nieuwe grenzen: emerging voices from southeast asia

Het moet wel een van de meest aangrijpende scènes van de Idfa-selectie van dit jaar zijn, afkomstig uit het Cambodjaanse Where I Go: een achttienjarige jongen belt naar het plaatselijke vn-kantoor, op zoek naar zijn Kameroense vader die als onderdeel van vredesmacht Untac begin jaren negentig in het land gestationeerd was. Maar alle archieven zijn al lang geleden gesloten.

‘Ik word gediscrimineerd. Kan de vn mij helpen?’, vraagt hij een laatste keer wanhopig. Moederziel alleen voelt hij zich, al heeft hij nog een jonger zusje. Zijn drugsverslaafde moeder woont op straat nabij een vuilnisbelt. Zijn oma heeft het gehele familiefortuin vergokt. Hij wordt voor aap en nikker uitgemaakt door de jonge kinderen die net als hij in de fanfare spelen. Ze willen hem niet aanraken, vanwege zijn huidskleur die net iets donkerder is dan de rest.

In het eveneens Cambodjaanse Two Girls against the Rain krijgen we juist een vrolijker beeld van de emancipatie in het land te zien. Een lesbische vrouw op leeftijd vertelt hoe ze tijdens het regime van de Rode Khmer van haar geliefde werd gescheiden, maar nu al jaren dolgelukkig met haar samen leeft. Onbegrip is er nog altijd, maar de commune waarin ze woont, telt inmiddels maar liefst zeven stellen van het gelijke geslacht.

Het contrast tussen de twee films is verwarrend en intrigerend, maar bovenal zijn het beide prachtige documenten van een land waar het afgrijselijke verleden steeds meer naar de achtergrond verdwijnt, maar toch nog altijd een rol blijft spelen.

Zowel Where I Go als Two Girls against the Rain zijn opgenomen in het Idfa-themaprogramma Emerging Voices from Southeast Asia, bestaande uit een veertiental korte en lange documentaires van jonge filmmakers. Een rijke, gevarieerde verzameling is het geworden die, zoals het festival in zijn aankondiging schrijft, ‘via kleine dagelijkse observaties het leven in landen in transitie toont, waarin nieuwe grenzen en onderlinge verhoudingen worden verkend’.

Aanleiding voor Idfa om dit jaar zijn licht op Zuidoost-Azië te schijnen was volgens samensteller Raul Niño Zambrano onder meer het succes van de speelfilms uit de regio, zoals de Thaise Gouden Palm-winnaar Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives of het werk van Filipijnse regisseurs als Khavn de la Cruz en Brillante Mendoza.

Zambrano: ‘Onze ervaring, vooral in ontwikkelingslanden, is dat als de fictiefilm het goed doet, de creatieve documentaire ook meer kansen krijgt.’ Dat dit ook in delen van Zuidoost-Azië het geval is, ondervond Idfa-directeur Ally Derks verleden jaar al toen ze een seminar in Thailand bezocht en daar talloze jonge makers ontmoette. De enorme energie die ze daar voelde, gevoed door de razendsnelle maatschappelijke en technologische veranderingen en de nieuwe rijkdom in Maleisië en Singapore, deed haar beseffen dat Idfa voor de aankomende editie ook echt in de regio aanwezig moest zijn, omdat over vijf jaar daar de nieuwe meesterwerken vandaan zullen komen.

Gezamenlijk maakten Derks en Zambrano begin dit jaar een studiereis van twee weken naar onder meer Thailand, Maleisië en Birma. Vooral het bezoek aan de filmacademie van Birma, dat sinds de vrijlating van Nobelprijswinnaar en activiste Aung San Suu Kyi in 2010 iets opener is geworden, maakte veel indruk op Zambrano: ‘Jongens van achttien kwamen daar naar ons toe en stelden zich voor als documentaire- maker. Heel jonge mensen, maar heel trots. We konden de hele avond met ze over alleen maar film praten.’ Slechts vijf jaar bestaat de school pas, gehuisvest in een woonhuis in de voormalige hoofdstad Rangoon. Maar als de producties die in het themaprogramma zijn opgenomen representatief zijn, dan is er inderdaad een fraaie toekomst weggelegd voor een aantal van de studenten.

De film die het meest in het oog springt is zonder twijfel Tyres, simpelweg omdat het zo betoverend mooi gefilmd is. Een klassieke documentaire die doet denken aan de films die in Nederland ten tijde van de wederopbouw werden gemaakt vanwege de trage, observerende wijze waarop een groep arbeiders wordt gevolgd, die voor hun werk banden uit elkaar halen. ‘Een cadeautje,’ zo noemt Zambrano de film. En bovendien een uitstekend voorbeeld van hoe je heden ten dage met weinig middelen en een goedkope camera toch een visueel verbluffende film kan maken.

Een van de andere parels binnen het programma, Behind the Screen, is eveneens afkomstig uit de filmschool van Rangoon. In 35 minuten brengt regisseur Aung Nwai Htway een
ode aan zijn moeder, een beroemde actrice die in haar meer dan veertig jaar durende carrière in zo’n 75 films speelde. Via archiefbeelden doet hij de tragische liefdesgeschiedenis uit de doeken tussen haar en zijn vader, een eveneens beroemde acteur – met een kwade dronk. En met behulp van de voice-over van de regisseur groeien de krakerige zwart-witbeelden uit talloze Birmese romantische niemendalletjes uit tot een prachtig monument voor de vrouw die zich na haar scheiding volledig voor hem opofferde.