Lieve Joris wint de VPRO Bob den Uyl Prijs 2014

Joris reisde voor haar boek in het kielzog van Afrikaanse handelaars naar China om inzicht te krijgen in de relatie die zich tussen deze twee culturen ontwikkelt. Ze zocht aansluiting bij zowel Afrikanen als Chinezen die ze met haar prachtige pen een stem en een gezicht geeft. Joris maakt in Op de vleugels van de draak mondiale kwesties inzichtelijk en invoelbaar door de lezer een blik te gunnen in de levens van gewone mensen. Met dit caleidoscopische boek slaagt ze erin te doen wat in reisboeken maar zo zelden lukt: onze horizon verbreden.

Daarnaast vond de jury een eervolle vermelding op zijn plaats voor Raoul de Jong. Hij liep geheel onvoorbereid van Rotterdam naar Marseille en bracht in De grootsheid van het al het reizen terug tot de allerkaalste essentie. Dat resulteerde in een origineel en sprankelend boek. De jury spreekt de hoop uit dat hij verder gaat op dit ingeslagen pad, en dat hij andere jonge schrijvers zal inspireren hetzelfde te doen.

De jury werd dit jaar gevormd door Karen de Bok (hoofdredacteur VPRO-televisie), Christine Otten (schrijver en theatermaker), Greta Riemersma (journalist) en Pauline Slot (schrijver) onder voorzitterschap van Winnie Sorgdrager.

Zoals Parijs zich niet met New York laat vergelijken, en Peru niet met Nepal, zo heeft de jury van de VPRO Bob den Uyl Prijs dit jaar lang gepraat over welk boek de prijs verdiende. Grote geopolitieke of historische thema’s hoeven immers niet per se een beter boek op te leveren dan kleine, menselijke drama’s.
De zes titels die de shortlist haalden, wisten de jury te ontroeren, te verbazen of mee te slepen.

We nemen ze, in alfabetische volgorde, even door.


Joris van Casteren met Het been in de IJssel

Joris van Casteren doet iets wat niemand anders zou doen. In Opsporing verzocht ziet hij een politieagent langs de IJssel bij Wijhe lopen. De agent vertelt dat er een paar weken eerder een been uit de rivier werd opgevist. Onmiddellijk vraagt Van Casteren zich af aan wie dat been heeft toebehoord, en hoe het in de IJssel is beland. Zijn zoektocht naar de herkomst van het been leidt uiteindelijk naar Duitsland, waar hij ontdekt van wie het was. Van Casteren laat zich niet leiden door macabere sensatielust, maar legt met een knappe mengeling van ironie en oprecht inlevingsvermogen een treurig verlopen mensenleven bloot. Zijn lichtvoetige, puntgave stijl doet bijna de zeer zorgvuldige research vergeten die voor dit bijzondere boek is gepleegd.


Marcel van Engelen met Het kasteel van Elmina

Marcel van Engelen stuitte in Ghana bij toeval op The Dutch Cemetery, een begraafplaats gelegen aan de rand van een vissersplaatsje. Lopend tussen de grafstenen van de jong gestorven Hollanders begon hij zich af te vragen hoe onze geschiedenis aan de voormalige Goudkust er moet hebben uitgezien. In Het kasteel van Elmina reist Van Engelen door West-Afrika op zoek naar restanten van ons verleden. Daarnaast laat hij zien hoe de slavenhandel tot op de dag van vandaag doorwerkt in de verhoudingen tussen de nakomelingen van de betrokkenen, zoals die tussen de Ghanese en Surinaamse bewoners van de Amsterdamse Bijlmer. Zodra je denkt dat je weet hoe het zit, keert hij de medaille om en schetst hij nóg een aspect van deze geschiedenis. Hij laat zo goed zien dat er niet één waarheid is.


Raoul de Jong met De grootsheid van het al

Een paar maanden na de dood van zijn geliefde hond Puck besluit Raoul de Jong op een warme zomerdag zijn Rotterdamse voordeur achter zich dicht te trekken en naar zijn moeder in Marseille te lopen. Een tocht van 1200 kilometer, die hij met een budget van 20 euro per dag in twee maanden wil volbrengen. De Jong verliest zich niet in de heroïek van de eenzame reiziger, maar doet onbevangen verslag van zijn tocht. Soms sleept hij zich verdrietig door loodgrijze dagen heen, dan weer put hij moed uit een onverwachte ontmoeting met hartelijke vreemdelingen die hem eten en onderdak bieden. Ontwapenend eerlijk beschrijft hij hoe zijn reis hem soms, maar lang niet altijd, tot nieuwe inzichten brengt. De Jong brengt het reizen terug tot zijn kaalste vorm en dat resulteerde in een boek dat ondanks frequente huilbuien en heimwee bruist van charme en levenslust.


Lieve Joris met Op de vleugels van de draak

Dat China en Afrika elkaar aan het ontdekken zijn, weet elke krantenlezer, maar hoe die relatie er in de dagelijkse praktijk uitziet, weet eigenlijk niemand. Lieve Joris reist in het kielzog van Afrikaanse handelaars via Dubai naar China, waar ze ziet hoe zich buiten ons westerse blikveld een kleine revolutie voltrekt. Ze ontmoet Afrikanen die dankzij hun handeltjes in hun thuisland huizen en winkels kunnen bouwen, en Chinezen die hun liefde voor Afrika angstvallig geheim houden uit vrees dat hun landgenoten het continent zullen overspoelen. Dankzij de lotgevallen van al deze ondernemers en sjacheraars krijgt de globalisering een menselijk gezicht. Joris geeft in Op de vleugels van de draak deze passanten een stem en een gezicht en ze is er met dit caleidoscopische boek in geslaagd te doen wat in reisboeken maar zo zelden lukt: onze horizon verbreden.


Laura Starink met Duitse wortels

Nooit sprak de moeder van Laura Starink met haar vijf kinderen over de oorlog. Ze zouden er immers toch niets van begrijpen. Starinks moeder Elinor groeide op in Silezië, toen een verre uithoek van Duitsland, dat na de oorlog bij Polen zou gaan horen. Pas na de val van de Muur nam Starink haar moeder mee naar haar geboortestreek. Haar oom en tantes vertelden over hun jeugd, die getekend werd door hun deportatie naar Duitsland. Aan de hand van brieven, dagboeken en archiefmateriaal schetst Starink een levendig beeld van het leven van gewone Duitsers in de woelige jaren dertig en veertig. Hoewel haar eigen familie centraal staat, wordt haar blik nooit vertroebeld door sentimenten, altijd blijft ze allereerst de gedegen journaliste die de beladen geschiedenis vanuit elk denkbaar perspectief weet te belichten.


Rudi Rotthier met De naakte perenboom

Het is typerend voor Rudi Rotthier dat hij zijn boek over Spinoza begint met koude oliebollen in een hotel in Voorburg. Rotthier besluit door Nederland te reizen om iets te leren begrijpen van Spinoza, maar ook in de hoop dat Spinoza hem kan helpen dat merkwaardige Nederland begrijpelijker te maken. Dat klinkt als een vergezochte, misschien wel onmogelijke missie, maar De naakte perenboom is dankzij Rotthiers speelse aanpak en nuchtere blik een aangename verrassing. De auteur is niet bang te erkennen dat ook hij lang niet alles van Spinoza begrijpt. Op hoogst originele wijze weet hij de aardse realiteit in Waddinxveen of Almere te verbinden met het grote denken van Spinoza. Hij is mild en en scherp tegelijkertijd. De lezer begrijpt dankzij De naakte perenboom misschien nog niet alles van Spinoza, maar wel veel meer van zijn eigen land.



Al deze boeken verdienen veel meer lezers, maar de jury vindt dat er dit jaar één boek is dat een eervolle vermelding verdient. Op een dag zomaar de deur achter je dichttrekken en op pad gaan. Dat klinkt eenvoudig, maar niemand doet het. Niemand, behalve Raoul de Jong. Hij krijgt voor zijn originele en sprankelende boek De grootsheid van het al een eervolle vermelding. De jury spreekt de hoop uit dat hij verder gaat op dit ingeslagen pad, en dat hij andere jonge schrijvers inspireert hetzelfde te doen.

De VPRO Bob den Uyl Prijs gaat dit jaar naar iemand die al dertig jaar deuren voor de lezer opent die meestal gesloten blijven. Door ons een blik te gunnen in de levens van gewone en minder gewone mensen, slaagt deze auteur erin mondiale kwesties zowel inzichtelijk als invoelbaar te maken. Dat gebeurt bovendien altijd in een bijzonder elegante en verzorgde stijl. Lieve Joris wint de VPRO Bob den Uyl Prijs.


De jury

Karen de Bok
Christine Otten
Greta Riemersma
Pauline Slot
Winnie Sorgdrager, voorzitter