Argos
Argos in het land der blinden – blindenbibliotheken
Inleidende teksten: (incompleet)
AANKONDIGING
Tijd voor Argos. Vandaag over ruzies en problemen tussen de verschillende blindenbibliotheken en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Ik zou zeggen, sluit uw ogen en luistert u naar Argos.
Tekst 1
Een dekmantel. Zo omschrijft Frans Veldman, financial controller van de Federatie Nederlandse Blindenbibliotheken het doorsluizen van ruim driehonderdduizend euro subsidiegeld naar een stichting met de naam Stivor. Het is slechts een van de vele alarmerende passages die te lezen zijn in een omvangrijk dossier, dat wij onlangs tussen onze post aantroffen. Het is een ingewikkeld dossier, met veel afkortingen, vaktaal en technische termen. Maar er komen ook eenvoudige woorden in voor. Er wordt gerept over fraude, belangenverstrengeling en een dekmantel. Er duiken namen op van een hooggeplaatste ambtenaar van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, OC en W, van gerenommeerde consultants, en uiteindelijk ook van de staatssecretaris. Van OC en W, Medy van der Laan.
Tekst 2
In een kleine geluidsstudio in Groningen wordt een tekst ingesproken. In dit soort studio’s worden dagelijks boeken, tijdschriften en ander tekstmateriaal ingelezen. Op die manier kunnen blinden en slechtzienden, toch geschreven informatie tot zich nemen. In 2001 werd besloten dat de analoge cassettes, met daarop de gesproken lectuur, niet meer voldeden. Alle bandjes moesten worden overgezet op speciale Daisy-CD’s. Een enorme klus. Voor het zogeheten Daisy project werd door het Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen een flinke subsidie verstrekt. Op 18 november 2002 schrijft de toenmalige staatssecretaris aan de directeur van de Federatie Nederlandse Blindenbibliotheken:
Tekst 3
In het citaat dat u net hoorde wordt terloops de naam genoemd van een van de hoofdrolspelers van dit verhaal: Leo Welters. Welters is een consultant die door het ministerie van OC en W betaald wordt om advies te geven.
Hoe belangrijk Welters is wordt omschreven in een brief van het hoofd Letteren en Bibliotheken van het ministerie van OC en W, de heer Waarsenburg.
Tekst 4
En Welters krijgt een heel gevoelig project toegewezen. Dat blijkt uit dezelfde brief van het ministerie.
Het Daisy project gebeurt onder de hoofdlijn van de stelselwijziging.
Tekst 5
Het daisy project ligt politiek erg gevoelig. Want als het niet lukt om op tijd alle analoge banden om te zetten naar Daisy cd's, blijven slechtzienden verstoken van boeken en tijdschriften.
Tekst 5
Uit de grote stapel documenten die ons zijn toegestuurd blijkt dat Welters niet alleen projectleider is, betaald door het ministerie, maar dat hij ook delen van het project laat uitvoeren door zijn eigen BV, Welters Management en Mobiliteitsconsultancy BV. En hij maakt daarvoor gebruik van een constructie die belastingtechnisch erg voordelig was. Dat blijkt uit een intern memo van de financial controller van de Federatie Nederlandse Blindenbibliotheken, Frans Veldman,
Tekst 6
Maar ondanks deze waarschuwende woorden ging het doorsluizen van geld door. Een maand geleden nog werd er een bedrag van ruim 317.000 euro gestort. En dat gebeurde niet door een ambtenaar, maar door de staatssecretaris zelf:
Tekst 7
Argos in het land der blinden. Een verhaal over belangenverstrengeling en vriendjespolitiek, een consultant die zichzelf opdrachten verstrekt en een staatssecretaris die dat niet wil zien.
Tekst 7
Een opname van een zogenaamde Daisy speler, dat is een speciale cd speler die ingelezen boeken kan afspelen. In Nederland maken 30.000 mensen gebruik van deze dienstverlening. Jarenlang konden boeken en tijdschriften besteld worden op audiocassettes maar cassettes slijten veel, de kwaliteit gaat achteruit na lang afspelen, en het is duur om ze te versturen. Vandaar dat in 2001 werd besloten dat Daisy de norm in blindenland moest worden om gesproken lectuur tot je te nemen. Het was een gigantische klus. Ruim 35.000 boeken en tijdschriften moesten van analoog naar digitaal worden overgezet. En die klus wordt gedaan onder eindverantwoordelijkheid van de Federatie Nederlandse Blindenbibliotheken, de FNB. Die doet dat in samenwerking met de andere 3 blindenbibliotheken die er in Nederland zijn. De blindenvoorzieningen vallen onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen, en die betaalde de omzetting van de blindenlectuur dan ook.
In de map met documenten treffen we een oprichtingsakte van een stichting.
Tekst 8
Volgens de oprichtingsakte heeft de stichting Stivor als doel:
Tekst 9
Een van de onderdelen van het Daisy-project is dat de gebruikers van de nieuwe digitale boeken goed voorgelicht worden over de veranderingen die op komst zijn. En dat is niet verwonderlijk. Want veel leesgehandicapten zullen erg moeten wennen aan de moderne digitale Daisy spelers. Daarvoor wordt de stichting Stivor in het leven geroepen.
Tekst 10
Directeur van de stichting Stivor is Hans de Bruin. De Bruin werkt bij Management en Mobiliteits Consultants MMC. Uit gegevens van de Kamer van Koophandel blijkt dat dat bedrijf eigendom is van Leo Welters.
Uit de documenten blijkt dat MMC, het bedrijf van Welters voor meer dan 248.000 euro rekeningen stuurt de Federatie Nederlandse blindenbibliotheken. Minstens 95.000 euro van dat bedrag brengt MMC in rekening voor werkzaamheden voor de stichting Stivor.
Op elk van die rekening staat vermeld:
Tekst 16
En dat is curieus. MMC voert dan wel opdrachten uit voor Stivor, maar factureren die werkzaamheden vervolgens bij de Federatie Nederlandse Blindenbibliotheken, de FNB. Waarom declareert het bedrijf van Welters niet rechtstreeks aan de stichting Stivor? Dat wordt duidelijk uit een memo van de man die financieel verantwoordelijk is bij de Federatie Blindenbibliotheken, Frans Veldman.
Tekst 17
Uit deze technische uiteenzetting blijkt dat Welters een constructie bedacht heeft waardoor de BTW over de rekeningen van de Stivor betaald wordt door de FNB. De FNB neemt die BTW-betalingen voor haar rekening omdat zij de BTW kunnen verrekenen met de belastingen. De stichting Stivor kan dat zelf niet doen, want zij krijgen geen BTW-nummer van de belasting omdat ze geen inkomsten hebben anders dan de subsidie van het ministerie. Door deze constructie kan de stichting Stivor beschikken over het volledige bedrag van 440.000 euro. Maar de FNB is allerminst blij met die constructie. Dat is te lezen in een intern memo van de financial controller van de FNB, gedateerd 15 juli 2003:
Tekst 18 (nog inlezen)
De financiële man van de Federatie Nederlandse Blindenbibliotheken vindt het niet wenselijk dat de FNB het geld dat ze krijgen voor de stichting Stivor, en dat ze grotendeels uitbetalen aan MMC, het bedrijf van Welters, niet kan verantwoorden. Hij dreigt zelfs het geld terug te sturen naar het ministerie.
Tekst 19
In november 2003, twee maanden voordat het project daisy moet zijn afgerond worden alle zeilen bijgezet om de einddatum, 1 januari te halen. Bij het ministerie komt er daarom nog een consultant bij die moet gaan rapporteren aan Welters over de voortgang van het project. En ook dat blijkt een medewerker van het bedrijf van Welters, MMC. Ondertussen begint de raad van Toezicht van de Federatie Nederlandse Blindenbibliotheken zich zorgen te maken over over de rol van Welters en de BTW-constructie die hij heeft bedacht voor de stichting Stivor. Dat is op te maken uit een concept-verslag van de raad van toezicht, gedateerd 3 december 2003:
Tekst 22
Maar tijdens die vergadering blijken er naast de problemen met Stivor nog meer dubieuze constructies via de Federatie Nederlandse Blindenbibliotheken te lopen.
De federatie is dan wel eindverantwoordelijk voor het Daisy-project, een deel van de digitalisering van de banden wordt gedaan door een van de drie blindenbibliotheken die onder de FNB vallen: Blindenbibliotheek Le Sage Ten Broek, de LSB. Uit de stukken blijkt dat ook hier Leo Welters een rol heeft gespeeld. Op 13 augustus 2002 stuurt Welters een fax naar de directeur van de LSB waaruit blijkt dat hij de begroting van de LSB heeft aangepast.
Onder het punt Mededelingen en ingekomen stukken van de vergadering van de Raad van Toezicht is te lezen:
De federatie Nederlandse Blindenbibliotheken krijgt voor het Daisy project subsidie gelden waarvan 616.500 euro doorgesluisd wordt naar LSB. Hier staat niet tegenover wat LSB er voor moet doen. De heer Smits merkt op dat het geld dan niet overgemaakt moet worden. LSB moet een document sturen op basis waarvan het geld doorgesluisd kan worden. De heer Smits vraagt zich af waarom FNB als doorgeefluik fungeert. Hij is van mening dat het stinkt. De heer van Fessem geeft aan dat het stinkt naar twee kanten. Hij is verbijsterd over het gebrek aan deskundigheid bij het ministerie; overschotten moeten terug. Het kan niet zo zijn dat gelden wegvloeien en er vermogensvorming is bij de LSB en er over de band wordt gespeeld van de Federatie Nederlandse Blindenbibliotheken om een grote som geld weg te poetsen. Er worden spelletjes gespeeld op het ministerie.
De heer van Fessem heeft er nog aan gedacht de Rijksaccountant in te schakelen. De heer Smits vindt dit een goed idee, niet wachten, anders hang je.
De heer Smits heeft altijd al vraagtekens gehad. Hij vraagt zich af waarom het ministerie iemand de hand boven het hoofd houdt. Daarnaast is er een staatssecretaris die blind tekent.
Tekst 23
Leden van de Raad van Toezicht maken zich zorgen dat er er geld wordt doorgesluisd naar de Nijmeegse blindenbibliotheek, de LSB, zonder dat die daar diensten voor verleent. Want als blijkt dat de 616.500 euro die de FNB heeft doorbetaald aan de LSB niet goed zijn besteed, kunnen ze daar door het ministerie op worden aangesproken.
De Raad van Toezicht van de FNB besluit op de vergadering van 3 december een onderzoek in te stellen.
Tekst 24
De FNB wil een accountantsonderzoek instellen, naar zowel de constructie met Stivor, als naar de LSB gelden. De directeur van de FNB, Marijke van Bodengraven laat dat een paar dagen later aan het ministerie weten:
Tekst 25
En de directeur van de FNB, Marijke van Bodengraven, laat ook dezelfde dag aan de directeur van de LSB, Peter Popping weten dat de accountant komt onderzoeken hoe de 616 .000 euro besteed is”
Tekst 26
Maar de LSB reageert als door een horzel gestoken:
Tekst 27
De LSB wil dus geen verantwoording afleggen over de besteding van 616.000 euro die via de Federatie Blindenbibliotheken zijn doorgesluisd naar de LSB. De accountant wordt inzage in de boeken geweigerd, en dat terwijl de FNB verantwoordelijk is voor de juiste besteding van dat geld.
Wij vroegen de heer Popping, directeur van de LSB eergisteren om een reactie. Popping zegt dat hij nooit benaderd is door de KPMG-accountants. De jaarrekening van de LSB is wel door een eigen accountant beoordeeld, volgens Popping.
KPMG, de accountant van de FNB, verklaart in een brief van 31 maart 2004,
Tekst 28
Het is 1 januari 2004. De Deadline van het ministerie is gehaald door de FNB. Maar het project Daisy is nog in volle gang. Want achter de schermen moet het project nog worden afgerond. Het ministerie blijft daarom geld doorsluizen naar Stivor via de FNB. Marijke van Bodengraven wil daar niet meer aan meewerken. Dat blijkt uit een brief die van Bodengraven stuurt aan de hoogst verantwoordelijke ambtenaar op het departement van Onderwijs, Cultuur en W, de heer Waarsenburg:
Tekst 29
Ondanks het feit dat het Daisy-project succesvol is afgerond, zijn de verhoudingen tussen het departement van OC en W, de FNB, en de drie blindenbibliotheken danig bekoeld. Dat blijkt uit een brief van de Raad van Toezicht van 27 februari 2004:
Tekst 30
De Raad van Toezicht van de Federatie stapt op. Ze is de bemoeienis van het departement, en met name van Welters als projectleider, beu. De staatssecretaris benoemt een nieuwe Raad van Toezicht. Voorzitter wordt Inge Brakman, lid van het Commissariaat voor de Media. Inge Brakman wil zo snel mogelijk de verhoudingen tussen de FNB en het ministerie en normaliseren.
De directeur van de FNB, Marijke van Bodegraven wordt geschorst. Dat laat de raad van toezicht weten in een brief aan de ondernemingsraad:
Tekst 33
De raad van toezicht stelt meteen een nieuwe directeur voor, op interim basis:
Tekst 34
De OR ziet Jongejan helemaal niet zitten:
Tekst 35
De OR vindt Jongejan niet onafhankelijk omdat blijkt dat Welters een rol in de benoeming van Jongejan heeft gehad. De OR is er achter gekomen dat Jongejan door MMC, het bedrijf van Welters is geworven. Maar Inge Brakman ziet dat niet als een onoverkomelijk probleem, en benoemt Jongejan tot interim. Inge Brakman, die we deze week belden, zegt dat ze Jongejan op zijn capaciteiten heeft beoordeeld. Maar om de onrust bij het personeel over de rol van MMC in de werving van Jongejan weg te nemen, heeft ze Jongejan ondergebracht bij een ander consultantcy-bedrijf.
Tekst 36
Het is 8 april 2004, en Jongejan begint met zijn werk bij de FNB. Hij heeft van de raad van toezicht de opdracht gekregen een onderzoek op te zetten naar de bestuurlijke problemen bij de FNB. En voor dat onderzoek moet Jongejan de opzet schrijven. Maar dat doet hij niet zelf. Dat blijkt uit een email van Jongejan aan Brakman, de voorzitter van de raad van toezicht van de FNB:
Tekst 37
De uiteindelijke versie van de onderzoeksopzet naar de malaise bij de Federatie Nederlandse Blindenbibliotheken is eind april gereed. En de raad van toezicht stuurt die naar het ministerie, met een begeleidingsbrief waarin staat dat er ook gekeken moet worden naar de weerstand die Welters oproept. Maar voor ze de brief officieel stuurt overlegt ze eerst met de verantwoordelijk ambtenaar van het ministerie, de heer Waarsenburg. In een e-mail aan Inge Brakman schrijft hij op 25 april jongstleden:
Tekst 38
Terwijl de blinden en slechtzienden de Daisy spelers in gebruik hebben genomen, is het project Daisy in een eindstadium geraakt. Er zijn nog een aantal klussen te doen. Zo moeten alle cassette-bandjes worden opgeruimd. Want niemand gaat ze ooit nog gebruiken. Uit de stukken blijkt dat Leo Welters de verantwoordelijkheid heeft voor het opruimen van de bandjes. En daarvoor wordt wederom geld doorgesluisd. Dat blijkt uit een brief van de financieel verantwoordelijke man van de Federatie Nederlandse Blindenbibliotheek aan zijn directeur, Edo Jongejan.
Tekst 39
Ondanks de bezwaren van Veldman wordt het geld dus toch overgemaakt. Uit een brief blijkt dat het Ministerie volledig op de hoogte was van de doorsluisconstructie. Sterker nog, de staatssecretaris gaf er zelf opdracht toe. Op 14 april schrijft ze aan de FNB:
Tekst 40
VERGEER MUDDE
Breaktekst
U luistert naar De ochtenden op radio 1 de vpro met het programma argos.
Vandaag met een onderzoek naar belangenverstrengeling bij een project om boeken en tijdschriften voor blinden toegankelijk te maken via een digitaal opslagsysteem. Daarbij huurde het ministerie van OC en W een externe consultant in die via een door hem opgerichte stichting zijn eigen bedrijf aan het werk zette.
AFKONDIGING
We belden deze week met Edo Jongejan, de nieuwe directeur van de FNB. Waarom sluisde hij een maand geleden nog geld door naar Stivor, terwijl zijn financiële man daar grote problemen mee had? Jongejan meldt dat de bestuurlijke verantwoordelijkheid van die transactie goed is afgedekt, want het was de staatssecretaris zelf die opdracht gaf voor het doorsluizen van het geld.
Ook vroegen we een reactie aan Marijke van Bodengraven, de op dit moment geschorste directeur van de FNB, maar die wilde niet reageren zolang het proces omtrent haar schorsing loopt.
Tot slot belden we ook met Leo Welters. Aan een reactie voor de microfoon heeft hij geen behoefte. Wel vertelt hij ons dat hij geen cent beter is geworden van de opdrachten die zijn bedrijf uitvoerden, omdat hij sinds 1 januari 2003 geen economisch eigenaar meer is van de aandelen van MMC en dat tien dagen geleden die aandelen ook juridisch zijn overgegaan in andere handen. Uit gegevens van de Kamer van Koophandel, bijgewerkt tot eergisteren, blijkt echter dat L.A. Welters nog steeds vermeld staat als enig aandeelhouder van het bedrijf MMC.
Als we Welters vragen of zijn rol niet de schijn van belangenverstrengeling oproept onkent hij dat stellig. Volgens Welters heeft hij alleen maar geprobeerd het project Daisy goed af te ronden om blinden en slechtzienden te helpen.
Tot slot hebben we onze bevindingen natuurlijk voorgelegd aan het ministerie van OC en W. Daar wil men onze vragen niet beantwoorden omdat de staatssecretaris volgende maand met de Tweede Kamer over deze kwestie overlegt. Dan zal de staatssecretaris ook op de bestuurlijke problemen bij de FNB ingaan.
Argos werd deze week gemaakt door Stefan Heijdendael, Leo Knikman en Kees van den Bosch.