‘Grote jongens’ komen in actie als in Ghana olie wordt ontdekt. Gaat het land Nigeria achterna?

2Doc: Big Men
Woensdag, Nederland 2, 23.00-0.40 uur

Rachel Boynton laat haar documentaire Big Men (2013) voorafgaan door een axioma van Milton Friedman: De mens wordt gedreven door hebzucht en grijpt alle kansen aan om zich te verbeteren. De film laat zien wat er gebeurt als deze drijfveer ontaardt in goudkoorts, pupillen als dollartekens gaan oplichten en een roofdiermentaliteit de vrije teugel krijgt. De katalysator heet in dit geval olie, het zwarte goud. De exploitatie ervan brengt niet het beste in de mens naar boven.
Boynton, bekend van Our Brand is Crisis, over marketingstrategieën van Amerikaanse politieke campagnes, heeft zeven jaar aan Big Men gewerkt. In 2007 ontdekte de kleine Amerikaanse oliemaatschappij Kosmos Energy een olieveld voor de Ghanese kust en ging dit Jubilee Field, het eerste in Ghana, als partner van nationale oliemaatschappij GNPC en gefinancierd door Blackwater en Warburg Pincus exploiteren. Het unieke van Big Men is dat Boynton in een vroeg stadium het vertrouwen van de ‘grote jongens’ in spe wist te winnen en van nabij kon volgen hoe ze te werk gaan en waar hun hoog spel toe leidt. In Ghana’s buurland Nigeria wordt vastgelegd hoe een halve eeuw oliewinning in de Niger Delta tot enorme corruptie leidde, armoede, illegale handel en milieuvervuiling door militanten die pijplijnen in brand steken. Niet eerder werd de door olie veroorzaakte maatschappelijke ontwrichting in dat land zo indringend in beeld gebracht, als een strijd van allen tegen allen.

De bange vraag luidt of Ghana hetzelfde scenario wacht en het net als bij de goudwinning gaat, waarvan de opbrengst naar het buitenland wegvloeit en maar vijf procent in Ghana blijft. Tijdens een olie- en gasconferentie waarschuwt een Noor de Ghanezen voor de ‘resource curse’: de oliecashmachine maakt politici lui en corrupt, zorg er dus voor de opbrengsten in eigen hand te houden en de hele samenleving te laten profiteren. De olie behoort toe aan het volk, besteed de opbrengsten aan voedsel, onderwijs en gezondheidszorg. Trek buitenlands kapitaal aan, maar hef stevige belastingen. Zo is Noorwegen een rolmodel geworden. Kosmos Energy-ceo Jim Musselman klapt er braaf voor, maar is natuurlijk beducht voor staatsbemoeienis. Zijn firma kon onder gunstige voorwaarden aan de slag, maar raakt in zwaar weer als de prijs voor ruwe olie keldert en Ghana een nieuwe president en regering krijgt. Wanneer Kosmos wordt verdacht van omkoping, worden zowel Musselman als zijn Ghanese partner Owusu aan de kant geschoven, maar beide ‘big men’ komen riant cashend uit de strijd tevoorschijn. Kosmos Energy gaat naar de beurs en is inmiddels zes miljard dollar waard, grootaandeelhouder Musselman gaat gas en olie zoeken in Azië. Wat de Ghanese overheid precies met de olieopbrengsten doet is onduidelijk.