De nieuwe verhalen

Jongens waren we. Dertien, veertien. En we wilden allemaal filmers worden. Steven Spielberg, Sam Mendes, James Cameron of Woody Allen: we hadden ieder zo onze eigen helden. In de polder kon je als puber niet veel meer doen dan een bezoek brengen aan Danscafé Eindelijk, wat in onze ogen gelijk stond aan pure marteling. Dus wat deden wij? Wij gingen werken bij het plaatselijke filmhuis. We verslonden films. Van The Graduate, tot de nieuwste James Bond, tot obscure Iraanse arthouse-cinema. In de weekenden riepen we iedereen die we kenden bijeen, en verfilmden we met bittere ernst onze eigen scripts op een oude VHS-C-camera. Gemonteerd werd er op een pc: dat je daarmee titels over de shots heen kon zetten vonden we al een wereldwonder.

Vanaf daar is alles verbluffend snel veranderd. De technologie van vandaag stelt je in staat met weinig middelen een professionele film te draaien. Met het dalen van de productiekosten groeiden ook de manieren om films te financieren. Crowdfunding is inmiddels een machtig wapen in de strijd voor vernieuwing en tegen de trage stroop van financiering.

Oude structuren
Iedereen die wel eens een televisieformat of filmplan heeft willen realiseren, weet namelijk in wat voor helse, trage molen je terecht kunt komen. Hoeveel mensen je moet overtuigen, als ze het al eens lezen. ‘Heeft u het al gelezen?’ ‘Nog niet. Rundert belt je nog.’ Maar de Runderts bellen vaak niet. En als ze wel bellen, dan niet zelden hoogmoedig vanuit ivoren torens waar het nog 1993 is. Als je echt geluk hebt mag je een keer met een Rundert lunchen tot je oorspronkelijke idee door zes bestuurslagen inmiddels zo is kapot geanalyseerd, dat er een zouteloos hoopje ongeïnspireerde eenheidsworst overblijft.

Terwijl het de tijd van het experiment zou moeten zijn, werd er ook bij de NPO lange tijd nog uitsluitend vastgehouden aan bewezen successen. Veel persberichten over verjongen en vernieuwen, maar echt verjongen en vernieuwen: mwa. Nu wil ik niet als ‘Wij van WC Eend’ klinken door hier op de website de VPRO aan te prijzen, maar het is nu eenmaal een feit dat het een van de weinige omroepen is die het experiment altijd actief is blijven aanjagen. Met podia als Dorst bieden ze al jaren volop ruimte aan nieuwe makers om zich te ontwikkelen. Verbaasd was ik dan ook dat de NPO vorig jaar begon te klagen dat de VPRO televisiebudgetten gebruikt voor digitale projecten. ‘In welke tijd leven ze daar?’ dacht ik toen. 

Nieuwe koers
De wereld staat in brand, er heerst grote verwarring en tegelijkertijd kan dit een geweldige tijd van transitie zijn die eindeloos veel mogelijkheden biedt. Daarbinnen is een grote honger naar verhalen. Nieuwe verhalen. Dat besef dringt overal steeds meer door: ook de NPO verlegt de koers en gaat nu volop ruimte bieden aan die vernieuwing. Op 3 maart starten ze met 3LAB, waar (jonge) makers de kans krijgen hun projecten te produceren en lanceren. Met een aantal vrienden ontwikkelde ik daar binnen een jaar de webserie Helden: een geweldige kans. Het werken met kleine teams, korte lijnen, maar ook enorm veel creatieve vrijheid is een geschenk voor jonge makers om in korte tijd een project te realiseren, dat niet al vroegtijdig in een grote molen van stroperige analyses en financieringsperikelen vastloopt.

Deze ontwikkelingen passen bij de tijdsgeest. Overal zien we dat mensen weer eigenaarschap willen nemen over de wereld waarin ze leven. Veel grassroots-initiatieven, van onderop, al dan niet aangemoedigd door koerswijziging van bestaande instituten. Mensen stappen over van grote naar kleinere banken, keren de voedselindustrie de rug toe en zoeken op lokaal niveau naar verbindingen waarover men in Den-Haag of Brussel niks te zeggen heeft.

Pioniers
In dat kader past ook crowdfunding, waarbij de maker het publiek zijn project pitcht en daarmee donaties kan binnenhalen om zijn film/serie/voorstelling te kunnen realiseren. Dat is natuurlijk niet de algehele oplossing voor de macht van trage, conservatieve instituten, maar als maker ben je in elk geval niet meer per definitie van hen afhankelijk. Want je kunt met het idee waarin je gelooft de boer op. Je zoekt mensen die ook geloven in jouw idee. Die hebben weliswaar geen budgetten van tonnen, maar hun talloze kleine bijdragen maken samen de financiering van je project mogelijk.

Een van mijn vrienden van vroeger, richtte met een aantal anderen CineCrowd op. Het is inmiddels een groot succes. Jonge makers krijgen er hun eerste films van de grond, die de weg openen naar volgende projecten. En ook gevestigde filmmakers als Nicole van Kilsdonk en Heddy Honigmann wisten hun weg naar het platform te vinden.

De filmer kan nu buiten de grote instituten om zijn droomproject van de grond krijgen. Natuurlijk is de wens nog wel de vader van de gedachte. Crowdfunding op zichzelf is niet genoeg om een duurzame makerscarrière op te bouwen. Het is als alternatieve bron voor financiering niet onuitputtelijk. Daarvoor is film en televisie nog steeds een te duur medium. Sommige projecten hebben meer geld nodig dan via crowdfunding valt op te halen. Maar het kan ook een welkome aanvulling zijn op andere financiering, en het kan de ogen openen van moedige pioniers bij de grote instituten, want die zitten daar natuurlijk ook heus. Misschien geeft het ze soms net dat zetje in de rug om een risico met iets nieuws te durven nemen. En de methode geeft jonge makers wel de kans om autonomie als vertrekpunt te nemen, niet als eindstation. Ze kunnen bijvoorbeeld een eigenzinnig debuut ter wereld brengen dat hoge ogen gooit, omdat de oorspronkelijkheid en het vuur ervan af spat. Zoiets kan een maker op de kaart zetten en van daaruit is het een stuk makkelijker een volgend project wel van de grond te krijgen binnen de bestaande structuren. Je creëert zogezegd je eigen wildcard.

En er is meer dan dat. Ook online-platforms als VICE wagen zich nu aan cinema. In Berlijn ging hun eerste speelfilm in première, die lovend is ontvangen. Als geen ander begrijpt VICE de veranderende tijd. Een nieuwe generatie makers rammelt aan de poorten met ronkende ideeën. Die laten zich niet meer stoppen door een net-coördinator of een commissie van het Filmfonds. In het beste geval jagen de oude en nieuwe structuren elkaar aan: daar liggen de grote mogelijkheden van dit komende decennium.