolgd wist dat dit moment er aan zat te komen.

De New York Times publiceerde een week eerder, op 6 april, dit verhaal waarin de oorlog als onvermijdelijk voelt. En ook NRC-collega Koert Lindijer waarschuwde twee dagen voor het conflict dat er oorlog naderde.
 
Maar de niet te missen signalen dateren van veel eerder.

Begin 2022 is rond het hoofdkwartier van de Soedanese Volkskrijgsmacht een muur van drie meter hoog verschenen. In het interview dat ik met ambassadeur Irma van Dueren hierover heb, zegt ze: 'We moesten daar altijd langs.'

De ambassade en haar residentie zijn gelegen aan de Ahmed Makki Abdu Street in dezelfde wijk als het hoofdkwartier van de strijdkrachten, ten zuiden van de blauwe Nijl. Het is een rit van zes minuten, mits het verkeer meezit.

Toch is het verschijnen van de metershoge afscheiding geen reden voor alarm bij het Nederlandse ambassadeteam.

'We vonden het altijd heel bijzonder,' zegt Van Dueren, 'want ja, wie gaat het leger aanvallen? Het leger voelde zich kennelijk niet veilig.'

Er waren meer aanwijzingen.

Na een staatsgreep in oktober 2021 door generaal Burhan werden er overal in de hoofdstad wegversperringen opgeworpen. Het aantal militairen en militaire voertuigen maakt de sfeer in de hoofdstad 'grimmig' vertelt de ambassadeur.

Ook de milities van de Rapid Support Forces zijn in steeds grotere getalen aanwezig.

Schattingen van mensen wie we spraken: 60.000 milities, alleen al in de hoofdstad.

Alsof je in een Romeinse arena ziet hoe de gladiatoren hun zwaarden slijpen en je alleen nog wacht op het startschot.

Ondanks al deze aanwijzingen bleef tot die 15 april de ambassade de verzamelplek voor Nederlanders en ambassadepersoneel, mocht het misgaan.

Er was ook geen alternatieve locatie bedacht voor belangrijke documenten, zoals de paspoorten van mensen die een visum voor Nederland aanvragen en daardoor minstens drie weken hun paspoort moeten missen.

Wat er na die 15 april gebeurt, is een achtbaan van stress, vanuit alle perspectieven.

We volgen het verhaal van de ambassademedewerkers die binnen tien dagen zijn geëvacueerd en de Soedanezen die achterblijven en niet kunnen vluchten omdat hun paspoorten in de gesloten ambassade liggen.

Niemand wil in zo’n situatie terechtkomen.

Met hulp van het ministerie van Defensie evacueerde Buitenlandse Zaken 250 mensen, onder wie honderd Nederlanders. Toen moest de oorlog voor veel Soedanezen nog beginnen.

Mensen komen in benarde posities terecht. Het huis van een waterbouwkundige, die een visum heeft aangevraagd voor een cursus in Delft, wordt geplunderd.

Milities gaan van deur tot deur om mensen uit hun huizen te halen.

Na bijna drie maanden heeft een Soedanees het risico op zich genomen om de paspoorten uit de Nederlandse ambassade te halen en naar de veilige havenstad Port Soedan te brengen.

Van de 63 mensen zijn volgens Buitenlandse Zaken 61 opgespoord, de meesten zijn nu in bezit van hun paspoort en kunnen vluchten.

Het is, voor de verandering, een verhaal met een happy ending.

Maar wat bij mij vooral blijft hangen zijn toch weer de woorden, de taal waarmee we naar onszelf en naar die anderen kijken.

Na tweeënnhalve maand wachten op haar broer die vastzit aan de grens met Egypte omdat zijn paspoort nog altijd in de gesloten ambassade ligt, verzucht een van de hoofdrolspeelsters dat het fijn zou zijn geweest als iemand uit Den Haag zijn medeleven had getoond.

Een telefoontje, een bemoedigend mailtje.

'Het is grappig want een aantal Soedanezen hebben sorry tegen ons gezegd,' reageert ambassadeur Van Dueren in onze uitzending. 'Zij zeiden sorry dat jullie in zo’n situatie terecht zijn gekomen in ons land en dat jullie voor jullie leven hebben moeten rennen.'

Frontlinie: 'De val van Khartoem' kun je nu zien op NPO Start en donderdag 21 september om 20.25 uur op NPO 2.

• Het bezoek van Bram aan Timboektoe deed hij in het kader van de serie Sahara, waarin hij de grootste woestijn op aarde doorkruist, dwars door vier landen. De hele serie is te zien op NPO Start.
• De Italiaanse fotojournalist Max Hirzel was deze zomer vier weken aan boord van de Humanity 1, een reddingsboot die operaties uitvoert in de Middellandse Zee. Dagelijks gaan ze op pad om mensen te redden die de oversteek naar Europa proberen te maken. Hirzels dagboek lees je bij The New Humanitarian.
• Journalista is een podcast met alle ingrediënten voor een goed verhaal: seks, drugs en historische journalistieke onthullingen. De podcast beschrijft het verhaal van Courtney 'Cookie' Hood, die in de jaren tachtig verslag deed vanuit Nicaragua en onder meer de Iran-Contra-affaire in de openbaarheid bracht.
• De Nigerese Bombino kan wegens de coup in zijn thuisland niet terug, maar gelukkig treedt hij nog wel op: op maandag 13 november staat hij in de Melkweg.
• Van onze collega Dore van Duivenbode start aanstaande woensdag de serie Gazeta, de Poolse krant onder vuur. Daarin is te zien hoe de persvrijheid onder druk wordt gezet, in notabene een EU-land. Lees hier meer.

Tot de volgende,
Bram Vermeulen