Vanaf de Atlantische Oceaan blies een aanlandige wind zoute zeelucht over een van onze laatste wandelingen over de promenade van Kaapstad. 

De hardlopers, de skaters, de jonge moeders en vaders waren uitgelopen. Het was een mooie dag.

Bij terugkomst op de parkeerplaats blokkeerde een politieauto de weg. Er klonk gegil. Mijn dochter deinsde achteruit. 

Een agent greep de zwarte parkeerwacht die ons had geholpen bij het inparkeren bij zijn shirt en smeet hem tegen de zijkant van de auto. De parkeerwacht kreunde.

‘Je bent een gevaar voor ons allemaal,’ schreeuwde de agent. Terwijl de parkeerwacht zich los probeerde te rukken, scheurde zijn T-shirt van zijn lijf. 

‘Wat heeft hij misdaan,’ vroeg ik. De agent leek te schrikken van de vraag en verslapte de houdgreep waarmee hij de parkeerwacht vasthield. ‘Hij draagt geen mondkapje.’

Ik keek naar mijn dochter en zij naar mij. Wij droegen ook geen mondkapje, net als de hardlopers, de skaters, de jonge moeders en vaders. Ik opende de deur van mijn auto en greep in een doos mondkapjes op de achterbank. 

Eén voor de parkeerwacht, een voor mijn dochter en een voor mezelf. ‘Hij heeft geen manieren,’ bitste de agent, en gaf de parkeerwacht nog een duw in de rug, voor hij in zijn auto stapte en wegreed.

Mijn dochter, kind van een Zuid-Afrikaanse moeder, schudde haar hoofd. ‘Waarom werden wij niet gearresteerd?'

Ik moest aan het incident denken toen ik dit afscheidsinterview zag met Jon Snow, decennialang ster-reporter en anchorman voor het Britse Channel 4. 

Het meest indrukwekkende moment uit zijn carrière, vond hij, terugkijkend, was zijn interview met Nelson Mandela, vlak na diens vrijlating in 1990. 

Snow vroeg Mandela wat er moest gebeuren met al diegenen die in naam van apartheid misdaden hadden gepleegd. Mandela antwoordde: ‘Let bygones be bygones.’ Laten we het verleden achter ons laten.

Snow kreeg tranen in zijn ogen toen hij het fragment dertig jaar later weer zag. Hij vond de grootsheid van die woorden van iemand die 27 jaar had vastgezeten nog altijd onvoorstelbaar.

Waarom zijn die woorden zo ondenkbaar? Waarom was het onvoorstelbaar dat George W. Bush die woorden zou spreken na de aanslagen van 11 september? Waarom sprak geen van de bondgenoten van de Amerikanen die woorden, zelfs niet toenmalig premier Jan-Peter Balkenende? 

Let bygones be bygones. 

Waarom heeft nog nooit een Israëlische premier die woorden gesproken, nadat er vanuit Gaza weer een raket op een Israëlische stad werd afgevuurd? Waarom is het ondenkbaar dat de Turkse president Erdogan ze zou zeggen na een aanslag van de PKK? 

De enige andere leider die ik deze woorden heb horen uitspreken was Robert Mugabe, die veertien jaar eerder dan Mandela de macht van een wit regime in handen kreeg.

Ook rond de dood van Desmond Tutu waren er weer vragen over die vergevingsgezindheid: hoe konden zij bygones bygones laten? Had dat soms met het geloof te maken, met de cultuur die Mandela en Tutu (en Mugabe) had voorgebracht?  

Als het inderdaad zo is dat vergevingsgezindheid in de christelijke cultuur is ingebed, waarom refereerden de diepgelovige leiders in Noord-Ierland er dan nooit aan tijdens de Troubles? Of de Spanjaarden ten tijde van de ETA-aanslagen? 

Waarom verwijzen die politieke leiders liever aan Exodus 21:23-25: ‘Oog voor oog, tand voor tand, hand voor hand, voet voor voet, brand voor brand, wond voor wond, buil voor buil’?

Hoewel Mandela’s biografieën vol staan met waargebeurde anekdotes over zijn bovenmenselijke grootsheid, geloof ik niet dat zijn vergevingsgezindheid een uiting van Bregmaniaanse goedheid was. Die verzoening was politieke noodzaak, pure strategie.

Een oproep tot wraak was Mandela even duur komen te staan als Mugabe, toen die in de nadagen van zijn presidentschap alsnog het land van de nazaten van de witte kolonisten opeiste. 

Zimbabwe is nooit meer hersteld van de internationale toorn waarmee Mugabe is gestraft.

Alleen door de witte leiders te vergeven die Mandela en zoveel anderen levenslang hadden opgesloten en vernederd, kregen zwarte Zuid-Afrikanen de toegang tot de macht over hun eigen land. 

Een van de laatste politieke daden van Mandela's voorganger, F.W. de Klerk, was de ontmanteling van het nucleaire arsenaal van het apartheidsregime, zodat de zwarte regering de militaire macht waarmee ze waren onderdrukt, niet in handen zou krijgen. 

Leiders met zulke militaire middelen hoeven niet te vergeven of om vergiffenis te vragen.

Net zomin als dat ik bang hoef te zijn voor arrestatie omdat ik geen mondkapje draag. 

Dat is wat mijn dochter bedoelde toen ze me op de terugweg ‘het privilege van de witte man’ onder de neus wreef.

• Ik lees met veel plezier het laatste boek van de Turkse schrijfster Elif Shafak, Het eiland van de verdwenen bomen. Het werd me aangeraden door mijn collega in Istanbul, Mitra Nazar. Het boek gaat over het conflict op Cyprus en de vele vermisten die er na bijna een halve eeuw nog altijd op het eiland zijn. Ik houd van deze zinnen: ‘Er zijn veel dingen die zelfs een streng bewaakte grens niet kan tegenhouden. De Etesische wind bijvoorbeeld, de harde wind met de zachte naam die de Grieken meltemi en de Turken meltem noemen, de vlinders, de sprinkhanen en hagedissen. De slakken, ook, hoe pijnlijk traag ze ook zijn. Af en toe een verjaardagsballon die aan de vingers van een kind is ontsnapt, en zweeft naar de andere kant, vijandig terrein.’
   
• De Europese Unie legde onlangs sancties op tegen het Russische huurlingenbedrijf Wagner Group omdat het in verschillende landen (waaronder Syrië, Libië en de Centraal Afrikaanse Republiek) verantwoordelijk zou zijn voor mensenrechtenschendingen. In dit stuk van New Lines Magazine wordt met behulp van uitzoekwerk van een voormalige chef van de Oekraïense veiligheidsdienst beschreven hoe de Wagner Group nauw verweven is met het Kremlin, hoe het aan zijn naam komt (Richard Wagner was de favoriete componist van Hitler) en wie er in vechten (of vochten). Om het pad van de huurlingen te begrijpen, gaan de journalisten op bezoek bij de families van omgekomen Wagner-soldaten. 
   
• December is traditioneel de maand van lijstjes en jaaroverzichten. National Geographic maakte weer een ‘Year in Pictures’-bijlage. Het magazine schrijft dat 2020 voor velen het zwaarste jaar ooit was. 2021 was niet veel beter, maar op de beelden van hun fotografen zien ze een glimp van optimisme. Bij de prachtige foto’s staan korte beschrijvingen van bijzondere of alledaagse situaties. Zoals artsen die uren reizen naar afgelegen gebieden in India om nomadische herders te kunnen vaccineren of een foto van de witte vlaggetjes rond het Washington Monument, om de Amerikaanse slachtoffers van corona te herdenken. De fotograaf maakte er drie dagen lang honderden foto’s en voegde ze samen tot een spectaculaire foto. 
   
• De website Okay Africa maakte een lijst met de beste films van Afrikaanse bodem van ‘t afgelopen jaar (inclusief trailers). Ze kregen lovende kritieken en sommigen zijn ingezonden voor de Oscars, al werd vorige week bekend dat geen één Afrikaanse film de shortlist voor de categorie Best International Feature Film heeft gehaald. In andere Oscar-categorieën zien we Afrika gelukkig wel terug. De korte film When The Sun Sets haalde de shortlist voor Live Action Short Films en Faya Dayi (over de hooglanden in Ethiopië waar qat wordt verbouwd) staat op de shortlist voor documentaires.
   
• We eindigen met een vrolijke noot. De Congolese Rumba is eerder deze maand toegevoegd aan de Werelderfgoedlijst van Unesco. Hopelijk kunnen we in Nederland snel de documentaire The Rumba Kings bekijken. De film draaide dit jaar op internationale filmfestivals en is volgens de regisseur een ode aan de échte schat van Congo. Ook de trailer is al het kijken waard, met pareltjes uit de archieven. De muzikanten vertellen hoe de rumba het verzet was tegen de onderdrukking en vernedering door de Belgische kolonisten. ‘We werden behandeld als slaven. We werden beledigd door de witte mensen. Ze noemden ons apen. We wilden iets creëren om onze waardigheid te herstellen'. Lees hier meer over de film en de geschiedenis van de Rumba en bekijk hier de trailer.

Tot de volgende.

Groet, 
 
Bram Vermeulen
​​​