Boeken

Ellen de Bruin

NRC-wetenschapsjournalist Ellen de Bruin zocht uit hoe onvermijdelijk de dood is en maakt in haar boek 'Onsterfelijkheid voor beginners' een schifting tussen waan en werkelijkheid.

De huidige obsessie met eeuwige jeugd lijkt alles te maken te hebben met een verlammende angst voor de naderende, onvermijdelijke dood. Maar: is die dood wel zo onvermijdelijk? NRC-wetenschapsjournalist Ellen de Bruin zocht het uit en maakt in haar boek Onsterfelijkheid voor beginners een schifting tussen waan en werkelijkheid.

De mens die zich na zijn dood laat invriezen en zich eeuwen later weer laat ontdooien, lijkt iets te zijn dat slechts in krukkige science fiction-films van dubieus pluimage serieus genomen wordt. Toch is dat niet het geval. Tegenwoordig zijn er hele volksstammen -en wetenschappers- die het zogeheten 'cryonics' zien als een realistische optie om het einde van hun leven voor eeuwig uit te stellen. Sterker: 'cryonisten' betalen honderdduizenden dollars om zich later in Michigan in de VS in het stikstof te laten zetten. Klaar voor een onduidelijke toekomst: als ze al een toekomst hebben.

De Bruin's enigszins morbide fascinatie blijkt voort te komen uit onversneden romantiek. "Ik werd verliefd op een leuke man en had het gevoel dat ik voor altijd bij hem wilde blijven. En zo begon ik na te denken over het hele idee van 'happily ever after'. Ik dacht: misschien kan het eigenlijk wel. Laat ik het eens uitzoeken."

In het boek van de Bruin leiden er meerdere wegen naar onsterfelijkheid: cryonics is er slechts één van. Ze stipt er vele aan, en de meesten dragen een groot fantasy-element in zich mee: alchemie, voortleven in hemel of hel, terugkomen als geest in een wereld die louter bestaat uit energie. Toch zijn er enkele mogelijkheden die wel degelijk door de wetenschap worden gestaafd, en het daardoor behoorlijk aannemelijk maken dat onsterfelijkheid -of in elk geval het tot in het extreme oprekken van onze huidige levensduur- niet ondenkbaar is.

De Bruin: "Met name de Amerikaanse onderzoeker Aubrey de Grey is het simpelweg niet eens met het concept 'doodgaan'. Hij ziet veroudering als ziekte, en dus als iets dat genezen kan worden. Hij onderscheidt zeven punten bij een mens die veroudering veroorzaken. Een daarvan is bijvoorbeeld de aantasting van ons DNA. Volgens hem kan dat tegengegaan worden, net als al die andere punten. Dan zou je leven met het tienvoudige opgerekt moeten kunnen worden, maar De Grey denkt erg optimistisch en gaat hierin soms voorbij aan de hypercomplexiteit van het menselijk lichaam. Hij doet het simpel overkomen. Maar dat is het natuurlijk niet."

De manieren die onderzoekers verzinnen om onsterfelijkheid te bereiken gaan soms nog verder dan invriezen of ouderdom genezen alleen. Een van de extremere vormen die de Bruin behandelt heeft nog geen naam, maar komt erop neer dat mensen zich vlak na hun dood laten onthoofden, waarna dat bevroren wordt. Zij zijn heilig overtuigd dat de gestaag voortschrijdende wetenschap in de tussentijd zonder al teveel moeite een geheel nieuw, zelfonderhoudend menselijk lichaam zal kunnen bouwen, dat eenvoudigweg aan het oude hoofd wordt bevestigd. Menig science fiction-regisseur zou bovenstaand scenario richting prullenmand verwijzen wegens 'too much'. Maar het gebeurt al: bij de Amerikaanse cryonicsorganisatie Alcor.

De Bruin: "Er zijn mensen die serieus denken dat dit kan. Ze denken ook dat er robots op nanoniveau gebouwd zullen kunnen worden die het nieuwe lichaam helemaal onderhouden en vrijhouden van ziekte. Kleine machientjes die permanent het lichaam inkunnen om slecht functionerende organen te helpen. Dat is de toekomst waar deze cryonisten op wachten. Je ziet een enorm optimisme. Maar wie ben ik om te zeggen of dat ooit gaat lukken of niet? Ik heb nooit gedacht: ik zit tegenover een volslagen idioot. Ik zie alleen dat het hun poging is om doodsangst te bezweren. Een vorm van religie, eigenlijk. Deze mensen zijn er heilig van overtuigd dat ze straks wakker worden in een betere wereld."

De bezwering van de doodsangst. Dat is uiteindelijk waar Onsterfelijkheid voor beginners over gaat. De mens is het enige dier dat zich constant bewust is van de eigen sterfelijkheid: een wetenschap zó verlammend dat dit soort noodsprongen bijna onvermijdelijk lijken. Paniekerig zoeken we naar manieren om het onafwendbare af te wenden. 'Terror-management'.

Toch blijkt na elk hoofdstuk dat vrijwel elke manier om de sterfelijkheid te bedwingen te sprookjesachtig dan wel te complex is om op korte termijn te kunnen realiseren. Uiteindelijk is een symbolische vorm van onsterfelijkheid de enige bewezen manier: door boeken te schrijven, muziek te maken of kunstwerken achter te laten laten blijft er altijd iets van onszelf bestaan. Opdat de achtergeblevenen nooit vergeten. En we, ook al is het niet in den lijve, onsterfelijk worden.