in focus: niek koppen

De nieuwe film van Niek Koppen (De Slag in de Javazee, De keuken van Kok) is een verstild portret van Nederlandse klederdracht en de draagsters ervan, veelal vrouwen op hoge leeftijd. Een onderwerp dat onder zijn handen ver weg blijft van het cliché, en waarin Koppen opnieuw een bijna verdwenen traditie vastlegt. Zoals hij dat eerder deed met de Engelse vossenjacht in zijn met de Prix Italia bekroonde, schitterende The Hunt.

Dutch Darlings gaat in première tijdens Idfa en wordt nog tijdens het festival uitgezonden op televisie, een unicum. Het is sowieso een beetje zijn festival dit jaar. Niet alleen heeft Koppen voor het eerst na zijn tijd bij het Filmfonds, waar hij vijf jaar hoofd Documentaire was, weer een film uit, hij is ook gekozen tot maker ‘in focus’. Behalve een retrospectief van zijn werk komt er een box uit met zijn films die, op een na, nooit eerder op dvd zijn verschenen.

De meeste draagsters van klederdracht bevinden zich tegenwoordig in de contreien van Staphorst, Bunschoten-Spakenburg – ze zullen de filmmaker daar niet met open armen hebben ontvangen. Toch laten ze in de film opmerkelijk veel van zichzelf zien. Het haren kammen in de ochtend, het toilet maken; hoogstpersoonlijke kleine rituelen die verder misschien wel nooit iemand gadeslaat – tot nu de lens van Niek Koppen. Hoe ging de filmmaker te werk?

‘We gingen op bezoek, je maakt kennis. Je moet het vertrouwen winnen. Ik ben heel open, ik zeg wat ik wil. En ik vertelde over mijn jeugd, hoe ik in de jaren zestig met mijn ouders naar Domburg op vakantie ging, waar iedereen in klederdracht liep.’

De film is gemaakt in opdracht van het Instituut voor Beeld en Geluid, maar er zit geen seconde archiefmateriaal in, zegt Koppen. ‘Dat is niet gevraagd en ik wilde het ook niet. We kijken niet terug, ik kijk juist naar wat er nog wel is. Alle mensen in mijn film dragen nog dagelijks klederdracht .’

Dutch Darlings gaat over stoffen en patronen, maar evenzeer over het dichte sociale weefsel van een traditionele gemeenschap. ‘Ik heb me meer in de vrouwen verdiept dan in de gemeenschap. Wat doet een vrouw van negentig nog in haar leven? Dat gaat met gebreken.
Dat wilde ik laten zien. Deze mensen ontlenen hun identiteit aan het dragen van klederdracht. Voor iemand die, bijvoorbeeld, licht dementeert, geldt dat nog sterker. Dat begrijpen de omstanders heel goed. Ook in verpleegtehuizen, terwijl het aankleden dan wel extra tijd kost.’

In de film is te zien hoe dat gaat: met opmerkelijke rust en geduld. ‘Als iemand is overleden, komen de stoffen die zij heeft bewaard weer op de markt. Zo gaat dat.’ Van oude stoffen worden steeds nieuwe kraplappen, gesteven schouderkleppen, gemaakt, in een kringloop van stof – tot dat soort mijmeringen nodigt de film als vanzelf uit. Koppen: ‘Een aantal van mijn voorgangers, met name Bert Haanstra, hebben veel klederdracht gefilmd. Ik ben heel blij dat ik nu iets heb kunnen vastleggen van de laatste generatie.’

The Battle of the Java Sea
Dutch Darlings
Gold
Siki
NL, Niek Koppen