arabische poppen

Diva’s
De kijker ziet in de film, mooi gedraaid in een bijna uitsluitend nachtelijk Caïro, dat Sadouma Egyptische ambachtslieden opdracht geeft om plastic sculpturen te maken van Arabische diva’s met uitvergrote lippen en borsten, op het karikaturale af, in tl-verlichte kelderruimtes die verscholen liggen in gevaarlijke achterbuurten van de miljoenen-
stad.
De makers nemen de kijker ook mee naar het meer mondaine Beiroet, waar Sadouma een beroemde plastische chirurg ontmoet en waar hij in een galerie zijn werk exposeert. Sadouma krijgt het allemaal voor elkaar via de contacten van Malak. Zij regelt ook een trip voor hem naar geldstad Dubai waar hij Abdullah Bilkhair, een steenrijke sjeik die bovendien een beroemde Arabische zanger is, ontmoet. Ook van de sjeik laat Sadouma een sculptuur maken.
‘Het mooiste wat ik vond was de wereld van de sterren,’ hoort de kijker Sadouma zeggen over Egypte, het land waar zijn vader oorspronkelijk vandaan komt, waar hij vloeiend de taal van spreekt, en waar hij na de revolutie weinig vertrouwen in had. De kijker ziet vervolgens een reeks videoclips met daarin sexy vrouwen en hoort Sadouma’s stem: ‘(...) Opeens op de televisie. Op alle schermen. In alle huizen. Als standbeelden van vrouwen die er duizenden jaren niet zijn geweest in het Midden-Oosten (...). Die constant lijken te zoeken naar wat de man verlangt (....). Het is waar dat die vrouwen hun gezicht verminken. Dat ze daardoor rare, vreemde mensen worden. Maar wat ze ermee winnen is, behalve heel veel geld, heel veel macht.’
Met Plastic harem geven de makers Sadouma een platform voor zijn kunst en voor zijn gedachtenwereld. Maar hoe denken Egyptische jonge vrouwen zelf over de videoclips?

Sherine Amr (Caïro, 29 jaar, oprichter en leadzanger van de eerste Egyptische vrouwelijke metal-band Mascara): ‘Op achttienjarige leeftijd begon ik met het maken van muziek. Ik kom uit een gezin met een islamitische achtergrond en ik zat op een strikt katholieke middelbare school. Mijn moeder had problemen met de band, die ook uit jongens bestond, waarmee ik oefende en de studio indook. Zij wilde mij op een bepaalde manier beschermen. Daarom besloot ik om Mascara op te zetten, een band die alleen uit meiden bestond. Inmiddels zitten er ook twee mannelijke muzikanten in. In deze periode, zo’n tien jaar geleden, had je een explosie van Arabische muziekclips met daarin sexy vrouwen als Nancy Ajram en Haifa Wehbe. Dat waren in de ogen van veel mensen geen voorbeelden van respectvolle, vrouwelijke artiesten. Dat maakte het voor mij als vrouwelijke muzikant lastig om serieus genomen te worden. Daar komt bij dat de gevestigde metal-scene in Egypte ook buitengewoon traditioneel is. De scene bestaat uit mannen die ervan overtuigd zijn dat er geen plek is weggelegd voor vrouwelijke metal-artiesten. Als band worden we, ondanks onze professionaliteit, genegeerd. We toeren regelmatig in het buitenland, waaronder de vs en Europa, en daar ondervind ik geen enkel probleem. “Vrouw-zijn” is daar geen issue, ik word afgerekend op mijn prestaties. Eigenlijk wil ik het liefst weg hier. Dat is ook wat buitenlandse collega’s ons aanraden. Dat komt doordat het in Egypte ook ontbreekt aan een professionele, alternatieve muziekindustrie. Je moet als band in de markt gezet worden, een label hebben, toeren, enzovoort. In Dubai is er weliswaar een kleinere metalscene, die bestaat uit artiesten afkomstig uit omringende Arabische landen zoals Libanon, maar er wordt wel veel meer moeite gedaan voor de artiesten. Daar is de industrie professioneler en progressiever.
Ik vind die videoclips een slecht teken, het zegt iets over het land. Op het moment dat je muziek en film en seks met elkaar gaat verweven, vergiftig je kunst, omdat mensen op een bepaald moment geen onderscheid meer tussen die drie kunnen maken. Ik denk dat er een natuurlijker manier is waarop vrouwen hun bestaan kunnen laten zien. Voor mij is dat schreeuwen, zoals ik dat in mijn muziek doe, en niet de houding van heel fragiel bewegen, veel make-up op doen en constant sexy zijn. Ergens ben ik een rolmodel voor vrouwen die het ook anders willen doen. Maar wel een piepklein, want metal-bands worden over het algemeen als satanisch gezien in Egypte. Voor Mascara is er weinig veranderd, behalve dat we ouder, financieel onafhankelijker en in onze muziek volwassener zijn geworden.’

Marwa Morgan (Caïro, 25 jaar, pr-manager bij kunstinstituut Townhouse Gallery ): ‘Ik studeerde medicijnen, maar onlangs ben ik overgestapt naar de studie kunstwetenschappen. Sinds een paar jaar doe ik aan straatfotografie. Tijdens mijn medicijnenstudie werd plastische chirurgie en cosmetica op de faculteit geïntroduceerd. Dat was nieuw, en vooral gericht op een bepaalde groep mensen die het zich kunnen veroorloven. Voor de doorsnee Egyptische vrouw is plastische chirurgie sociaal onacceptabel. Het idee bestaat dat het een manier is om er lelijkheid mee te verbloemen. Je dient als meisje op te groeien en te trouwen. Als je er als Haifa Wehbe bijloopt, word je gezien als minder aantrekkelijk “trouwmateriaal”, verwend, en oppervlakkig. Er bestaat dus een zekere sociale druk. Vrouwen die wel plastische chirurgie ondergaan, zijn vaak liberaler, progressiever, en hebben meer geld. In de Egyptische mode zie je dat vrouwen als Nancy Ajram wel een icoonstatus hebben. Maar vanwege het religieus-conservatieve karakter van onze samenleving kleden vrouwen zich alleen binnenshuis op een dergelijke manier. Vrouwen die zich buiten de deur sexy kleden, zijn vaak jong. Ze zijn op een bepaalde manier opgemaakt, hebben een bepaald loopje. Het is vooral een performance die op straat wordt opgevoerd. En, er zijn ook vrouwen die zich uitdagend kleden als manier op zich af te zetten tegen de onderdrukte status die vrouwen hebben ten opzichte van mannen. Het is dan een vorm van rebellie of van machtsuitoefening. In Plastic harem zien we dat Malak haar lichaam gebruikt om succesvol te zijn. Ik denk dat ze daarmee haar eigenwaarde verlaagt. Het is kiezen voor de makkelijke weg met een kortetermijnstrategie. Er zijn volgens mij andere manieren om macht te vergaren.’

Dalia Ali (Caïro/New York, 28, filmmaker): ‘Schoonheid is niet de enige manier om macht mee te verwerven. Op dit moment worden de meeste Egyptische huishoudens door vrouwen gerund. Dat laat de film niet zien. Wat de film wel goed laat zien is Sadouma’s dualiteit in dat wat hij zegt, en dat wat hij doet. De sculpturen van Sadouma zijn van plastic, opgeblazen, als karikatuur neergezet. Maar het beeld dat hij probeert te scheppen van het machtige schoonheidsideaal binnen de Arabische popcultuur rijmt niet de gemutileerde vrouwenbeelden. De makers maken ook een mooi statement wat betreft de dualiteit in de Arabische cultuur, zoals traditionele, ongetrouwde ambachtslieden die met hun handen vrouwenborsten boetseren. Wat de makers niet in beeld brengen is het werkproces van Sadouma, je ziet vooral hoe Sadouma zichzelf verkoopt. Sadouma als hosselaar, als manipulator, als marketeer. Ik denk dat iedereen die om hem heen staat in de film, de sjeik, Malak, de chirurg, zichzelf is. Sadouma is de enige infiltrant. En ik geloof niet dat iemand iets van het werk begrijpt. De sjeik zal blij zijn met zijn sculptuur. De meisjes zullen voor Sadouma poseren, want ze kunnen nergens anders naartoe. Er worden dingen beloofd, maar of ze uiteindelijk blij zijn met het resultaat? Het lijkt erop dat de film niet over kunst gaat, maar over jezelf verkopen.’