Serietheater

Ole Dahl, gespeeld door Peter Zwart, heeft maar een kleine bijrol in Borgen. Tien minuten na het begin sterft hij in het bed van zijn minnares, journaliste Katrine Fønsmark (Anna Drijver). Sowieso al een ondankbare taak, maar als de voorstelling daarna nog tien uur doorgaat, helemaal lullig.
Borgen van het Noord Nederlands Toneel is de theaterversie van de populaire Deense televisieserie over Birgitte Nyborg. Als partijleider van een progressieve middenpartij wordt zij min of meer toevallig premier van Denemarken. Vervolgens moet ze zich staande zien te houden tussen het gekonkel in de politiek en de hijgerige pers, terwijl ze steeds minder aandacht voor haar gezin heeft. Het politieke drama is in meer dan tachtig landen uitgezonden, maar op de planken heeft Groningen de primeur. De eerste twee seizoenen van de serie zijn bewerkt tot een monstertheaterproductie die een hele dag duurt.

‘Het leek mij een megalomane onderneming,’ vertelt schrijver Ko van den Bosch. ‘Artistiek leider Ola Mafalaani en ik hebben samen al veel theaterproducties gemaakt, maar dit is echt een huzarenstukje. Ik vind het interessant om een voorstelling te maken over hoe moeilijk het is om kleine en grote idealen aan elkaar te knopen. Borgen laat goed zien wat voor slangenkuil de ­politiek is.’
We bezochten de tweede try-out in de Stadsschouwburg van Groningen, die van buiten in de steigers staat, maar van binnen nog een ouderwetse grandeur heeft. Het intieme, hoge theater past goed bij de setting, want het publiek maakt ook deel uit van de voorstelling. De bezoekers en de acteurs moeten zich er vandaag samen doorheen slepen. Gelukkig krijgen we tussendoor wel te eten. Het menu is speciaal samengesteld door Borgen-bedenker Adam Price, die behalve schrijver ook een bekende Deense tv-kok is. De hapjes die we krijgen passen bij het verhaal, vandaar dat we beginnen met een Deense gehaktbal. Het publiek dat verwachtingsvol naar binnen schuifelt, bestaat uit typisch grijsharige schouwburgabonnees, maar ook jonge Borgenverslaafde seriekijkers.

Kort na aanvang van de voorstelling richten Anna Drijver en Renée Soutendijk zich tot het publiek om de gang van zaken uit te leggen. De voorstelling is net als de serie opgedeeld in afleveringen. Daartussenin gaan de deuren van de zaal kort open en kan het publiek even naar de wc, de benen strekken of iets te drinken halen. Ook is het helemaal niet erg om af en toe een aflevering te missen, vertellen de actrices. ‘Ga je kinderen instoppen of een visje halen op de markt, en denk ondertussen: ik zit in een voorstelling,’ zegt Drijver. Bij het begin van een nieuwe ‘aflevering’ wordt het voorgaande door de acteurs nog even kort samengevat.
Drijver en al haar collega’s zijn gekleed in grijstinten. Dat is het publiek ook verzocht. De enige die kleur draagt, is Malou Gorter, die Birgitte Nyborg speelt. De voorstelling is een tableau waarin van alles te zien, is, met Gorter steeds als middelpunt. Als iemand even niet voorkomt in het stuk, gaat het personage op in de omgeving.
De ervaren actrice Gorter kwam zelf met het idee voor de voorstelling. Ze heeft honderden pagina’s tekst uit haar hoofd moeten leren. Haar spindoctor Kasper Juul wordt gespeeld door de Vlaming Peter Vandemeulebroecke. De cast bestaat uit ruim dertig acteurs, onder wie Harry Piekema met een Wilderspruikje als rechtse populist Svend Åge Saltum. Van den Bosch: ‘De Deense en Nederlandse situatie zijn heel vergelijkbaar. Daarom hebben we er ook niet voor gekozen om alles om te zetten naar Nederland. We mochten van het productiebedrijf ook niet te veel aan de tekst veranderen. Ik heb voor Svend Salten en de oudere journaliste Hanne Holm wel wat extra teksten geschreven, die wat scherper op de actualiteit zijn.’

Borgen is geen nagespeelde tv-serie, maar een echte theatervoorstelling, met theatertrucs, muziek en zelfs liedjes. Op het podium gebeuren dingen die op televisie niet zouden kunnen. Birgittes kinderen lopen regelmatig door het parlement of de tv-studio heen. Op deze manier zie je eigenlijk nog beter dan op het scherm hoe haar werk en privéleven met elkaar in conflict zijn.
Theater vraagt veel meer aandacht van de kijker dan het binge watchen van een tv-serie op de bank. De scènes wisselen elkaar in hoog tempo af. Verhaallijnen uit de serie zijn geschrapt of worden met een bijzin afgedaan. ‘We moesten kiezen,’ legt Van den Bosch uit. ‘In het theater kan je niet monteren zoals op televisie. Met een enkele close up kan je daar al veel vertellen, in een tableau van mensen op een podium is dat ingewikkelder. We hebben besloten in de bewerking meer de nadruk te leggen op de dilemma’s uit Birgittes privéleven. In haar voorstellingen gaat Ola altijd in op de vraag waar de pijn zit, het persoonlijk drama. Daarvoor is theater dan weer meer geschikt dan film of televisie.’

Het was wel een zoektocht om te bepalen hoe de voorstelling ingedeeld moest worden, vertelt de schrijver. ‘Tijdens zo’n lange voorstelling moet je het hebben van de langere spanningsboog. Maar elke aflevering heeft ook weer zijn subthema’s. Als je een serie kijkt, heb je dat niet door, maar bij een theatervoorstelling wordt het amechtig als je die anekdotes voorrang geeft op de langere lijnen.’
Wie beide seizoenen Borgen achter elkaar tot zich neemt, merkt inderdaad dat er wel heel veel grote en kleine politieke stormen aan bod komen. Afluisterapparatuur, een vrouwenquotum, gezondheidszorg, oorlog in Afrika: het is zo veel dat je de kwesties op een gegeven moment niet meer zo belangrijk gaat vinden. De constante verhaallijn van het uit elkaar vallende gezin krijgt op die manier meer gewicht, wat weer mooi past bij de ontwikkeling van het personage van Nyborg.
Na een paar afleveringen maken we van de gelegenheid gebruik om even de Groningse binnenstad te verkennen. In de Hema vragen we ons toch telkens af hoe het met Birgitte zou zijn. En bij terugkomst blijkt dat iedereen net een lekker broodje heeft gekregen. We besluiten Borgen niet meer te verlaten.

 Hoe sterk opgebouwd ook, tien uur in het theater is gewoon een heel lange zit. Pauzeren om later weer verder te kijken, of terugspoelen als je even niet goed hebt opgelet, daarvoor heeft het nnt nog geen oplossing gevonden. Soms voelt Borgen een beetje als een lange vliegreis: urenlang stilzitten, kijken naar wat er voor je neus gebeurt en je ondertussen afvragen wanneer je weer iets te eten krijgt. Maar daarmee doen we de productie en het talent op het podium wel tekort. Gorter levert al een bijna bovenmenselijke prestatie door zo lang op het podium te staan en al die tekst vol politieke termen te onthouden, ze doet het ook geweldig als premier. Ze is gewoontjes en gevaarlijk passievol tegelijk. Anna Drijver speelt met veel charisma de ambitieuze Fønsmark en Vandemeulebroecke doet de Deense Kasper Juul onmiddellijk vergeten. De muziek en geluidseffecten, allemaal live uitgevoerd, maken veel indruk. Het geluidsontwerp blijkt van Peter Zwart, die dus gelukkig een stuk meer te doen had dan alleen een lijk spelen in de eerste aflevering. Nog een prestatie: zelfs in de finale lijkt bij de artiesten nog geen spoortje vermoeidheid te bespeuren. Ook het publiek verlaat nog relatief fit de zaal.
Van den Bosch heeft de smaak te pakken gekregen. ‘Van The Wire of Breaking Bad zou ik ook wel een marathonvoorstelling willen maken. Het is natuurlijk heel onpraktisch, een enorme productie met groot gezelschap die ook nog alleen in het weekend opgevoerd kan worden. Maar je ziet ze tegenwoordig vaker, het beantwoordt aan een wens van het publiek om ergens helemaal in op te gaan. Het is een kijkervaring waaraan je je helemaal moet overgeven.’

Borgen van het Noord Nederlands Toneel is tot half juni te zien in theaters door heel Nederland.