'de waarheid, alsof die bestaat!': based on the same story

‘Documentaires laten je zien dat het leven ingewikkelder is dan je dacht. En speelfilms stellen het leven vaak juist simpeler voor. Maar een goede film zou hetzelfde effect kunnen hebben als een documentaire. Je zou uit de bios moeten komen en voelen dat je iets geleerd hebt over het leven wat je nog niet wist, waar je nog niet over nagedacht had. Helaas vertellen te veel films geruststellende verhaaltjes die de complexiteit van het leven juist ontkennen.’

Dat zegt de Britse filmmaker Kevin Macdonald (1968), van wie dit jaar twee films worden vertoond in het themaprogramma Based on the Same Story. Daarvoor werden zeven documentaires geselecteerd over een onderwerp waarover ook een speelfilm is gemaakt. Zowel de documentaires als de speelfilms worden vertoond.

Macdonald is vertegenwoordigd in beide disciplines. Met zijn Oscarwinnende documentaire One Day in September (1999), over de gijzeling van het Israëlische team tijdens de Olympische Spelen in München in 1972; en met de speelfilm The Last King of Scotland (2006), over de naïeve, jonge Schot Nicholas Garrigan, die – ook in de jaren zeventig – lijfarts wordt van de Oegandese dictator Idi Amin. Wanneer ik Macdonald half oktober bel zit hij in zijn studio in Londen. Hij is bezig met de montage van zijn nieuwe speelfilm Black Sea, over de zoektocht naar een gezonken onderzeeër vol goud.

Kevin Macdonald: ‘Ik kan geen van beide opgeven! Documentaires zijn voor mij persoonlijker, omdat ik tijdens het filmen met echte mensen te maken heb, en dat verandert altijd de manier waarop je naar de wereld kijkt. Fictiefilms zijn veel technischer, waarbij je gedwongen wordt na te denken over camerastandpunten, production design en het acteren. Maar ook dat vind ik fijn. Ik ben een nieuwsgierig mens.

Ik heb ooit gelezen dat de beroemde Poolse regisseur Krzysztof Kieslowski documentaires opzij zette voor fictie, omdat hij het zo lastig vond dat hij in zijn documentaires veel intieme dingen niet kon laten zien. Hoe een echtpaar seks had, bijvoorbeeld, of als iemand stilletjes zat te huilen. Simpelweg, omdat hij daar met zijn camera niet bij was geweest. Of mocht zijn. Dat snap ik wel. In documentaires ben je vaak gedwongen terug te kijken op belangrijke gebeurtenissen waar je met de camera niet bij was. Maar dat maakt documentaires ook weer zo interessant, omdat je dat intieme moet zien te suggereren.’

‘...nu wel, ja! Want destijds wilde Idfa de film niet hebben. Te pro-Israël. Al snap ik dat nog steeds niet. De film riep hoe dan ook heftige reacties op. Mensen haatten hem of vonden hem prachtig [de film kreeg in 2000 de Oscar voor beste documentaire]. Een paar jaar na de film werd ik benaderd door producer Barry Mendel, die een film over de gijzeling wilde maken. Of hij gebruik mocht maken van mijn aantekeningen en transcripties van de interviews. Dat mocht, en de film bleek Munich te zijn van Steven Spielberg.’

‘Artistiek niet zijn beste film, maar thematisch zonder meer zijn moedigste, en interessantste. Een team van de Israëlische inlichtingendienst Mossad maakt iedereen af die bij de gijzeling betrokken was. Oog om oog... Maar Spielberg, normaal een voorvechter van de Israëlische zaak, vraagt zich in Munich af of de Israëlische politiek van altijd harder terugslaan dan je geraakt bent wel de juiste is. Het mooie van Munich is dat er geen helden zijn, en dat de film niet duidelijk partij kiest. Wat heel ongewoon is in Hollywood.’

‘Klopt. We hadden afgesproken dat we niet de hele voorgeschiedenis van het Palestijns-Israelische conflict zouden vertellen. Dat historische aspect moest tot een minimum beperkt blijven, want wij wilden alleen naar die ene dag in september kijken. Laten zien wat er toen gebeurde.’

(lacht) ‘Ik houd er niet zo van om mezelf te analyseren, maar vooruit. Ik denk dat ik me wel herkende in de centrale figuur, de jonge Schotse arts die naar Afrika komt, omdat hij daar iets denkt te vinden. Ik ken meer mensen uit Europa die naar Afrika gingen alsof het hun speelplaats was. Dat het een privilege was waar zij, met hun blanke huid, recht op hadden. Ik vond het interessant dat om te draaien. Om te kijken wat er gebeurt als de veiligheid van je geboorteplek en de kleur van je huid wegvalt. Als je ergens terecht komt waar je geen enkele controle meer hebt. En ik vond hem een mooi ambigu personage. Niet per se goed of slecht. In het begin komt hij sympathiek over, maar hij doet ook moreel verwerpelijke dingen.’

‘Amin is natuurlijk een heerlijk personage en wellicht de reden waarom iedereen de film wilde zien, maar niet de reden waarom ik de film wilde maken. Hij is een beetje Mefistofeles in deze film, hè. Onderhoudend en interessant, maar niet echt nieuw.’

‘Enorm. En dat is ook weer die documentaireachtergrond. Ik ben maanden voor de opnamen al met Forest naar Oeganda gegaan. Hij leerde daar Swahili en nog een paar woorden in verschillende dialecten spreken en bracht veel tijd door met Oegandezen. Forest is nogal een method-acteur en moet zich eerst helemaal onderdompelen in zijn personage. Dat was zo erg dat zijn vrouw tijdens de opnamen niet meer met hem praten wilde praten, omdat ze alleen Amin aan de lijn kreeg. Haha. Hij was toen echt gemeen tegen haar en zijn kinderen. En ik heb begrepen dat het lang heeft geduurd voordat hij weer gewoon aanspreekbaar was.’

Blind Spot. Hitler’s Secretary (OOS 2002, André Heller & Othmar Schmiderer) + Der Untergang (D/I/OOS 2004, Oliver Hirschbiegel). Hitler en zijn secretaresse.

Don’t Look Back (USA 1967, D.A. Pennebaker) + I’m Not There (USA/CAN/D 2007, Todd Haynes). Kameleon-folkzan- ger Bob Dylan.

General Idi Amin Dada (F 1974, Barbet Schroeder) + The Last King of Scotland (USA/ GB/D 2006, Kevin Macdonald). Aan het hof van de Oegandese dictator.

Girls (RUS 2006, Valeriya Gaï Ger- manika) + Everybody Dies, But Me (RUS 2008, Valeriya Gaï Germanika). Drie rebellerende pubermeisjes.

Little Dieter Needs to Fly (D 1997, Werner Herzog) + Rescue Dawn (USA/ LUX 2006, Werner Herzog). Amerikaanse krijgsgevangene in Laos.

Manhunt (USA/GB 2013, Greg Bar- ker) + Zero Dark Thirty (USA 2013, Kathryn Bigelow). De jacht op Osama bin Laden.

One Day in September (GB 1999, Kevin Macdonald) + Munich (USA/CAN/F 2005, Steven Spielberg). Gijzeling van het Israëlische team tijdens Olympische Spelen in München in 1972.