In deze nieuwsbrief wil ik een aantal ontwikkelingen aan elkaar knopen die mij de afgelopen twee weken intensief bezig hebben gehouden. We reizen van Mozambique noordwaarts naar Somalië. Hoe ik die landen met elkaar kan verbinden? Het gas en de olie in de Indische Oceaan.  

Het Franse energiebedrijf Total maakte eind april, na de aanslag op Palma, bekend zich terug te trekken uit Mozambique. Het bedrijf claimt ‘force majeur,’ ofwel: overmacht. Dat is een juridische term waarmee het bedrijf onder contractuele afspraken met de regering en toeleveranciers uit kan komen.

Dit is een catastrofe voor Mozambique. Dat zat toch al tot over zijn oren in de schulden, mede veroorzaakt door de hebberigheid van de regerende elite.  

Mijn oog viel op dit artikel van Bloomberg, waaruit blijkt dat noorderbuur Tanzania nu aan de andere kant van de grens alsnog de gasvelden wil gaan exploreren. De kersverse presidente Samia Hassan, opvolgster van de (waarschijnlijk aan covid) overleden John Magufuli, wil binnen zes maanden aan de slag met de gasbedrijven. In dit artikel wordt het Nederlands-Britse bedrijf Shell genoemd als mogelijke partner voor de Tanzanianen. 

Toen ik dat las ging er een lichtje branden. Tijdens mijn voorbereidingen voor de reis naar Mozambique, moest ik tijdens mijn Portugese taalles een artikel vertalen. Dat ging over de Tanzaniaanse jaloezie over de gasboringen voor de kust van het buurland. Het was analisten opgevallen dat de Tanzaniaanse president Magufuli, toen nog in leven, niet was komen opdagen bij de inauguratie van zijn Mozambikaanse collega Nyusi.  

Heeft Tanzania een hand gehad in het aanwakkeren van de islamitische opstand in buurland Mozambique? In dit artikel wil de Portugese analist Fernando Cardosso zo ver niet gaan. Maar hij gelooft wel dat het land meer had kunnen doen om Mozambique te helpen.

De vraag is of Tanzania zelf gespaard zal blijven van het geweld dat we in Mozambique zagen, nu het land de (kleinere) gasvoorraden voor de kust versneld gaat exploreren. 

Als we noordelijker aan de oostkust van Afrika kijken, zien we dat gas- en olievondsten ook de relatie tussen de buurlanden Kenia en Somalië onder druk hebben gezet.

Somalië is sinds de uitbraak van de burgeroorlog in 1991 het symbool geworden van de falende staat in Afrika. Rivaliserende clans maakten het land onbestuurbaar. De Amerikaanse film Black Hawk Down maakte een karikatuur van deze oorlog, waarbij de Amerikanen weer eens als slachtoffer werden afgebeeld van hun eigen ondoordachte optreden. 

In 2017 kwam een belangrijke wending in dat verhaal met de verkiezing van Mohamed Abdullahi Mohamed, beter bekend als Farmaajo (zijn vader hield erg van kaas). Met hem kwam er voor het eerst iemand aan de macht die een einde wilde maken aan de verwoestende clanpolitiek.  

Farmaajo is een saaie technocraat die deed wat de krijgsheren die hem voorgingen nalieten: wegen asfalteren, lantaarnpalen zetten en het centrale gezag van de regering in Mogadishu herstellen. Die aanpak gaf energiebedrijven zoals Shell weer vertrouwen om terug te keren naar Somalië. Ook daar hadden ze na de uitbraak van de burgeroorlog in 1991 ‘force majeur’ verklaard.

Het recente succes van Somalië maakt vooral buurland Kenia erg ongelukkig. Ik zal uitleggen waarom. Somalië en Kenia vechten momenteel voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag een ruzie uit over hun maritieme grenzen. 

Somalië beweert dat die zee-grens een verlengde moet zijn van de landsgrens, waardoor de olievelden binnen Somalische wateren liggen. Kenia zegt dat die grens 45 graden op de landsgrens moet staan, parallel dus aan de breedtegraad. Als je de grens zo tekent, liggen de olievelden grotendeels in Keniaanse wateren.  

Dit conflict was één van de redenen waarom Somalië de afgelopen weken in een nieuwe burgeroorlog dreigde te storten. De tegenstanders van Farmaajo, de voormalige krijgsheren uit de burgeroorlog, verschansten zich in hun huizen achter hoge zandhopen, met mitrailleurs en raketwerpers. 

Ze verwijten Farmaajo dat hij een coup heeft gepleegd door de verkiezingen van afgelopen februari uit te stellen. Farmaajo is zeker niet wars van machtspolitiek, maar de schuld van het uitstellen van de verkiezingen lag niet alleen bij hem. 

De Somalische regering verwijt buurland Kenia nauwe banden te onderhouden met sommige krijgsheren, die nu democratische verkiezingen in de weg staan en dreigen met hervatting van de burgeroorlog.

De crisis in Somalië werd afgewend door Farmaajo’s belofte op 17 september alsnog verkiezingen te houden. De vraag is wat de volgende stap zal zijn van Farmaajo’s tegenstanders.

Somalië en Kenia besloten deze week hun verbroken diplomatieke relaties te herstellen. Niemand zit op een nieuwe burgeroorlog te wachten. Maar de onderliggende redenen voor de ruzies langs de oostkust van Afrika blijven: olie en gas.

• Een film die je dit jaar moet zien is Zinder van Aicha Macky. Zinder is de tweede stad in Niger en speelde een rol in mijn laatste serie Sahara. De regisseuse van de film is geboren in Zinder en kreeg toegang tot de leden van een drugsbende die zichzelf Hitler noemt. Ik vind het knap hoe dicht bij ze komt, hoewel de verhaallijn aan het eind een beetje zwabbert. De film is hopelijk binnenkort ook in Nederland online te streamen. Hier lees je vast meer over het verhaal en hier zie je de trailer. 

• De oscar voor beste documentaire ging naar My Octopus Teacher. Maar lang niet iedereen is fan. In dit vernietigende stuk wordt de Zuid-Afrikaanse hoofdpersoon Craig Foster beschreven als een man die zijn midlife crisis botviert op een nietsvermoedende octopus. 
   
• Mijn Duitse collega hier in Zuid-Afrika, Fritz Schaap, schreef een uitgebreide reportage over het conflict in Mozambique. Hij ging daarvoor ook op pad met Issa Tarmamade, de administrator van Ibo-eiland die je zag in de eerste aflevering van Frontlinie. Ibo is één van de eilanden waar Mozambikanen het geweld van het vaste land ontvluchten. 
   
• En dit moet je ook even zien: een dashcam video van een overval op een geldtransportauto in Johannesburg. De man aan het stuur was ooit lid van de speciale eenheden van de politie. Die ervaring kwam hem goed van pas toen overvallers zijn auto op klaarlichte dag onder vuur namen op de snelweg.

Tot de volgende nieuwsbrief.

Groet, 
Bram