Wie is verantwoordelijk voor de doden die vielen na een explosie in het Libische detentiecentrum? Dat was één van de vragen in onze laatste uitzending.

In de vertelling spitste die verantwoordelijkheid zich toe op de VOS Triton van de Nederlandse reder Vroon, die op 14 juni 170 migranten en vluchtelingen overdroeg aan de Libische kustwacht. 

Als het schip naar Italië was doorgevaren en niet de Libische kustwacht had gebeld, hadden de migranten tenslotte nog geleefd. 

De Koninklijke Vereniging voor Nederlandse Reders maakte in onze uitzending duidelijk dat die redenering te kort door de bocht is. 

Door de deals die Europese landen als Italië hebben gemaakt met de Libische kustwacht, kunnen reders niet anders dan bevelen uitvoeren. 

Het bevel om de 170 migranten over te dragen aan Libië kwam tenslotte van de Italiaanse autoriteiten.

'U zet migranten tegenover reders, maar het is Europa dat de regels maakt’, zei Annet Koster van de KNVR. Dat klopt natuurlijk en dat zorgt ook meteen voor een journalistiek dilemma, want wie is ‘Europa’ eigenlijk? 

Is dat de premier van Italië, het land dat de deal sloot met Libië? Is dat Frans Timmermans, onze bekendste Europeaan in Brussel, waar besloten werd tot deals met autoritaire regimes? Of Mark Rutte, wiens regering blijft weigeren vluchtelingen op te nemen, tot afgrijzen van zijn collega’s uit het Middellandse Zeegebied? 

Als één van deze mensen al antwoord had willen geven, wat ik betwijfel, dan was het ook niet meer geweest dan: dit zijn nu eenmaal de regels. 

Het doet me denken aan de Amerikaanse filosoof Noam Chomsky die er in zijn boeken op wijst dat regels en wetten altijd voortkomen uit de wens van de elite om zich te beschermen tegen de armen.
 
In dit fragment zegt hij: 

'De staat heeft misschien de macht om iets te bekrachtigen dat als wettig is bestempeld, maar dat wil niet zeggen dat het rechtvaardig is. Zo kan de staat het ontsporen van een trein die wapens naar Vietnam brengt betitelen als ‘burgerlijke ongehoorzaamheid’ en illegaal. Maar de staat heeft dan ongelijk want het is wettig en juist om criminele handelingen van de staat tegen te houden.’

De trein vol wapens naar Vietnam kunnen we omruilen voor de pusbacks naar Libië. De staat van Chomsky zijn in dit geval de lidstaten van de Europese Unie, die nu opdragen drenkelingen naar Libië te brengen. 

In de wetenschap dat ze daar kunnen worden vervolgd, gemarteld en gedood.

In The Guardian las ik dit artikel over vissers voor de kust van Sicilië die zelfs dreigen te worden vervolgd omdat ze mensen redden op zee.
 
’Hebben onze politici wel eens de noodkreten gehoord van mensen op volle zee, in het zwartst van de nacht?’, vroeg een Siciliaanse visser in 2019. ’Ik vraag me af wat ze zouden hebben gedaan. Geen visser, geen mens, had ze zijn rug toegekeerd’.

Het terugsturen van boten naar Libië is een schending van het Vluchtelingenverdrag van 1951, de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens en de wetten van de zee. 
 
Allemaal verdragen die de lidstaten van de EU zelf hebben getekend, maar die nu aan de kant worden gezet. 

Groot-Brittannië gaat sinds Brexit nog een stapje verder en leidt nu de kustwacht op in het uitvoeren van pushbacks. 

De Britse minister van Binnenlandse Zaken dreigde met stopzetten van miljoenen aan Frankrijk als de Fransen niet meer deden om de overtocht vanuit Calais te stoppen. 

Staten die andere staten nu dwingen om internationale wetgeving te overtreden.

Er zijn organisaties die strafrechtelijke vervolging door de staat blijven riskeren door mensen in nood te blijven helpen.

In Palermo spraken we met Deanna Dadusc, die op 14 juni de telefoon opnam toen de boot met 170 migranten motorpech kreeg. Je zag haar in de uitzending al voorbij komen. 
 
Dadusc is zelf kind van een Libische vader en Italiaanse moeder. Hier lees en kijk je een extra verhaal dat we maakten over Alarm Phone en het persoonlijke verhaal van Dadusc.

De Rwandese president Paul Kagame is flink bezig zijn internationale reputatie op te poetsen met zijn soldaten in Mozambique.
 
Hij ligt internationaal onder vuur vanwege de betrokkenheid van zijn geheime dienst bij mysterieuze moorden op zijn politieke tegenstanders, in Zuid-Afrika en andere plekken. 
 
Eén van zijn tegenstanders, Paul Rusesabagina (hij werd geportretteerd in de film Hotel Rwanda), werd door zijn veiligheidsdienst ontvoerd naar Rwanda en deze week tot 25 jaar gevangenisstraf veroordeeld wegens ’terrorisme’. 
 
Maar Kagame maakt intussen goede sier met de soldaten die hij naar het noorden van Mozambique stuurde om jihadisten te bestrijden en verkoopt dat als zijn aandeel in de ‘mondiale strijd tegen terreur’.

• In de documentaire Libya, No Escape From Hell - onderzoekt de Italiaanse filmmaker Sara Creta de helse detentiecentra in Libië. Duizenden vluchtelingen zitten in inhumane omstandigheden in 26 van zulke kampen. De getuigenissen over mishandelingen en martelingen die daar plaatsvinden zijn eindeloos. De kampen zijn in handen van Libische milities, die de migranten zelfs inzetten om hun militair materieel te poetsen. Eén van deze verkapte militaire bases was in 2019 het doelwit van een luchtaanval: 50 migranten kwamen om. Het zijn kampen die de EU financiert, terwijl het geen verantwoordelijkheid neemt voor de misstanden, zegt Creta. De documentaire wordt 12 oktober om 22:35 uur uitgezonden door de Duitse zender ARTE. Lees hier een interview met Creta en bekijk hier de trailer.
   
• Europarlementariër Sophie in ‘t Veld reageerde in Bureau Buitenland op ons verhaal over de pushback door de VOS Triton. Ze had eerder deze zomer over deze praktijken overleg met rederijen, die voelen dat ze klem zitten tussen verschillende regels en verdragen. ‘Dit is niet het falen van beleid, dit is het beleid’, zegt ze over de 27 lidstaten die het beleid bepalen en weigeren betere wetgeving aan te nemen. 

Hebben jullie de uitzending gezien? Laat me weten wat je er van vond door te mailen naar frontlinie@vpro.nl

Tot de volgende.

Groet,
Bram Vermeulen