Holland Doc: State Builders
Nederland 2, 22.45-23.50 uur
In zijn Failed States uit 2006 legde Noam Chomsky uit wat hij onder een ‘mislukte staat’ verstaat. Volgens zijn criteria waren de VS ook mislukt. De Amerikaanse neoconservatieven dachten er heel anders over en propageerden ‘regime change’ en ‘nation building’ om de invallen in Irak en Afghanistan te rechtvaardigen. Het resultaat is bekend, beide landen staan nog in de top tien van mislukte staten, naast onder andere Somalië, Zimbabwe en Soedan.
Binnen de Verenigde Naties wordt al twintig jaar nagedacht over natievorming, resulterend in theorieën en modellen die hun Nation Builders-team in praktijk probeert te brengen. Een soort kookboek met recepten die overal op dezelfde manier moeten worden uitgevoerd. Hoe moeizaam dat in z’n werk gaat, is gebleken in verse staatjes als Kosovo en Oost-Timor.
Gisteren kon de jongste natie ter wereld haar tweede verjaardag vieren: Zuid-Soedan. Na een halve eeuw burgeroorlog, die 3,5 miljoen slachtoffers vergde, werd na een referendum over onafhankelijkheid onder auspiciën van de VN op 9 juli 2011 de Republiek Zuid-Soedan in het leven geroepen, die meteen door (Noord-)Soedan werd erkend. Zuid-Soedan kreeg een vlag, volkslied, hoofdstad (Djoeba) en president (Salva Kiir), maar toen begon het pas. Hoe moet je een land van de grond af opbouwen? Hoe kom je aan een leger, rechtssysteem, belastingstelsel? Over de nieuwe grenzen en de verdeling van de inkomsten uit oliewinning ontstond meteen weer bijna oorlog met Noord.
De documentaire State Builders (2013) toont de moeilijkheden waarmee VN-officials en inwoners in de piepjonge democratie te kampen hebben. De vn’ers hanteren er een ‘routekaart’ van negentien stappen, waarvoor miljarden zijn uitgetrokken. Lise Grande, op een na hoogste VN’er in Zuid-Soedan, bijgenaamd ‘the warrior of peace’, toont zich charismatisch en vastberaden in het overleg met de nieuwe regering in de persoon van vice-president Riek Machar. Als politica weet Grande wel raad met soldaten en ze is ervan overtuigd dat de VN-aanpak de juiste is. Machar, voormalig rebellenleider en verzetsstrijder, heeft net als de andere nieuwe ministers nog weinig kaas gegeten van staatsmanskunst. Nu moet hij nadenken over gezondheidszorg, onderwijs en overheidsfinanciën, in het besef volledig afhankelijk te zijn van VN-gelden.
Voor de nieuwe Zuid-Soedanese staatsburgers is de overgang ook groot. Hoe ervaren zij de opgelegde vrede die op hen is neergedaald? Hoe effectief zijn de maatregelen die de nieuwe regering inmiddels heeft genomen?
Het bijzondere van de film State Builders is dat het hele proces van natievorming vanaf het begin in beeld wordt gebracht, van de hoogste VN-echelons tot de man en vrouw in de straat die het ondergaan. Dat er onderweg heel wat mis kan gaan spreekt vanzelf.