Wat kan een artiestenstel nog toevoegen aan alle exhibitionistische kunst van voorgangers? Zijn er nog zaken die je echt privé wilt houden? Ward Weemhoff en Wine Dierickx over hun voorstelling Privacy, die in première gaat op het Holland Festival.

In de documentaire Life is but a dream vertelt de Amerikaanse zangeres Beyoncé dat ze zwanger was; hoe ze de hartslag van haar kindje hoorde en hoe dat in haar oren de mooiste muziek was die ze ooit hoorde. En dan bij de volgende check up in New York: geen hartslag meer. Miskraam. ‘Ik ging naar de studio en schreef daar het treurigste nummer dat ik ooit heb geschreven,’ zegt ze in de documentaire. ‘En dat is het eerste nummer van mijn nieuwe album.’

Acteur Ward Weemhoff van het theatergezelschap De Warme Winkel bekeek de scène met verwondering. ‘Hoe je in één beweging van je miskraam naar de boodschap “koop mijn nieuwe album” gaat – dat is het ultieme vermarkten van je persoonlijke shit,’ zegt hij, nog steeds verbijsterd. Het vormde een inspiratiebron voor een nieuw stuk dat hij samen met zijn vriendin, actrice Wine Dierickx van theatergroep Wunderbaum, speelt: Privacy, een samenwerking tussen Wunderbaum en De Warme Winkel. Het stuk gaat op het Holland Festival in première, Weemhoff en Dierickx hebben zojuist een repetitie gespeeld voordat ze zijn neergestreken op het terras van café De Ysbreeker in Amsterdam. De serveerster komt met onze drankjes. ‘Twee cappuccino’s en een verlepte espresso,’ zegt ze terwijl ze het spul op tafel zet. Er is inderdaad iets niet in de haak met de espresso van Ward Weemhoff, maar hij ­besluit hem wel op te drinken.

andy warhol

Privacy gaat over wat je wel en niet openbaar wilt maken, en specifiek over hoe artiestenkoppels dat doen. Hoe ver ga je voor de kunst? Hoe speelde dat in het verleden en hoe verhoudt zich dat tot onze tijd waarin privacy onder druk staat, of voor veel mensen die van alles op sociale media delen nauwelijks nog een issue is? ‘Er wordt veel over het thema privacy geschreven in kranten en boeken, maar wij zijn in onze research teruggevallen op de kunst,’ legt Weemhoff uit. ‘Hoe zijn dáár de grenzen doorbroken? Veertig jaar geleden liep iedereen buiten in een pak en onderscheidde je jezelf door de hoed die je droeg. Achter de voordeur was privé, er kwam ook fysiek niks naar binnen; geen radio, geen tv. Nu zijn onze huizen een grote open sluis geworden met alle media die we binnenhalen. Wat hebben de kunsten in die ontwikkeling betekend? Mensen als Andy Warhol en Ed van der Elsken hebben alles tot kunst verheven. In de jaren zestig begonnen mensen zichzelf en het alledaagse leven te etaleren en zichzelf te exhibitioneren. In die lijn wilden we kijken naar waar we nu staan.’

'Van acteurs krijg je in fictie meer te zien dan in de werkelijkheid'

Wine Dierickx

expliciet

Van groot naar klein, in het schenden van privacy binnen de kunst beginnen we in de voorstelling bij voorbeelden uit het verleden. In het eerste deel van Privacy zien we Weemhoff en Dierickx als John Lennon en Yoko Ono en als de Amerikaanse kunstenaar Jeff Koons en La Cicciolina op toneel. Lennon en Ono stelden in de jaren zestig hun slaapkamer tentoon ten behoeve van wereldvrede. Koons en La Cicciolina etaleerden begin jaren negentig hun liefdesleven op expliciete wijze voor de tentoonstelling Made in heaven – close-ups van hun seksuele activiteiten, waarbij ze zichzelf als een moderne Adam en Eva verbeeldden. Weemhoff en Dierickx spelen de personages met teksten die tot nadenken stemmen, geïnspireerd op het werk van denkers als Byung-Chul Han en Slavoj Žižek. Byung-Chul Han schreef een boek over de ‘transparante samenleving’ en stelt dat een samenleving zonder geheimen leidt tot vervlakking en demystificatie. In relaties zit de erotiek volgens hem juist in de verbeelding en de verwondering, in plaats van in instant genot en het alles willen delen – een pleidooi vóór privacy. Žižek betoogt dat het idee van een ‘deep inner self’ onzin is: juist door middel van onze maskers laten we ons werkelijke zelf zien. Kortom: verberg je jezelf of laat je jezelf zien? En voor wie doe je dat? Voor een hoger doel of voor jezelf?

In tweede deel van Privacy verschuilen Weemhoff en Dierickx zich niet meer achter historische personages en andermans filosofische teksten; het gaat vanaf dat moment over wat zijzelf, als 21ste-eeuws koppel, nog toe kunnen voegen aan het exhibitionistische werk van hun voorgangers. Letterlijk naakt staan ze voor het publiek en brengen ze de meeste intieme zaken uit hun leven op het toneel: hun relatie, seksleven, hoe ze een kind wilden maar dat niet konden krijgen, ziektes en allergieën die tot gênante taferelen leidden… Geestig, maar vaak ook pijnlijk en ongemakkelijk. Weemhoff: ‘Onze regisseur zei op een gegeven moment tegen ons: Jullie doen aan zelfverwonding.’

Waarom?

Dierickx: ‘Mensen zijn altijd geïnteresseerd geweest in andere mensen. We zijn nieuwsgierig naar wat er bij anderen achter de voordeur gebeurt. Vroeger was er meer schroom om te roeren in andermans persoonlijke leven, maar nu is het algemeen aanvaard. Privacy is een onderwerp dat erg leeft; op tv, in kranten en boeken. Ik ben nu 37 en geboren in een tijd dat er geen sociale media waren, zelfs mijn toneelschoolperiode was zonder e-mail en mobiele telefoon. Ik merk dat mijn generatie er dubbel in is. Aan de ene kant willen we terug naar het analoge, aan de andere kant vraag ik me juist af of we niet vooruit moeten en de hele nieuwe wereld moeten omarmen. We kunnen niet terug naar vroeger, we moeten met z’n allen in een nieuwe dimensie terechtkomen, iets dat we nog niet kennen.’

Weemhoff: ‘Ik kijk altijd met bewondering naar mensen die privé heel makkelijk en open over alles praten: over liefde, seks, de grote levensvragen. Ik ben veel introverter.

De herkenbare pijnpunten – hoe en of je intieme dingen deelt – wilden we in deze voorstelling op de spits drijven. Op een manier dat het bijna ondragelijk banaal wordt. We willen op de zere plekken wroeten, en niet moralistisch zijn.’

Dierickx: ‘Mensen delen op sociale media weliswaar van alles, maar wel op een hyperbewuste manier. Het is heel erg vormgegeven. Wij hebben er voor de voorstelling voor gekozen om juist de verhalen op het toneel te brengen die je nooit zou willen delen. Waar zitten de dingen die je écht voor jezelf wilt houden? Dat raakt voor ons de kern van privacy. Iedereen wil toch graag beslissen over zijn eigen binnenwereld en dat beschermen.’

Zijn er grenzen?

Weemhoff: ‘Theater moet ruimte aan de verbeelding overlaten. Het moet in het hoofd van het publiek gebeuren. Realistische dingen op het toneel slaan vaak dood, naar mijn smaak. Er zijn wat mij betreft geen grenzen, behalve de grenzen van wat communiceert. Ik heb geen persoonlijke barrières, het gaat mij om wat je wilt vertellen en of iets wel of niet zijn doel voorbijschiet. Je kunt van alles verzinnen om ver te willen gaan, maar daar gaat het ons niet om. Ik zou best naakt op viagra willen spelen.’

Dierickx, schiet in de lach: ‘Hij riep vorig jaar al dat hij dat wilde doen. Ik had toen al zoiets van: neeeee!’

Weemhoff: ‘Het enige dat we te ver vonden gaan is dat we een heel intiem en pijnlijk verhaal van een collega-actrice in de voorstelling wilden gebruiken. Zij wist daar niet van. De vraag die daarbij rijst: is het voor de kunst geoorloofd om een vriendschap te grabbel te gooien? Op zich interessant, maar we wilden dat het stuk over koppels zou gaan en dat het zich in die arena zou afspelen. Wij schenden daarom alleen onze eigen privacy. Je kunt ook andermans privacy schenden, of het publiek zijn privacy schenden, maar dat was niet het verhaal dat we wilden vertellen. Dus die scène hebben we laten vallen.’

Wanneer zijn we het meest onszelf: achter of via ons masker. is een vraag die wordt neergelegd. Hebben jullie er een antwoord op gevonden?

Dierickx: ‘Ik ging altijd uit van een deep inner self, dat zit erg in mijn systeem. Als ik iemand niet trek, ga ik uit van het goede: eigenlijk is iemand diep van binnen een goed mens, denk ik dan. Slavoj Žižek draait het om. Hij zegt: we zijn allemaal egoïstisch en shit van binnen. Het idee van een verborgen kern is alleen maar om je brute daden te vergoelijken. Het gaat om je daden, daarin laat je jezelf zien.’

Weemhoff, meesmuilend: ‘Nazi’s die later zeggen dat ze eigenlijk een mislukt schilder zijn. Kijk, op je daden kun je worden afgerekend. Als ik dichtbij mezelf blijf: ik kan wel als acteur bij Toneelgroep Amsterdam werken en jarenlang lopen zeiken dat ik in plaats van acteur eigenlijk een theatermaker ben, maar schei toch uit: ik ben acteur, dát is mijn biografie, niet wat ik in de kroeg wens of droom.’

Dierickx: ‘Aan de andere kant ken ik mensen die zich op sociale media anders profileren dan in het werkelijke leven. Online zijn sommige mensen veel leuker en bruter dan in het dagelijks leven, omdat ze met onderdrukte gevoelens en verlangens leven die ze niet kwijt kunnen door de omgeving.

Dat is zo leuk aan het theater: van acteurs krijg je in fictie meer te zien dan in de werkelijkheid. Je ziet soms meer van een acteur in een rol dan wanneer je die in het echt zou zien.’

Compagnietheater, Privacy, Vrijdag 10 juni, zaterdag 11 juni, zondag 12 juni, 20.30 uur

In de eerste live-uitzending Holland Festival 2016 op zaterdag 4 juni ontvang Daphne Bunskoek Ward Weemhoff en Wine Dierickx in de studio om te praten over Privacy. Zijn artiesten exhibitionistischer dan andere mensen?