zo vergaat het meisjes in Chili

Negen tienermeisjes in tranen, een staande ovatie, gejoel en gejuich. De ontlading op zowel het podium als in de zaal na anderhalf uur vol drama en dynamiek is groot op een aprilavond in de Schaubühne aan de Kurfürstendamm in Berlijn. De Chileense regisseur Marco Layera, oprichter van het theatergezelschap La Re-sentida, beleeft in deze schouwburg het Europese debuut van zijn nieuwste productie: Paisajes para no colorear. Een voorstelling die afgelopen augustus in Santiago in Chili in première ging en verder alleen in Brazilië te zien was.

Letterlijk vertaald betekent de titel ‘niet in te kleuren landschappen’; bedoeld wordt iets als onbeschreven bladen. Layera belicht de noodzaak van de vrijheid voor ieder individu om het bestaan zelf te mogen inkleuren. Om eigen tinten te kunnen kiezen in plaats van een vastliggend palet te moeten gebruiken, bepaald door traditionele ideeën over rolpatronen, maatschappelijke posities en betamelijk gedrag.

Die landschappen zijn hier de levens van meisjes in Chili. In een land waar moeder worden en een goede echtgenote zijn nog altijd als de hoogste doelen in een vrouwenleven gelden, krijgen zij het vanaf hun tienerjaren vaak moeilijk. Vooral wanneer ze iets anders willen. Geen kinderen bijvoorbeeld. Niet trouwen. Of samenleven met een vrouw in plaats van een man. 

Chili mag dan relatief welvarend en stabiel zijn, op het gebied van vrouwenrechten is er nog een hoop te winnen. De vorige president – een vrouwelijke, de eerste, Michelle Bachelet – kreeg er met veel moeite een aangepaste abortuswet door. Het absolute verbod op abortus, dat gold tijdens het regime van Augusto Pinochet, veranderde in toestemming onder een paar bijzondere omstandigheden. Verder kreeg zij het voor elkaar dat meisjes vanaf veertien aan anticonceptie kunnen komen; ook revolutionair, gezien de dominantie positie van de katholieke kerk in Zuid-Amerika. 

Al die politiek is onderdeel van Layera’s stuk. Van zijn oeuvre überhaupt. Niet zo gek misschien, gezien zijn opleidingstraject: Layera (1978) studeerde rechten, specialiseerde zich in criminologie, doceerde filosofie en ging daarna naar de toneelschool. Sinds 2008 is hij artistiek leider van zijn gezelschap La Re-sentida, dat tijdens eerdere edities van het Holland Festival optrad met Tratando de hacer una obra que cambie el mundo en La imaginación del futuro. Het ene onderzoekt hoe je met theater de wereld kunt veranderen, het andere verkent met terugwerkende kracht de mogelijke toekomst van Chili als Salvador Allende in 1973 was blijven leven. Voor Paisajes para no colorear werkt Layera voor het eerst niet met de acteurs van La Re-sentida, maar laat hij meisjes van veertien tot zeventien jaar hun eigen, rauwe verhaal vertellen.

‘De directe aanleiding was een reeks moorden op jonge vrouwen in 2015 en 2016,’ zegt Marco Layera. ‘Het leek een soort “normaal” dat dat gebeurde, waarop ik besloot iets te doen met mijn verlangen om een artistiek proces en een sociaal project met elkaar te combineren.’ Layera en zijn collega’s gingen de straat op, ontmoetten talloze vrouwen, luisterden naar hun ervaringen met geweld en organiseerden op basis daarvan workshops. ‘We waren onaangenaam verrast door de dagelijkse realiteit waar we op stuitten, er kwamen veel vreselijke dingen voorbij. Uiteindelijk ontstond deze voorstelling, gebaseerd op 140 getuigenissen.’

Layera selecteerde negen participanten met meer en minder acteerervaring. In een mix van muziek, dans, zang, uitzinnige vrolijkheid, verkleedpartijen, er niet om liegende cijfers en horrorverhalen maken deze dan weer sexy en uitdagende, dan weer kwetsbare pubers hun punt: dit betekent het om een meisje te zijn in Chili. En daar hebben ze genoeg van. Mishandeling en beknotting, thuis en op straat, zijn schering en inslag in een samenleving waar macho’s de dienst uitmaken. Wie er voor zichzelf opkomt, wordt een ‘feminazi’ genoemd. 

Paisajes para no colorear is daar een energiek en onomwonden protest tegen. De heftige schreeuw om aandacht en erkenning heeft wel wat weg van theatertherapie, of therapietheater. (Op de medewerkerslijst staat dan ook een psychologe.) In Chili, het hol van de leeuw, werd er door het publiek gelachen en gehuild, vertelt Layera. ‘En een paar mensen verlieten de zaal.’ West-Europeanen, zoals degenen die zich roerden in Berlijn, kijken naar een strijd die hier voor een groot deel al gestreden is. Maar het kan geen kwaad om herinnerd te worden aan de waarde van die vrijgevochtenheid, en alert te zijn op bescherming en onderhoud ervan.   

‘Het mooiste voor mij is het als theater tot transformatie leidt,’ zegt Layera. ‘Paisajes para no colorear heeft tot nu toe dat effect gehad op iedereen die erbij betrokken is geweest.’ En wie weet welke bevrijdende gevolgen het verder zal hebben, wanneer de roep om verandering zo vanuit de tenen de zalen in wordt geslingerd. Aan de dappere tieners op het toneel zal het niet liggen.