gezichten van de lente: arabische revoluties

Documentairemakers die de verhalen van de revoluties in de Arabische wereld willen vertellen, zijn alweer ingehaald door de actualiteit zodra ze de montagekamer binnenstappen. De makers van de films over dit onderwerp die op Idfa te zien zijn, lieten zich hier echter niet door ontmoedigen. Ze concentreerden zich op de persoonlijke verhalen te midden van de chaos van de opstanden. Aan de hand van een vaak heldhaftige hoofdpersoon die de revolutie van binnenuit beleeft, komen de verhalen pas echt aan.

De beelden komen vaak rechtstreeks uit de frontlinie, zoals die van regisseur Talal Derki in Return to Homs. De openingsfilm van het festival speelt zich af in de betonnen jungle van de zwaar bevochten Syrische stad. Hoofdpersoon is Abdul Baset Al-Sarout, voormalig keeper van
het Syrische jeugdvoetbalteam. Zijn talenten liggen niet alleen op sportgebied; hij kan ook zingen. Met zijn liedjes over vrijheid en overwinning is hij een boegbeeld van de revolutie geworden. Waar in het begin van de film de stad nog enigszins leefbaar is, zien we Homs veranderen in een verlaten, kapotgeschoten oord waar in elke straat sluipschutters verstopt zitten. De achtergebleven mensen hebben gaten in de muren gemaakt om zich achter de gevels van de huizen voort te bewegen. Baset blijft strijden en rekruteert buiten de stad mensen om het verzet in leven te houden.

We zien aan hem hoe de oorlog hem verandert, maar de jonge revolutionair geeft niet op. Voor Baset zijn er nog maar twee manieren waarop zijn avontuur kan eindigen: als overwinnaar in een vrij Syrië, of als martelaar.

Ook de gezichten van Tarek en Hamid, de hoofdpersonen van First to Fall, herken je aan het eind van de film bijna niet meer terug. De twee vrienden zijn allebei opgegroeid in Libië, maar ontmoetten elkaar in Canada, waar ze studeerden. De opstand tegen Kadhafi inspireert ze echter om terug te gaan.

De mollige Tarek met zijn zachte ogen en de vrolijke clown Hamid sluiten zich aan bij de gewapende opstand, hoewel ze wapens alleen nog uit computerspellen kennen. De Amerikaanse filmmaakster Rachel Beth Anderson ontmoette de twee vrienden in hoofdstad Benghazi.

‘Ik wist dat hun persoonlijkheden geschikt waren om het verhaal van jongeren die volwassen worden in de oorlog inzichtelijk te maken voor mensen buiten de regio.’ Het leven aan het front bevalt de twee jongens. Ze genieten ervan om vol adrenaline en onder een luid ‘Allah akbar’ in actie te komen. Anderson filmde terwijl de kogels om ze heen vlogen.

‘Ik ging naar Libië toen de Arabische lente net was begonnen en verwachtte een vergelijkbare situatie als ik in Egypte had gezien. Maar in korte tijd ontstond een echte oorlog. Ik ben zo voorzichtig mogelijk geweest, maar in een oorlogssituatie kun je nooit alles onder controle hebben. Filmen aan het front was surrealistisch, want hoewel het gevaar telkens voelbaar was, gebeurden er soms heel tegenstrijdige dingen. Zo stond ik eens aan het front op Hamid te wachten, toen alle strijders begonnen te rennen en schreeuwen. Ik schrok, tot ik besefte dat de ijscoman gearriveerd was en de mannen “gellata, gellata” riepen.’

De Schots-Jemenitische filmmaakster Sara Ishaq van The Mulberry House werd ook min of meer overvallen door de revolutie. Ze ging met de camera terug naar het huis van haar vader om de cultuurverschillen te filmen tussen haar traditioneel Jemenitische familie en haarzelf, als verwesterde vrouw van een Schotse moeder. Maar de protesten op het plein in Sanaa voeren al snel de boventoon. Ze wil net als haar neven naar buiten om te protesteren. Haar vader en grootvader zijn het daar in eerste instantie niet mee eens en zo speelt zich zowel binnenshuis als buiten een revolutie af. ‘Jemen wordt vaak neergezet als een broedplaats van Al Qaida die bevolkt wordt door wilden,’ zegt Ishaq. ‘Ik wilde mensen laten kennismaken met de vergeten bevolking door een echt familieverhaal, dat stereotypes ontkracht.’

De documentaire die zowel het persoonlijke verhaal als de grote lijnen van de Arabische revolutie het best weet te vangen is #chicagoGirl: The Social Network Takes on a Dictator van de Amerikaan Joe Piscatella. Zijn film gaat over een onverwachte leider: een negentienjarig meisje met tot in de puntjes verzorgde make-up en nagellak in een buitenwijk van Chicago.

Ala’a Basatneh coördineert met behulp van haar laptop en iPhone protesten
in haar vaderland Syrië. De meestal in het roze geklede tiener is de hele dag online en speelt een cruciale rol in de revolutie. Ze heeft het vertrouwen weten te winnen van de sleutelfiguren in het protest en heeft meer overzicht over de plaatsen waar geprotesteerd wordt dan de mensen in Syrië zelf. Ze brengt mensen bij elkaar en organiseert demonstraties. Ze downloadt, anonimiseert en vertaalt filmpjes van protesten, zodat er bewijs is van wat er gebeurt, aangezien er nauwelijks meer journalisten in Syrië zijn.

Piscatella interviewde ook experts die het verhaal van Ala’a in breder perspectief zetten. ‘Ik had in de krant gelezen dat deze tiener doodsbedreigingen had ontvangen,’ vertelt hij. ‘Toen ik daarover contact met haar opnam, zei ze dat ik de verkeerde vragen stelde. Toen ik besefte hoe groot haar rol in de revolutie was, wist ik dat ik een interessante invalshoek had gevonden om de rol van technologie in de Arabische lente te belichten.’

Ala’a woont relatief veilig bij haar familie – haar vader vluchtte voor het politieke klimaat uit Syrië toen ze een jong meisje was. Maar ook in #chicagoGirl zijn de bedreigin- gen van de oorlog voelbaar. Strijders die goede vrienden zijn geworden, sturen beelden van de bloedige strijd rechtstreeks door, met gevaar voor eigen leven. ‘Ik wilde met deze film laten zien wat diensten als Facebook, Twitter en Skype teweeg kunnen brengen,’ zegt de regisseur. ‘Maar hoewel technologie ervoor zorgt dat deze nieuwe manieren van actievoeren kunnen plaatsvinden, zijn het nog altijd de mensen die het verschil maken.’

Return to Homs
SYR/D, Talal Derki

First to Fall
GB/USA, Rachel Beth Anderson

The Mulberry House
JE/EG/SYR/UK, Sara Ishaq

#chicagoGirl -- The Social Network Takes on a Dictator
USA, Joe Piscatella