Er zijn collega’s die me vragen of ik onderhand niet genoeg over stoffige frontlinies heb bericht. Mensen op drift, conflicten, mijn baan is weinig vrolijkmakend. 

‘De mensen zitten er niet meer op te wachten’, zei een bevriende programmamaker laatst tijdens een verder gezellige barbecue. Een andere collega reisde af naar Somalië en schreef er een nimmer gerapporteerd verhaal over ijssalons. 

Mijn voormalige docent aan de School voor Journalistiek mailde me jaren geleden met de vraag waarom wij, de media, niet meer aandacht besteden aan de positieve ontwikkelingen in Afrika.

Moeder- en kindersterfte waren nog nooit zo laag in de geschiedenis van het continent en er zijn minder oorlogen dan ooit. Waarom altijd alleen de krottenwijken en de vluchtelingenkampen? 

Ik vind dat die positieve verhalen zeker geschreven moeten worden. Het leven is meer dan alleen ellende. Een modeshow in Kinshasa. Het uitgaansleven in Beiroet. 

Maar journalisten hebben een dwingende taak, zeker nu, in het tijdperk van populisme en openlijke aanvallen op de rechtsstaat: de uitwassen onderzoeken van in Den Haag en Brussel gemaakt beleid.

Er zijn weinig plekken waar je zo goed die gevolgen voelt van politieke keuzes, als nu aan de grenzen van Europa. Het grootste gevaar voor de journalistiek is de verveling: we weten het nu wel. Na elke reis langs die rafelranden van ons continent besef ik weer: we weten nog niks.

In de overtuiging te blijven documenteren, reisden we de afgelopen week naar Lampedusa, voor een verhaal over Nederlandse betrokkenheid bij een pushback op de Middellandse Zee. 

De details over dat verhaal zal ik vertellen in de volgende nieuwsbrief en de volgende uitzending van Frontlinie op 23 september, 20:30 uur op NPO 2.

Als je op de kaart kijkt, zie je dat Lampedusa dichter bij het Afrikaanse continent ligt (113 kilometer) dan bij het Europese: het is 205 kilometer varen naar Sicilië.

‘Poort naar Europa’ noemden de bewoners van Lampedusa hun eiland altijd trots, hoewel het monument waarmee de overstekers van de zee worden verwelkomd nog niet zo lang geleden werd vernield. The times, they are changing.  

Lampedusa is als een keutel in de Middellandse Zee. Nog geen 20 vierkante kilometer groot. Dus toen vorig weekend een vissersboot met meer dan 530 migranten en vluchtelingen werd opgepikt voor de kust, was het even spitsuur.  

Busjes reden af en aan: van de haven naar het detentiecentrum voor registratie en van het detentiecentrum weer terug naar de haven.

​​​​​​​Daar werden ze op boten van de Italiaanse kustwacht gezet en vervolgens op een veerboot op volle zee gevaren, om 14 dagen in quarantaine te gaan en nooit meer terug te keren op Lampedusa.

Ik zag een geoliede machine. Toen we een dag later terugkwamen in de haven was er geen migrant meer te zien. Het detentiecentrum was leeg, zag onze drone vanuit de lucht. 

Het was 'touch and go'. In de haven bleef alleen de boot als enige getuige achter. Alleen de kleren op het dek herinnerden aan de vluchtige bezoekers.

‘Lampedusa wordt weer overspoeld door migranten’, schreven het AD en andere kranten na dat weekend. De waarheid is dat er op dat moment geen vluchteling en migrant meer te zien was en dat het eiland juist werd overspoeld door Italiaanse toeristen. 

De hoofdstraat, Via Roma, was stampvol met bezoekers uit met name Noord-Italië. Je kon over hun hoofden lopen. Onze vertaler ving om de paar meter het accent op uit Bergamo en Milaan.

Het was zo vol dat er geen hotelkamer meer op het hele eiland te krijgen was. Wij sliepen in een omgebouwde garage. Daar stond een slaapbank en een wc, die de eerste ochtend overstroomde omdat de riolering kennelijk zoveel plotselinge drukte niet gewend was.

Migranten op Lampedusa waren hooguit een bezienswaardigheid voor toeristen. Aan het einde van de Via Roma heb je een mooi uitzicht over de haven.

Daar kun je, terwijl je aan een ijsje likt, over de reling gaan hangen om te zien hoe de Italiaanse politie migranten in busjes afvoert naar de hotspot. Dat is een detentiekamp dat verborgen ligt in de enige vallei van het eiland. Een plek waar geen toerist ooit hoeft te komen. 

Met onze ervaringen met de pushbacks in Griekenland en de Trumpiaanse muur in het achterhoofd, is dat wat bleef hangen. Aan de randen van Europa zijn vluchtelingen onzichtbaar geworden, als een toveract van Hans Klok. 

Verstopt op reusachtige boten op volle zee, om de politieke schade van onverwachte crises in de wereld (Afghanistan, de Sahel, Ethiopië) zo min mogelijk een last te maken van de kiezer.

Toen we onze speurtocht vervolgden in Palermo en Genua, keerden de migranten terug in het straatbeeld. Hoe noordelijker in Italië we kwamen, hoe slechter ze er aan toe waren. ‘Stop wars, not people’, las ik op een muur onder de rondweg van Genua. 

‘Basta Traffico di Armi nel Porto di Genova’, stond er verderop langs de haven. De vakbond van havenwerkers protesteert hier al jaren tegen het verschepen van wapens naar Israël, Saoedi Arabië of Jemen.

Italië is een van de tien grootste wapenexporteurs ter wereld en de havenarbeiders probeerden zand in die machine te strooien door in staking te gaan.  

‘Als je geen vluchtelingen wil, dan moet je stoppen wapens te sturen naar oorlogsgebieden’, zei José Nivoi van het Autonome Havenarbeiders Collectief, tijdens een lunch met Genovese pasta met pesto.  

Hij en zijn kameraden hadden al een justitieel onderzoek tegen zich lopen wegens hun acties. Terwijl hun acties effectiever leken dan -laten we zeggen- een monument voor migranten vernielen op Lampedusa of op een politicus stemmen die zegt: "Wij willen geen Afghanen".

Er was deze week nog onverwachts nieuws uit Brussel. De Europese Commissie weigert de Griekse kustwacht de 15,8 miljoen euro te geven waar ze om vraagt. Dit vanwege de aanhoudende berichten over illegale pushbacks en andere mensenrechtenschendingen. 

De vraag is hoe lang de Europese Commissie dat verzet volhoudt, aangezien het tegenhouden van vluchtelingen officieel beleid is.

In de vorige nieuwsbrief noemde ik de Molukkers in Culemborg vluchtelingen.

Een lezer wees me er terecht op dat de Molukse KNIL-militairen op dienstbevel van Den Haag naar Nederland werden gebracht omdat ze niet mochten demobiliseren op de Molukken.

Dat is inderdaad een wezenlijk verschil met vluchteling zijn.

• Journaslist Maral Noshad Sharifi deelde op twitter een mooie selectie van verhalen die ze de afgelopen zes jaar schreef. Hierin wordt pijnlijk duidelijk hoe Afghaanse kinderen de afgelopen jaren in Europa zijn behandeld.
   
• Nieuws van een vorige Frontlinie: de Britse Journalist Tom Bowker van de website Zitamar News werd dit voorjaar Mozambique uitgezet.  Hij heeft nu het verhaal gepubliceerd wat volgens hem weleens de reden zou kunnen zijn voor die uitzetting. Hij schrijft dat regeringspartij Frelimo betrokken was bij een Chinese cementfabriek waar Mozambikanen tot slaaf werden gemaakt.
   
• De oversteek maken naar Europa wordt in Guinee voor jongens gezien als de ultieme daad om een echte man te worden. Wie er in slaagt Europa te bereiken en ‘The Adventure’ te volbrengen, wordt thuis gezien als held. In de podcast ‘Cry Like A Boy’ vertelt Fana (het lukte hem om Frankrijk te bereiken) zijn verhaal. 
   
• Volgens een organisatie die conflicten analyseert, heeft de Malinese krijgsmacht vorig jaar meer burgerdoden op haar geweten, dan de jihadisten tegen wie ze vecht. Een leger dat op jaarbasis miljoenen krijgt van Europa, voor training en ondersteuning. The New Humanitarian schreef er dit stuk over. 
   
• Er is ook goed nieuws. Uit een nieuwe studie met ’s werelds eerste Malariavaccin blijkt dat het, in combinatie met medicijnen, ernstige ziekte bij kinderen met 70% kan doen afnemen. Jaarlijks overlijden 400.000 mensen aan Malaria, de meesten zijn kinderen. Het is opvallend dat er voor Malaria nooit een vaccin kwam, tot het doemjaar 2020, toen rijke landen plots te maken kregen met een dodelijke ziekte. Toeval?

Tot de volgende.

Groet, 

Bram Vermeulen