Deze zomer nodigt NPO Doc acht columnisten uit om drie documentaires te selecteren die op het digitale kanaal en de website te zien zijn. Bas Heijne koos ten eerste Videocracy van Erik Gandini (2009), waarin we zien hoe Silvio Berlusconi zijn macht over het Italiaanse volk uitoefent via zijn tv-kanalen en blotetietenshows. Heijne: ‘Je kunt dat zien als een geïsoleerd fenomeen, maar ook nu Berlusconi niet meer aan de macht is, heeft de film niets aan actualiteit ingeboet. Videocracy gaat niet alleen over Italië, maar over een algemene tendens: waar mensen vroeger bedwelmd werden door een ideologie, worden ze nu bedwelmd door een verlangen naar entertainment, roem en seks – een ideologie van vermaak. De charme van de film is de totale uitzinnigheid waarmee dit in Italië gestalte krijgt, maar dat verlangen naar bedwelming zie je ook bij ons. De Russische media, die in de tijd van Stalin een rooskleurig beeld schetsten van de socialistische heilstaat, laten nu allerlei misstanden zien die Poetin voor de Russen zal gaan rechtzetten. In Nederland is de politiek een bühnespel geworden waarbij de burger bordjes omhoog houdt. Zelfs ministeries doen aan nudging, het inspelen op verlangens. Vladimir Poetin baseert zijn mediacratie op een gevoel van bedreigde veiligheid, buitenlandse agenten en criminelen, zodat hij als grote beschermer alle macht naar zich toe kan trekken. Zo zullen we van Berlusconi’s methode nog veel voorbeelden zien.’
Bas Heijne selecteerde drie documentaires die gaan over de neiging van de mens om zijn eigen werkelijkheid te scheppen.
De keuze van de columnist: Bas Heijne
NPO Doc, deze week
De tweede film is Getuige 1 minuut (Hans Heijnen, 2010) over de Scheveningse dakmoord, die toevallig door een buurman werd vastgelegd in een filmpje dat op GeenStijl belandde. De oude media holden achter de nieuwe media aan en er was een versie van de werkelijkheid geboren die later moest worden bijgesteld. ‘De directheid van zo’n filmpje suggereert dat het de rauwe, onversneden werkelijkheid is. Maar het blijkt altijd anders in elkaar te zitten. De serieuze journalistiek is daarmee een corrigerende journalistiek geworden, die de wereld van het eerste gezicht laat kantelen.’
In Niet te stillen onrust (Jan Louter, 2013) is Heijne zelf te zien. ‘In die film tracht ik het beeld dat we hebben van Louis Couperus, een beeld dat van clichés aan elkaar hangt, bij te stellen. Een rode draad in zijn oeuvre is hoe de moderne mens, die niet meer in God gelooft, toch een zinvolle visie op de wereld wil scheppen en naar een eigen werkelijkheid op zoek gaat. Maar dat verlangen naar bewustzijn leidt al snel tot een bewustzijnsvernauwing, zoals de hoofdpersoon van De stille kracht (1900) ziende blind is in Nederlands Indië. We willen indelen in goed en kwaad, denken in sjablonen en zien de dubbelzinnige werkelijkheid niet meer. Dat heeft Couperus met een visionair scherp oog beschreven.
’Kortom een samenhangende keuze van Heijne, die volgend seizoen bij de VPRO te zien is in De volmaakte mens, een nieuwe serie programma’s over de revolutie in de biotechnologie.