‘De eerste reacties zijn vooral schrikreacties. Mensen moeten wennen. Als we echt iets compleet verkeerd hebben ingeschat, grijpen we na een half jaar natuurlijk in. Maar ik geloof dat dit niet het geval is.’ Dat zei Jan Westerhof, NPO-directeur Audio begin dit jaar in Het Parool over de veranderingen die per 1 januari zijn doorgevoerd op Radio 1.
Vijf maanden later is van schrikreacties geen sprake meer. Dat betekent niet dat de luisteraars inmiddels gewend zijn aan het nieuwe zenderprofiel, integendeel. Want het went niet, althans niet bij de lezers van de VPRO Gids. Die mailden massaal hun ergernis, teleurstelling en woede over Radio 1.
‘Na tweeënhalve maand hoop op verbetering en gewenning heb ik de moed opgegeven. Het komt niet meer goed met Radio 1 nieuwe stijl,’ schreef iemand. Een andere afhaker sprak van een eindeloze herhaling van hetzelfde nieuws, non-humor, een niet aflatende vox populi en een gebrek aan echte informatie.’ Oeverloos geklets, weinig diepgang en te veel muziek en riedeltjes zijn de meestgehoorde klachten. Als ervaren radioman Felix Meurders de filelezer aankondigt met ‘John Bakker, broem, broem, tuut tuut’ en telefoongesprekken worden voorafgegaan door het geluid van telefoontoetsen, is het voor serieuze luisteraars lastig om de tenen recht te houden.
Veel luisteraars hebben moeite met de veranderingen op Radio 1. Vooral overdag ontbreekt diepgang en scherpte door te veel Koffietijd en te weinig Kockelmann. ‘Het ene moment gaat het over Syrië, een paar minuten later hebben dezelfde gasten het over Miley Cyrus.’
Als ervaren radioman Felix Meurders de filelezer aankondigt met ‘John Bakker, broem, broem, tuut tuut’ en telefoongesprekken worden voorafgegaan door het geluid van telefoontoetsen, is het voor serieuze luisteraars lastig om de tenen recht te houden.
Tevreden
Een van die luisteraars is Elma Drayer, columniste van Vrij Nederland. Ook zij kan maar niet wennen aan haar nieuwe geluidsbehang. ‘De zender blijft maar aanvoelen als een pand dat door een te hippe architect onder handen is genomen. De deuren zijn verplaatst, de wanden geverfd, de wc-blokken vernieuwd. Maar de sfeer is verdwenen en je blijft terugverlangen naar hoe het ooit was,’ schreef ze half maart. Die column eindigde met het advies aan zendermanager Laurens Borst om Radio 1 bij zichzelf te rade te laten gaan.
En al mag het zo niet heten, dat is wel wat er nu gebeurt, concluderen we uit de summiere reactie van zijn woordvoerster. Zij meldt dat een uitgebreid onderzoek gaande is naar de mening van de Radio 1-luisteraar over de nieuwe programmering en dat de eerste resultaten daarvan tevreden stemmen. Een toelichting volgt echter pas als alle data compleet zijn. Overigens laat ze ook weten dat de zendermanager niet verrast is door de vele reacties. ‘Luisteraars hechten aan vertrouwde geluiden en veranderingen vragen altijd wennen van de luisteraar.’
Maar niet alle luisteraars nemen maanden de tijd om te wennen aan de nieuwe programmering. Ze zappen naar een andere zender op zoek naar een nieuwe huisvriend of laten de radio uit. En dat is natuurlijk niet wat de NPO voor ogen had, toen vorig jaar de veranderingen werden aangekondigd. Die waren ingegeven door bezuinigingen, omroepfusies, onvrede over de bestaande programmering (versnipperd, onherkenbaar) en dienden te worden uitgevoerd met inachtneming van zoveel mogelijk omroeppolitieke gevoeligheden. En dat zijn er nogal wat in Hilversum.
Mannetje, vrouwtje, mannetje, vrouwtje en het moet allemaal leuk zijn. Het is veel Koffietijd.
Streaming news
Belangrijkste doelstelling van deze operatie: een beter herkenbare, strakkere en efficiëntere zender. Geen omroep, radiomaker of luisteraar die daar bezwaar tegen kan hebben. De wijze waarop dat doel bereikt moet worden, was wel omstreden. In al zijn voortvarendheid om de zender 1 januari op orde te hebben vulde de zendermanager een groot deel van het schema vast zelf in. Met lange slots overdag werden eerst de grote fusieomroepen AvroTros, BNN-Vara en KRO-NCRV beloond voor hun samengaan. Deze doordeweekse dagradio wordt in de ochtend- en avondspits omlijst door het vertrouwde
Radio 1-journaal van de NOS. Het heetste nieuws nog altijd op de goed beluisterde drive-time. Vaste waarden Kunststof, Met het oog op morgen en Langs de lijn op hun bekende plekjes maken de zender grotendeels compleet. Een duidelijk spoorboekje, dat logisch in elkaar zit. Maar toen moest er voor de kleine zelfstandigen Max, EO, VPRO en WNL nog een plekje gevonden worden. Zij werden geplaatst in het weekend of op de (late) avond. Primetime voor televisiemakers, maar in radioland vooral ‘uitdagende uren.’
Ruwweg is dat de verdeling, en zendermanager Borst zou een wonder hebben verricht wanneer iedereen hier content mee was.
Belangrijker dan de zendtijdverdeling, zeker voor luisteraars, is de invulling. Voor een groot deel is die gebaseerd op de positieve ervaringen die zijn opgedaan tijdens de goed beluisterde en gewaardeerde omroepbrede ‘Sportzomer’ in 2012 met duopresentatie en veel muziek. Daarnaast verzorgt de NOS nu verplicht twee keer per uur streaming news (‘lopend nieuws’) in programma’s die voor kleuring, context en achtergronden zijn bedoeld. Een journalistiek gezien curieus fenomeen, want in tegenstelling tot echt breaking news is dit een herhaling van eerder gemeld nieuws. Deze onderbrekingen moeten de herkenbaarheid en eenheid van de zender verhogen.
Elke omroep heeft recht op zijn radiogarantiebudget, maar dat kan financieringstechnisch alleen worden uitgekeerd door programma’s op Radio 1 te maken. Of ze nou willen of niet
Verneukeratief
Op papier allemaal redelijke uitgangspunten, maar in de uitvoering hebben ze nog niet het gewenste effect gesorteerd. Hoe kan dat?
Een van de redenen is de financieringswijze bij de omroep, zegt Gerard Walhof, VPRO’s hoofdredacteur Radio. ‘Het verneukeratieve is dat alle omroepen wel moeten uitzenden op Radio 1. Elke omroep heeft recht op zijn radiogarantiebudget, maar dat kan financieringstechnisch alleen worden uitgekeerd door programma’s op Radio 1 te maken. Of ze nou willen of niet.’ Alleen al uit bedrijfseconomische oogpunt begrijpt Walhof niets van de verhuizing van zijn Argos. Dit kostbare VPRO-onderzoeksprogramma is als gevolg van de herindeling verhuisd naar een slechter tijdstip. ‘Daardoor is het een flink deel van zijn luisteraars kwijtgeraakt. Hoe kun je nu verantwoorden om zo met je duurste programma om te gaan?’
De radiohoofdredacteur weet dat het grote aantal spelers dat een basisplaats wil het voor zendermanager Borst niet makkelijk maakt. ‘Ik heb hem ook wel eens horen verzuchten dat het altijd passen en meten is. Nooit is er ruimte om te experimenteren.’
Bosdag
Maar voor voetbal is er altijd ruimte, weet iedereen die de afgelopen maanden tevergeefs naar Bureau Buitenland zocht. Dat komt daardoor zo vaak te vervallen dat presentator Chris Kijne alle tijd heeft om zijn licht te laten schijnen over de zenderindeling. ‘De zendermanager moet journalistieke afwegingen maken, maar heeft tegelijkertijd rekening te houden met omroeppolitiek. Als alleen journalistieke overwegingen een rol speelden, zou de zender er anders uitzien.’
En anders is minder gelijksoortig in toon, informatie en geluid. Kijne: ‘Nu zitten alle gespecialiseerde programma’s in de avond, terwijl je die overdag ook zou moeten horen. Niet alleen omdat er anders veel te weinig nieuws is om een zender te vullen, ook om duidelijk te maken dat er onder de oppervlakte van de nieuwsstroom nog een hele stroom zit.’
Ik heb niet meer het idee dat ik moet luisteren. Het is veel dezelfde niets-aan-de-hand-radio. Plaatje, grapje, praatje. Nooit denk je: dat gesprek moet ik horen.
Alle verdieping zit in de avonduren en in het weekend. Er is gekozen voor een AD-toon overdag en in het weekend NRC Handelsblad
Bron van ergernis
Marc Chavannes, politiek commentator NRC Handelsblad en oud-hoogleraar journalistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen, dacht in een werkgroep mee met het NPO-bestuur over nieuws en opinie bij de publieke omroep en zat ook in een klankbordgroep Radio 1. Dat meedenken heeft zijn persoonlijke luistergenot niet vergroot. ‘Sinds januari luister ik korter en per saldo minder naar Radio 1. Ik probeer vaker BNR Nieuwsradio, maar qua netwerk kan dat niet tippen aan het NOS-Nieuws, dus schakel ik vaker naar Today op BBC Radio 4. Zonder reclame en met meer Brits nieuws dan ik nodig heb. Idem France Inter. Daardoor heb ik wel weer meer tijd voor kranten in de ochtend en vroege avond.’
Leuk voor uitgevers, maar slecht nieuws voor Hilversum. Chavannes verwacht van Radio 1 vers nieuws en achtergronden in vaste tijdvakken. Over de indeling is hij niet te spreken. ‘Een bizar door Den Haag gesteunde machtspolitiek: wie fuseert, mag overdag.’ Muziek op de nieuwszender is hem een doorn in het oor. ‘Die vaste muziekmomenten maken de effectieve informatietijd per uur korter. De keuze voor muziek berust op wankel onderzoek en een misverstand; wie muziek zoekt heeft daar andere zenders en middelen voor.’
Muziek vormt niet de enige bron van ergernis. ‘Vooral ’s morgens is er veel ruis in de vorm van lange reclameblokken, te veel in- en uitleidinkjes, te kort nieuws en weer reclame.’
Het inkorten van het Radio 1-journaal heeft zijn kooklust verminderd. ‘Na zes uur
’s avonds uur zoek ik bij het koken vergeefs naar het nieuws. Nu begint om die tijd een vrij chaotisch programma met een beperkte informatiewaarde.’
Dat heet Dit is de dag en wordt gepresenteerd door Tijs van den Brink. Volgens Sitalsing, die het af en toe hoort, is het juist een parel. ‘Ik ben een groot fan van Tijs.’
Hoewel er verschillend over gedacht wordt, zijn dergelijke uitgesproken stemmen wel de smaakmakers van een zender. Daarom wordt de overstap van Sven Kockelmann ook alom betreurd. Walhof: ‘Je kunt van hem vinden wat je wilt, maar het had wel scherpte en was karakteristiek. Dat soort scherpte hoor je overdag niet meer op Radio 1.’
Ook Sitalsing mist Kockelmann. ‘Bij zijn inquisitie of waterboarding gebeurde altijd wat. Twee op de drie keer denk je: man wat doe je, maar bij de derde keer denk je: pak hem! Bij andere programma’s denk ik dat ook vaak, maar gebeurt het nooit.’
Het is rabarberradio. Het klinkt alsof iemand heel vaak en snel achter elkaar rabarber zegt: rabarbarbarabarbar.
Bijstellen
Walhof constateert binnen de zender een duidelijke tweedeling. ‘Alle verdieping zit in de avonduren en in het weekend. Er is gekozen voor een AD-toon overdag en in het weekend NRC Handelsblad.’
Chris Kijne kan zich maar deels vinden in die omschrijving. ‘Als het al AD is, dan slechts het nieuwskatern, want in het AD staan ook langere buitenlandverhalen. Op Radio 1 krijgt alles dezelfde toon. Het ene moment gaat het over Syrië, een paar minuten later hebben dezelfde gasten het over Miley Cyrus. Terwijl je moet laten horen dat dat echt wat anders is.’ Met de term AD-radio kan Sitalsing helemaal niets. Maar haar eigen omschrijving is nog zorgwekkender. ‘Het is rabarberradio. Het klinkt alsof iemand heel vaak en snel achter elkaar rabarber zegt: rabarbarbarabarbar.’
Hoewel haar oordeel snoeihard is, voert Sitalsing veel verzachtende omstandigheden aan. ‘Alles is nieuw en iedereen moet een beetje aan elkaar wennen. Ook Felix Meurders en Willemijn Veenhoven. Zoiets duurt altijd een tijdje. Waarschijnlijk was iedereen allang blij dat de herindeling op tijd klaar was. Maar nu is het tijd om bij te stellen. Moet de presentatie anders? Ligt het aan de redactie of de onderwerpen? Hoogste tijd om je te onderscheiden.’
Radioman Kijne weet wel hoe. ‘Mijn ideale zender kent de hele dag door afwisseling. Met hard nieuws, actualiteiten en verdieping. Ik ben buitenlandspecialist en praat daar anders over dan een generalist. Geen kwaad woord daarover, iedereen doet verschrikkelijk zijn best, maar je kunt niet overal verstand van hebben.’
Wat zou krantenman Marc Chavannes doen als hij zendermanager was? ‘Van Radio 1 de steengoede nieuws- en achtergrondzender maken die Nederland verdient. Met minder kruisgesprekken en praterige items op locatie en meer reportages. Veel goede mensen zitten al op hun plaats. Geef ze de ruimte. Kwaliteit levert op den duur ook luisteraars op voor wie nu vergeefs op de hurken wordt gezeten. Eerst het nieuws, dan de muziek op ieders eigen tijd en drager.’
Of haar woorden door Rotterdammer Borst zullen worden omgezet in daden durft Sitalsing niet te zeggen. ‘Een deel van de aanwezigen was het wel met mij eens, al kan het ook zijn dat ze dat uit beleefdheid zeiden.’