‘Het politiek vertrouwen is niet historisch laag, er zijn altijd schommelingen in dat vertrouwen. Maar meestal als er een nieuw kabinet is zie je dat vertrouwen toenemen en dat is nu niet het geval’, zegt directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau Karen van Oudenhoven. ‘Mensen denken dat de politiek niet bij machte is om de grote vraagstukken op te lossen.’ Van Oudenhoven vindt dat de politiek nog een belangrijke denkstap moet maken om het vertrouwen te herstellen: ‘Ik twijfel niet aan de goede intenties van de politiek, maar ik zou wel willen zeggen: luister veel beter naar de burger en vertrek niet vanuit beelden van burgers die niet kloppen, zoals wantrouwen. Ik denk dat de empathie ontbreekt.’ 

Onze Vader des Vaderlands Willem van Oranje was niet alleen een goede verbinder, hij was ook meester van de propaganda. Dat blijkt uit de biografie van literair-historicus René van Stipriaan: ‘Het Wilhelmus is nadrukkelijk geschreven voor Willem van Oranje, op een moment dat hij diep in de put zit om zijn goede bedoelingen naar voren te laten komen. Binnen een à twee jaar verspreidt zich het door heel Nederland.’ Uiteindelijk zagen mensen hem als ‘een soort halfgod’. Dat heeft hij ook te danken aan een sterk staaltje propaganda. ‘Als het Wilhelmus in circulatie komt, wordt bedacht door iemand: we kunnen deze man heel goed zien als de Vader des Vaderlands. Op een moment dat hij dat niet is. Dat zie je vaker bij de propaganda van Willem van Oranje, er wordt een beeld van hem ontworpen waar hij dan langzaamaan ingroeit.’ Zijn beroemde laatste woorden ‘God, wees mijn ziel genadig… God, ontferm u over dit arme volk’ bleken zijn laatste propagandistische kunststukje: ‘Die woorden had hij al ver voor zijn dood bedacht’, vertelt van Stipriaan.  

Hoewel psycholoog Dirk de Wachter ernstig ziek is probeert hij positief te blijven: ‘Om met Gerard Reve te spreken: ‘het gaat slecht, maar verder gaat het goed’.’ Hij vindt zijn troost in ‘de medemens’, ontdekte hij toen hij in het ziekenhuis werd opgenomen: ‘Zeker in lastige tijden. Dat heb ik letterlijk aan den lijve ondervonden. De mens die u aanraakt. Het huidcontact.’ Het draait volgens de Wachter in het leven om ‘de ander’: ‘Voor mij is het cruciaal in het leven om van betekenis te zijn voor de ander. Niet de leukigheid of het geluk an sich. Maar het er voor iemand zijn. Mijn troost is om troostend te kunnen zijn voor mensen.’ Hopen op een leven in het hiernamaals doet hij niet, en hoeft hij ook niet: ‘Ik geloof niet dat we naar de hemel gaan en daar elkaar terugzien, maar dat we elkaar hier nog ontmoeten. Dat onze ouders en grootouders nog onder ons zijn. Ik treed nog altijd in dialoog met hen. Die mensen zijn nog altijd in mij. Ik hoop dat als ik er fysiek niet meer ben, er in mijn kinderen en kleinkindjes nog te zijn, van betekenis te zijn.’ 

Márta and György Kurtág spelen J.S. Bach: Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit (Sonatina BWV 106)