Obsessief en flamboyant. Sopraan Barbara Hannigan is van de absolute buitenca-tegorie. Naast het zingen van hypercomplexe moderne muziek is ze nu aan het dirigeren geslagen. Van de Zaterdagmatinee krijgt ze dit voorjaar ruim baan.

Zaterdagmatinee
Zaterdag, radio 4, 14.02-16.30 uur 

Een dominatrix in een zwart leren stoeipakje struint rond op het concertpodium. Verbaasde blikken en fronsende wenkbrauwen alom. Verstokte klassieke concertgangers raken pardoes oververhit. Het is de stoutmoedige Canadese opperdiva Barbara Hannigan (42) in een van haar pikantste creaties. Op het programma staat haar nu al legendarische uitvoering van György Ligeti’s Mysteries of the Macabre. Driftig zwaaiend met de armen zweept een bezeten Hannigan haar medemusici op. Absurd muziektheater tot in de perfectie uitgevoerd. Zelfs meester Ligeti schoof zijn bewondering niet onder stoelen of banken. Hannigan is dirigent, bezieler en stemacrobate ineen. Een sopraan die alles opzij zet om hondsmoeilijke partituren eigen te maken. De gedroomde pleitbezorgster van twintigste-eeuws en modern repertoire. ‘Deze dame moet van een andere planeet komen,’ schreef Le Figaro naar aanleiding van haar hoofdrol in Alban Bergs Lulu.
Barbara Hannigan is in alles de moderne diva. Atletisch, risicobereid, perfectiezuchtig en ambitieus. Achter haar vriendelijke, goudblonde looks gaat een bloedfanatieke krachtpatser schuil. De vanuit Amsterdam opererende sopraan voelt zich als een vis in het water bij twintigste- en 21ste-eeuws repertoire maar voert met evenveel gemak barok en klassiek uit. ‘Ik kies voor lyrische, expressieve muziek die me in mijn hart raakt,’ vertelt Hannigan vanuit Keulen waar ze aria’s uit Berg’s opera Wozzeck vertolkt. ‘Ik ben in alles een belcantozangeres en benader een vocaal werk van Ligeti op dezelfde wijze als een Mozart- of Strauss-aria. De modernste muziek is in de kern vol passie en lyriek.’

‘Ik was eigenlijk te jong om te weten dat eigentijdse muziek zo risicovol en veeleisend was. Ik wilde gewoon muziek maken en stond voor alles open. Met die spontane houding ben ik hedendaagse muziek tegemoet getreden.’

Barbara Hannigan

Zonder vooroordelen
Haar voorliefde voor uitdagend repertoire ontlook al heel vanzelfsprekend in haar tienerjaren. Op haar zeventiende vertolkte ze haar eerste opdracht in Toronto en de teller nadert snel tachtig wereldpremières. ‘Ik was eigenlijk te jong om te weten dat eigentijdse muziek zo risicovol en veeleisend was. Moderne muziek maakte meteen deel uit van mijn wereld, net als Bach en Händel. Ik kom uit een normaal gezin waar geen plek was voor een snobistische kijk op muziek. Ik ben zonder vooroordelen opgegroeid. Of het nu volksmuziek was of een schoolconcert, ik wilde gewoon muziek maken en stond voor alles open. Met die spontane houding ben ik hedendaagse muziek tegemoet getreden,’ verklaart Hannigan. ‘Nu zie ik het als mijn verplichting, omdat ik moderne muziek zo goed aanvoel en me er hartstochtelijk toe aangetrokken voel. Ik bescherm en behartig de belangen van een componist boven alles. Ik ben hun pleitbezorger, ook richting orkest of ensemble.’
Wie de repertoirelijst van Barbara Hannigan doorneemt, krabt vertwijfeld achter zijn oren. Is dan niets haar te machtig? Alle voorhoedespelers in componerend Europa dingen naar haar hand en maken gretig gebruik van haar theatertalent. Nee verkopen aan een componist doet ze tegenwoordig regelmatig. ‘Ik ga alleen maar met iemand in zee als ik zielsveel van de muziek houd.’ Ze werkte samen met George Benjamin, Gerald Barry en Pierre Boulez. Ook de Nederlandse componisten Louis Andriessen en Michel van der Aa lieten Hannigan opdraven in veeleisende operarollen. Van der Aa’s doorbraakopera One (2002) is een mooi voorbeeld: een solerende Hannigan graaft dieper en dieper in haar eigen psyche zonder zich maar een moment in te houden. Eind mei staat haar bij de Bayerische Staatsoper weer een helse uitdaging te wachten: de rol van Marie in de roemruchte opera Die Soldaten van Bernd Alois Zimmermann. Maar allereerst maakt artist in residence Hannigan haar opwachting tijdens de Zaterdagmatinee in het Amsterdamse Concertgebouw. Met een groot, nieuw werk van Hans Abrahamsen en, in april, haar langverwachte Nederlandse podiumdebuut als dirigente.

Method actor
De Deense componist Hans Abrahamsen staat bekend om zijn bedachtzame, poëtische werken waarin geen noot verkeerd opgesteld staat. Hannigan is groot fan en ze wist hem te bewegen om een grootschalig vocaal werk te schrijven. Op zaterdag 1 maart klinkt de Nederlandse première van zijn Let Me Tell You, een half uur durend, intiem werk voor sopraan en orkest waarbij Hannigan in de huid van Shakespeare’s Ophelia kruipt. ‘Hans en ik waren allebei verzot op Paul Griffiths’ novelle Let Me Tell You. Het verhaal van Hamlet, maar dan helemaal verteld in de woorden van Ophelia. Er klinkt zo’n wijsheid en tijdsbegrip in deze zinnen door. Hier moesten we iets mee doen.’
Als een volleerd method actor bijt Hannigan zich vast in haar rol. ‘Ophelia’s tekst heb ik helemaal van buiten geleerd. Ik wil het stuk inlijven, ik wil zo’n stuk worden. Als soliste treed ik als het ware in dialoog met de instrumentalisten en hun muzikale lijnen. Op ieder moment wil ik weten wat er gezegd wordt, zodat ik er op kan inspelen. Inderdaad, je kunt het vergelijken met de werkwijze van een acteur.’
Barbara Hannigan past in de lijn van avontuurlijke stervocalisten als Cathy Berberian. Verrassend genoeg pikt de Canadese haar inspiratie overal vandaan. Films blijken favoriet. ‘In kunst zoek ik naar elektriciteit en intensiteit. Van een subtiele kwinkslag van acteur Christoph Waltz of een scène uit een Michael Haneke film tot de perfecte toon van violist Leonidas Kavakos. Ik stel me heel open en kwetsbaar op. Je wordt ineens onverklaarbaar geraakt: “Dit is hét!”’

Dirigent
Het was een kwestie van tijd dat Hannigan de rol van dirigent aangemeten zou krijgen. In 2009 klopte René Bosc, destijds artistiek leider van het Franse muziekfestival Présences, bij Hannigan aan: is dirigeren niet iets voor jou? ‘Hij had het gevoel dat ik sowieso al dirigeerde tijdens het zingen. Mijn diepe gevoelens voor muziek zouden zo nog beter tot uitdrukking komen. Hij heeft gelijk gekregen,’ merkt Hannigan, die nu al vier jaar lang dirigeren en zingen op het podium combineert. Een unique selling point binnen de klassieke muziekwereld. ‘Kijk naar Ligeti’s theatrale werk. De muziek vraagt erom en ik doe wat noodzakelijk is. Tegelijkertijd zingen en dirigeren voelt volkomen natuurlijk voor me.’
Tijdens de Zaterdagmatinee van 5 april etaleert ze haar dubbeltalent met aria’s van Stravinsky en Mozart, maar ook met een symfonie van Haydn. Ze zwaait de scepter over kamerorkest Ludwig dat is samengesteld uit enkele topmusici van de omroeporkesten. ‘Mensen die ik al heel lang ken. We voelen elkaar feilloos aan. Zij weten bijvoorbeeld al wat ze moeten doen als ze me zien ademhalen,’ zegt Hannigan doodserieus. Als leidsvrouw stuurt Hannigan aan op een natuurlijk samenspel tussen haar en het orkest. ‘Idealiter ben ik een van de musici en ga ik op in het geheel. Tijdens Stravinsky’s werk geef ik duidelijk aanwijzingen, maar niemand merkt straks dat ik aan het dirigeren was tijdens de Mozart-aria’s. Bij alles staat voorop dat ik de muziek op ieder moment ten dienst wil zijn.’

 
1 maart: Rotterdams Philharmonisch Orkest o.l.v. Yannick Nézet-Séguin, Barbara Hannigan (sopraan), werken van R. Strauss, Abrahamsen
5 april: Ludwig, Barbara Hannigan (sopraan/leiding), werken van Mozart, Stravinsky, J. Haydn