van bijfiguur tot rolmodel

Gerapt, gezongen en het soms uitschreeuwend, geeft de Franse rapper Abd Al Malik (44) in zijn meeslepende voorstelling Le Jeune Noir à l’épée (Jonge zwarte met zwaard) commentaar op het gelijknamige, beroemde schilderij van Pierre Puvis de Chavannes uit 1849 – een jaar na de afschaffing van de Franse slavernij.

Al Malik maakte de voorstelling op verzoek van Museé d’Orsay, vertelt hij daags na de première, begin april in Parijs. Voor het eerst is daar een, ook in Nederlandse kranten veelbesproken, expositie over het zwarte model in de Franse schilderkunst door de eeuwen heen. De voorstelling is daarop een reflectie in een afgewogen mix van rap, muziek en dans – de theatrale vorm doet fris aan. Op de achtergrond komen de schilderijen voorbij. De choreografie van Salia Sanou mengt geschoolde dans met streetdance – capoeira, breakdance, battles, freezes. Schilderijen worden soms letterlijk uitgebeeld, zoals in de reidans in een kring waarin we Figures Dancing van Matisse herkennen.

‘Ik wilde het zwarte lichaam gebruiken en een dialoog creëren tussen beeld, muziek en poëzie,’ zegt Al Malik, in het gesprek een bedachtzaam formulerende intellectueel die zich op het podium ontpopt tot een charismatische, innemende theaterpersoonlijkheid. Hij laat de dansers bewust halfnaakt optreden, als ongemakkelijke referentie aan de tijd waarin zwart naakt een attractie was voor een blank publiek. 

Voor het eerst staan in een Frans museum de anonieme zwarte knecht, de dienstmeid en andere door kunsthistorici genegeerde zwarte bijfiguren centraal. Daarvoor moest het wel 2019 worden. Wat deed dat met hem, zelf een Fransman van Congolese afkomst? ‘Het raakte me enorm.’ Ook Al Malik weet wat het is genegeerd te worden, vertelt hij, en te worden geassocieerd met geweld zoals de jongen op het schilderij. En ook hij was voorbestemd een bijfiguur te worden in de Franse geschiedenis. Maar het liep anders. 

Abd Al Malik toont zich in zijn raps een poëtische en culturele omnivoor. Van Brel tot Baudelaire, van Leo Ferré tot de klassieke oudheid: Malik refereert er lustig op los. Gérard Jouannest, de vaste pianist van Jacques Brel, schreef de muziek van twee nummers. ‘Ik ontmoette hem vijftien jaar geleden, we zijn bevriend gebleven. Wat ons bindt is de liefde voor de poëzie, en voor Brel.’ Hoogtepunt van de voorstelling is het ontroerende Joseph,een ode aan Brels Jef waarin Al Malik verwijst naar het Parijse schildermodel Joseph, afkomstig uit de voormalige kolonie Haïti en vereeuwigd op het schilderij Het vlot van de Medusa. ‘Nee Jef, je bent niet alleen’ van Brel wordt ‘Kom Joseph, allez kom met ons mee, je weet het zelf nog niet, maar je bent deel van onze crew’. Al Malik brengt het met het vuur waarin de echo doorklinkt van Brel, net als Camus een van zijn idolen. ‘We leven in een gevaarlijke tijd, waarin men denkt dat de terugkeer van de identitaire beweging de oplossing is. Een tijd ook, waarin het Europa ontbreekt aan visie. Maar de oplossing ligt bij de cultuur, het onderwijs. Ik was ooit een Joseph. De jonge Abd Al Malik heeft geluk gehad. Maar dat zou niet nodig moeten zijn.’