Vernederingen en boetes dwingen Japanse treinbestuurders tot gevaarlijk rijgedrag.

2Doc: Zonder rem – een Japanse treinramp in seconden
Nederland 2, 23.00-0.05 uur 

‘Kanker-NS!’ stampvoet een aan zijn schoudertas als omroepmedewerker herkenbare man wanneer op station Hilversum de mededeling op de borden verschijnt dat de intercity naar Enkhuizen een vertraging van twintig minuten heeft. ‘Wat een kutbedrijf!’ foetert een jonge vrouw met een kinderwagen. ‘Gewoon achter een schuurtje en een nekschot,’ zegt een man van pensioengerechtigde leeftijd dreigend kalm voor een reclamezuil met een poster van een conductrice met nepbloed op haar gezicht, die het publiek wil sensibiliseren inzake het geweld tegen NS-personeel.

In Japan zouden reizigers geen kans krijgen om zich bij vertraging aan de treinbemanning te vergrijpen, want die zou allang seppuko, rituele zelfmoord, hebben gepleegd omdat een trein die niet op tijd rijdt daar tot ondraaglijk gezichtsverlies lijdt. Volgens een sterk verhaal, althans. Maar het zou ook niet nodig zijn, want in Japan rijdt 99 procent van de treinen op tijd en bij ‘vertraging’ hebben we het eerder over seconden dan minuten. In Japan, waar oude tradities grote nadruk op perfectionisme en meesterschap leggen, is punctualiteit een bijna ziekelijke obsessie. Deze obsessie zou ten grondslag liggen aan de grootste treinramp die in Japan plaatsvond. Op 25 april 2005 kwamen 107 mensen, onder wie de bestuurder, om het leven toen een forensentrein in de buurt van ­Osaka ontspoorde en zich in een flatgebouw boorde. De bestuurder zou te hard hebben gereden in een poging een beschamende vertraging van tachtig seconden in te lopen. Uit onderzoek bleek dat Ryujiro Takami, de 23-jarige bestuurder van de Rapid op de JR Fukuchiyama Line van Takarazuka naar Doshisha-mae, vijfentwintig minuten voor het ongeluk door een rood sein was gereden en door het Automatische Trein Beïnvloedings­systeem (ATB) tot stilstand was gebracht. Daarna was hij op het station van Itami iets te ver gestopt, zodat hij moest terugrijden. Bestuurders van Japan Rail kunnen een boete krijgen voor vertragingen. Ook kunnen ze gedwongen worden tot het volgen van nikkin kyoiko, een vernederend heropleidingsprogramma. In de bocht waar het ongeluk gebeurde gold een snelheidslimiet van 70 km/u, terwijl uit de zwarte doos bleek dat de trein 116 km/u reed. Op het laatste moment probeerde Takami nog te remmen.

Het harde personeelsbeleid van Japan Rail werd verantwoordelijk gehouden voor Takami’s rijgedrag en verscheidene topmanagers moesten aftreden. Gesteund door een recente wetswijziging waardoor de leiding van een overheidsbedrijf kan worden aangeklaagd voor het beleid, zijn aanklagers in hoger beroep gegaan tegen drie jr-topmanagers die eerder van aansprakelijkheid werden vrijgesproken. De 2Doc-documentaire Zonder rem onderzoekt hoe Japanse deugden als stiptheid en trouw aan het protocol zijn verworden tot een rem op de maatschappelijke ontwikkeling en een gevaar vormen voor de gewone Japanner.