Na meer dan anderhalve maand reizen langs de grenzen van Europa zette ik afgelopen weekend eindelijk weer mijn koffers op mijn eigen keukenvloer. 

Er lag post op tafel, en ongelezen kranten. Ik rook het pijnbomenhout van de oude Kaapse vloer. Ik deed de tuindeur open en snoof de geur van jasmijn op, die in de vertraagde Zuid-Afrikaanse lente eindelijk uit de knoppen durfde te komen. 

Ik was in de afgelopen weken voor een nieuwe aflevering van Frontlinie op Cyprus en iedere dag spraken we mensen over de vraag: wat is thuis eigenlijk?

Ik sprak met Grieks-Cyprioten die door de invasie van de Turkse troepen in 1974 in het noordelijke deel hun huis hadden moeten verlaten en die sindsdien de hoop op terugkeer niet kunnen loslaten.

In die herinneringen klampten ze zich vast aan de geuren van vroeger: de citroenen, die nergens anders roken als thuis. De eucalyptusboom in de tuin van de buurman.

Maar ook: het zand op het strand, dat nergens voelde zoals daar, op de plek waar ze niet naar terug kunnen.

Ik sprak ook twee vluchtelingen uit Kameroen, die hadden geprobeerd om illegaal van het Turkse deel naar het Griekse deel over te steken. 

Ze zaten nu al vier maanden vast in de bufferzone bemand door soldaten van de Verenigde Naties. 

Kameroen hadden ze in een klein Tupperware-bakje verpakt. 

Daarin zaten plastic zakjes met de kruiden die hun moeder bij het koken gebruikte en die ze iedere middag over het voedsel strooiden dat ze van de Cyprioten kregen aangeboden.

Als ik weer eens een duffe hotelkamer betreed, dan probeer ik altijd thuis te herscheppen. Ik stal mijn boeken uit op het bureautje. Ik hang mijn kleren in de kast, zelfs al reizen we dezelfde dag al door naar een ander hotel.

Als de kamer voorzien is van koffie, maak ik het altijd, al is het aanmaakkoffie. Het gaat me om de geur.

Als ik door de hotelgang loop, hoor ik hoe anderen dat doen. 

De geluidsman heeft altijd een draagbare speaker bij zich en zet klassieke muziek op. Een cameraman met wie ik veel heb gereisd, wast altijd zijn eigen onderbroeken en hangt de druipende was over de verwarming. De geur van wasmiddel, dat is ook thuis.

Door corona werd thuis een straf, merkte ik. In de zes maanden durende lockdown van Zuid-Afrika, was na een paar weken de lol van stilzitten er wel vanaf en snakte ik naar de geur van verbrande kerosine en rokende vliegtuigbanden. 

Maar nu ik weer op reis mag en langs de grenzen talloze thuislozen tegenkom, geef ik De Dijk toch weer gelijk: als ze er niet is, weet een man pas wat hij mist.

Veel van de conflicten die deze week de voorpagina’s halen gaan over dat gemis van thuis. Bijvoorbeeld de botsingen tussen Serviërs en Albanezen bij Mitrovica in het noorden van Kosovo, dat ze allebei beschouwen als hun thuis. 
 
Of het conflict in Ethiopië, de bakermat van het Christendom, waar naar autonomie snakkende deelstaten als Tigray vechten tegen de dominantie van de federale staat. 

In Den Haag, hoor ik uit betrouwbare bron, vierden Somaliërs deze week tot diep in de nacht feest omdat het Internationale Hof van Justitie Somalië grotendeels gelijk gaf over de ruzie met buurland Kenia over de maritieme grens tussen de twee landen. Ik schreef er al eerder over. 

Door de uitspraak van het hof kan Somalië nu zijn gas- en olievoorraden voor de kust van het door de burgeroorlog vernielde thuisland exploiteren, ook al kreeg Kenia toestemming om ook een deel van het gebied te mogen gebruiken voor eigen gewin. 

Kenia vindt het allemaal oneerlijk en verwerpt de uitspraak, zoals het bij de beste burenruzies altijd gebeurt. Het is De rijdende rechter, maar dan op internationaal niveau.

• Iemand die eindeloos veel heeft geschreven over thuis en heimwee is de Tanzaniaanse schrijver Abdulrazak Gurnah, die vorige week de Nobelprijs voor literatuur ontving. Hij moest zijn huis verlaten toen hij 18 was en de Arabische elite op zijn geboorte-eiland Zanzibar werd verdreven. Al zijn boeken gaan over dit verdriet, zoals Memory of Departure, of By The Sea. Dat boek gaat over een jongeman die een eiland in de Indische Oceaan verlaat en in de rugzak die hij bij aankomst op Gatwick Airport bij zich draagt een doosje heeft verstopt. In het doosje zitten wierrookstokjes: de geur van thuis. Lees hier een interview met Gurnah.
   
• In een eerdere nieuwsbrief tipten we de documentaire Shadow Game van makers Els van Driel en Eefje Blankevoort. De documentaire heeft inmiddels een Gouden Kalf voor beste lange documentaire gewonnen. Ook van de hand van Els van Driel verscheen vorige week een aflevering van Pointer, waarin te zien is hoe de interventiepolitie van Kroatië vluchtelingen mishandelt om te voorkomen dat ze Europa binnenkomen. De publicatie is een samenwerking tussen Pointer, Lighthouse Reports en andere onderzoeksjournalisten en laat zien dat Kroatië met Europees geld een infrastructuur met onder andere wegen heeft opgezet om pushbacks te faciliteren.
   
• Bedankt voor al jullie reacties op de laatste aflevering van Frontlinie. Er kwamen ook leuke tips binnen voor deze lijst. Zo zag lezer Rik Le Poole laatst de documentaire op BBC World over Mozambique, dat net als een eerdere Frontlinie over het conflict in Mozambique gaat. Hier kun je in de gaten houden wanneer de documentaire weer wordt uitgezonden. In de tussentijd is deze online reportage over Mozambique online te bekijken. BBC Africa Eye onderzoekt op het thuisfront van de rebellen wie ze zijn en wat ze willen.

Heb jij onlangs nog iets gezien wat echt de moeite waard was? Laat het weten door te mailen naar frontlinie@vpro.nl
 
Tot de volgende.
 
Groet,

Bram Vermeulen