Als Sjoukje de Jong (41) voor het eerst bij een club komt, kijkt men nog weleens op. ‘Dat is weer eens wat anders,’ zeggen ze dan, ‘een vrouwelijke scheidsrechter.’ Dan antwoordt ze: ‘nou, voor mij is het elke week hetzelfde hoor, twee mannelijke teams.’ En als de bal eenmaal rolt, maakt het de voetballers niet uit of er een man of een vrouw staat. Als er maar een scheidsrechter staat die weet wat ze doet.
De Jong is de hoogst opererende vrouwelijke scheidsrechter van Nederland. Ze fluit in de Topklasse, de divisie die de overgang vormt tussen de amateurs en het betaald voetbal. Als Fifa-scheidsrechter leidt ze internationale wedstrijden in het vrouwenvoetbal en af en toe ook in de BeNeLeague, de Belgisch-Nederlandse eredivisie voor vrouwen.
De Jong ging op haar achtste voetballen bij FFS in Vegelinsoord, tussen Heerenveen en Akkrum. Ze woont nog steeds op loopafstand van het keurig onderhouden veld, dat midden in het rustige dorpje ligt. Daar begon ook haar loopbaan als scheidsrechter. Ze had er plezier in, bleek talent te hebben, deed een cursus en promoveerde elk jaar. In 2001 debuteerde ze langs de lijn bij de wedstrijd Go Ahead-VVV. Ze was de eerste vrouwelijke assistent-scheidsrechter in het betaald voetbal. Helaas raakte ze na twee wedstrijden geblesseerd. ‘Dan gaat dat over,’ zegt ze met spijt. Maar vervolgens verruilde ze de vlag voor de fluit en zette ze haar carrière voort. ‘Als assistent moet je constant de laatste man in de gaten houden om te zien of er sprake is van buitenspel. Het is net wat bij je past, maar ik vind het werk van de hoofdscheidsrechter interessanter.’
De scheidsrechter heeft de mooiste plek op het veld, vindt de kordate Friezin. ‘Ik hou heel erg van het spelletje en geniet ervan om erbij te zijn. Als een speler een mooi doelpunt maakt, complimenteer ik hem als ik langsloop. Een keer scoorde iemand direct uit de aftrap. Toen moest ik me wel even inhouden om niet te gaan applaudisseren.’
Soms kan de scheids ook even de ster zijn. ‘Ik haal er voldoening uit als ik bijvoorbeeld de voordeelregel goed toepas en daar komt een doelpunt uit. Dat zijn mooie momenten voor een scheidsrechter.’
Scheidsrechter Sjoukje de Jong fluit uit liefde voor het voetbal. Ze geeft spelers de ruimte, maar grijpt in als het nodig is. ‘Na een paar tellen gezeur zeg ik: “nou hou je je mond en ga je weer voetballen.”’
'ik hou altijd in gedachten dat een voetballer meer fouten maakt dan een scheidsrechter'
Docent
De Jong traint vier keer per week, want op zondag loopt ze al gauw tien tot vijftien kilometer. Maar het fluiten blijft een hobby; ze ontvangt alleen een reiskostenvergoeding en een vrijwilligersvergoeding van 25 euro per wedstrijd. Doordeweeks is ze docent lichamelijke opvoeding en biologie op het vmbo in Heerenveen. De ervaringen in de klas en op het voetbalveld versterken elkaar. Op het veld mag van alles, als het maar binnen de regels blijft, net als in de klas. ‘In de klas heb ik dertig pubers onder me en op het veld maar 22, dus dat is eigenlijk een makkie,’ lacht ze. ‘Leiding geven past bij mij, maar ik hoef niet boven een groep te staan. Ik sta er meestal tussen, maar op momenten dat het nodig is, grijp ik in.’
Met die eigenschappen leidt ze haar wedstrijden in goede banen. ‘Je hoort veel negatieve verhalen over de sfeer op het voetbalveld, maar ik ervaar dat niet zo. Misschien omdat een vrouw in een mannenwereld wat netter benaderd wordt.’
Dat wil niet zeggen dat ze nooit macho’s tegenkomt op de velden. ‘Toen ik net begon met fluiten, had ik te maken met lagere elftallen. Dat zijn vaak oudere mannetjes, die hebben niet zo’n boodschap aan een vrouwelijke scheidsrechter. Dan was het: meisje dit, meisje dat. Dan moet je met je optreden laten zien dat je er verstand van hebt. Nu ik Topklasse en Hoofdklasse fluit is dat minder aan de orde.’
Ze herinnert zich één club waar altijd gezeik was. ‘Zij accepteerden de leiding van een vrouw niet. Toch ging ik er steeds weer naartoe. Ik wist dat ik niet met me moest laten sollen. Je moet als scheidsrechter stevig in je schoenen staan en je beslissingen goed verkopen.’
Goed fluiten beteken ook je fouten toegeven. ‘Echt grote fouten mag ik niet meer maken, met mijn niveau en ervaring,’ zegt De Jong. ‘Mijn grootste blunder is dat ik eens een doelpunt heb toegekend uit een inworp. Dat was toen ik net begon. Natuurlijk neem ik nog weleens een verkeerde beslissing. In de wedstrijd moet je daar niet te veel in blijven hangen, maar in de auto naar huis gaat het nog weleens door mijn hoofd. Maar ik hou altijd in gedachten dat een voetballer meer fouten maakt dan een scheidsrechter.’
Commentaar van spelers laat ze van zich afglijden. ‘Ik weet dat het niet persoonlijk bedoeld is. Ik begrijp dat er emotie is op het veld. Die emotie mogen ze van mij ook uiten, tenzij het grof en beledigend wordt. Na een paar tellen zeg ik: “nou hou je je mond en ga je weer voetballen.” Dat doen ze dan meestal ook. En als ze door blijven zeuren, kunnen ze een gele kaart krijgen.’
‘Een keer scoorde iemand direct uit de aftrap. Toen moest ik me inhouden om niet te gaan applaudisseren.’
Opleiding
Maar dat zijn de negatieve kanten van het vak, terwijl er voor De Jong juist veel meer positieve kanten zijn. En die wil ze graag voor het voetlicht brengen, want er is in Nederland een nijpend scheidsrechtertekort. Meer dan de helft van de wedstrijden wordt nu gefloten door scheidsrechters die geen opleiding hebben gehad.
De Jong hoopt dat meer jonge jongens en meiden zich zullen inschrijven voor de zeven avonden durende Basis Opleiding Scheidsrechter van de KNVB. ‘Elk weekend worden er duizenden voetbalwedstrijden tot een goed einde gebracht door de scheidsrechter, maar als er iets in de media komt, is het bijna altijd negatief. Als het Nederlands Elftal goed speelt, wordt dat uitgebreid behandeld. Als een scheidsrechter een goede wedstrijd fluit, hoor je daar niets over.’
Daar is wel een beetje verandering in gekomen. Met Björn Kuipers hebben we een Nederlandse scheidsrechter aan de wereldtop, en dat heeft merkbaar effect. ‘Je ziet dat veel jonge jongens en meiden beginnen met fluiten.’
De Jong hoopt binnenkort het stokje door te kunnen geven. ‘Op scheidsrechtersgebied heb ik mijn top bereikt, internationaal en nationaal. Ik heb veel plezier in het begeleiden van talenten. Meer vrouwelijke scheidsrechters betekent een nieuwe vijver om uit te vissen en dus betere leiding van voetbalwedstrijden. Ik hoop dat ik daar een steentje aan bij kan dragen.’