Argos
Overname De Schelde door Damen Shipyards
Inleidende teksten:
INLEIDING:
De Belgen verloren deze week hún Sabena. Verliezen wij binnenkort alsnog ónze De Schelde.
Onopgemerkt gebleven beslissing van Brussel met mogelijk grote gevolgen.
Damen Shipyards in Gorcum nam in september vorig jaar voor één gulden de noodlijdende Vlissingse scheepswerf De Schelde over van de Nederlandse staat. De Schelde is bouwer van de Nederlandse marineschepen. Damen kreeg van de regering ook nog eens geld en andere toezeggingen mee. Maar er was één voetangel: goedkeuring door de Europese Commissie in Brussel. Want betekende de overname geen verstoring van de normale concurrentieverhoudingen.
Vragen daarover werden vorig jaar door betrokken Nederlandse politici weggewoven. Maar na maandenlang onderzoek is de Europese Commissie met een hard oordeel gekomen. De Commissie heeft zelfs besloten een formele ‘staatssteunprocedure’ tegen Nederland te beginnen. In Argos legt voormalig Europees Commissaris voor Concurrentiebeleid Karel van Miert uit wat daarvan de consequenties zijn. Staat de verkoop van De Schelde aan Damen op losse schroeven? Wordt de verleende steun door Brussel teruggevorderd?
Tekst 1
Deze beslissing van de Europese Commissie in Brussel om een formele ‘staatssteunprocedure’ tegen Nederland te beginnen kwam eind juli als donderslag bij heldere hemel. Tenminste, een heldere hemel volgens de Nederlandse politiek.
Het leek een jaar geleden allemaal zo mooi. Na jarenlang touwtrekken nam Damen Shipyards uit Gorcum voor één gulden de noodlijdende Vlissingse scheepswerf De Schelde over van de Nederlandse staat. Ook kreeg Damen van de regering geld en nog andere toezeggingen mee. De overname was in politiek Den Haag een hot issue, waarover regering en Tweede Kamer achter gesloten deuren druk hadden overlegd. Als het om De Schelde gaat begint altijd onmiddellijk het oranjegevoel op te spelen. De Schelde is immers sinds jaar en dag de trotse bouwer van onze marineschepen. En dat moet ook zo blijven, zo vond een overgrote Kamermeerderheid vorig jaar, die de verkoop aan Damen daarom toejuichde. Dat de Europese Commissie de overname eerst nog moest goedkeuren. En dat Brussel wel eens bezwaar zou kunnen maken wegens verstoring van de normale concurrentieverhoudingen. Ach, dat was allemaal gezeur. Het zat wel snor.
Daarom kwam het oordeel van de Europese Commissie, deze zomer, zo hard aan en werd er in Nederland tot nu toe vooral over gezwegen. Argos verbreekt vandaag die stilte. We bekijken de punten waartegen de Europese Commissie bezwaar maakt. Zoals: krijgt Damen, om De Schelde overeind te houden, staatssteun. Een punt, waarover directeur Kommer Damen van Damen Shipyards vorig jaar in onze uitzending helemaal niet geheimzinnig deed:
Tekst 1-B
Ook bekijken we de consequenties van het besluit van de Europese Commissie. Staat de verkoop van De Schelde aan Damen nu op losse schroeven? Wordt de verleende steun door Brussel teruggevorderd?
Daarvoor gaan we te rade bij voormalig Europees Commissaris Karel van Miert. Tot 1999 was Van Miert binnen de Europese Commissie verantwoordelijk voor het Concurrentiebeleid.
In die hoedanigheid werd hij in de media wel “de machtigste man in Europa” genoemd.
Volgens Van Miert zijn de conclusies van de Commissie over de overname van De Schelde heel duidelijk:
Tekst 2
Verslaggever Kees van den Bosch op bezoek bij Damen Shipyards in Gorcum.
De hoofdrolspelers in dit verhaal zijn twee Nederlandse scheepswerven. De eerste, Damen, is heel succesvol.
Tekst 3
Voor de verkoop van zijn schepen beschikt Damen over een geolied verkoopapparaat, met vertegenwoordigers in tientallen landen. Ook op militair en semi-militair terrein zijn die wereldwijd succesvol, vertelt wapenexport-onderzoeker Frank Slijper. Onder deze militaire orders vallen bijvoorbeeld leveranties van Damen aan Argentinië, Maleisië, Hong Kong en de Amerikaanse kustwacht. Maar ook aan omstreden klanten.
Tekst 4
Ook Soedan, waartegen een embargo geldt vanwege de bloedige burgeroorlog in dat land, behoort tot die omstreden militaire klanten van Damen. Toch ondervindt Damen nooit problemen met deze militaire exporten. Ze vallen buiten de wapenexportcontrole.
Tekst 5
Het is dan ook niet verwonderlijk dat financieel directeur Marriet Doornekamp van Damen Shipyards ontkent dat bijvoorbeeld het snelle aanvalsschip dat haar bedrijf produceert, een militair of semi-militair karakter heeft.
Tekst 6
Een woordvoerder van scheepswerf De Schelde in Vlissingen op 26 november 1998, die een noodoproep doet aan de regering. Bij De Schelde klinken dan al jaren heel andere geluiden dan bij de succesvolle scheepsbouwer Damen in Gorcum.
De Schelde is de tweede hoofdrolspeler in dit verhaal. De Vlissingse scheepswerf was ooit onderdeel van RSV, het Rijn-Schelde-Verolme-concern. Na de ineenstorting van RSV kreeg De Schelde zo ongeveer het alleenrecht op de bouw van oppervlakteschepen - fregatten en korvetten - voor de Nederlandse marine, maar dat mocht niet baten. Eind jaren negentig ging het al jarenlang niet goed met het bedrijf. En al jarenlang zocht de Nederlandse regering, als grootaandeelhouder, naar een koper van de noodlijdende marinewerf. Zolang dat niet lukte moest de regering voortdurend bijspringen om de ondergang van De Schelde te voorkomen. Zo ook in november 1998. Toen maakte minister Jorritsma van Economische Zaken bekend:
Tekst 7
De Nederlandse regering geeft de De Schelde dus eind 1998 niet alleen 50 miljoen, maar garandeert daarnaast dat de Vlissingse werf ook in de toekomst alle oppervlakteschepen voor de Nederlandse marine mag bouwen. Die militaire garantie moet tevens een gezond fundament leggen onder de civiele poot van het bedrijf. Deze toezeggingen moeten De Schelde aantrekkelijk maken voor kopers. De regering onderhandelt dan al met Damen, waarbij achter de schermen steeds meer concessies worden gedaan. Zo krijgt Damen toegezegd dat De Schelde bij overname nog eens 35 miljoen gulden extra krijgt. Verder wordt van de 50 miljoen gulden, die in december 1998 is gegeven, 35 miljoen die eigenlijk een lening was, omgezet in een gift. Daarnaast wordt er geld toegezegd om de Schelde-werf te verplaatsen vanuit Vlissingen naar het nabijgelegen industrieterrein Sloegebied.
De onderhandelingen slepen zich voort tot mei 2000. Dan schrijft minister Jorritsma in een openbare brief aan de Tweede Kamer:
Tekst 8
Dat schrijft minister Jorritsma op 14 juli 2000 aan de Tweede Kamer. Overigens zal het uiteindelijk nog tot eind september duren voordat de verkoop helemaal definitief rond is, maar dat is een detail.
De werkelijke angel zit in de laatste zin van Jorritsma: “Voorafgaande aan de ondertekening heb ik de transactie aan de Europese Commissie voorgelegd.” De Europese Commissie moet zijn goedkeuring verlenen aan de transactie. En die mag dan zijn voorgelegd, veel interessanter is hoe de Commissie zal reageren. De Commissie zou namelijk wel eens problemen kunnen maken over de gang van zaken, zeker gezien de informatie uit de vertrouwelijke rapportage. Betekent de steun die Damen van de Nederlandse overheid krijgt bij de overname van De Schelde geen verstoring van de normale concurrentieverhoudingen. Dat is de vraag die de Europese Commissie moet onderzoeken.
Achter gesloten deuren praten regering en Tweede Kamer wel over de mogelijke bezwaren van Brussel, maar naar buiten toe wuift iedereen ze weg. Volgens de regering gaan in dit geval de Europese concurrentie-bepalingen helemaal niet op. Omdat het verdrag van Europese Unie op dit punt een uitzonderingsclausule kent voor zaken die de nationale veiligheid betreffen, zoals de productie van of de handel in wapens, munitie en oorlogsmateriaal.
Alleen volgens Kees Vendrik van de Kamerfractie van Groen Links is deze kwestie met Brussel een stuk serieuzer dan de regering voorstelt. In september 2000 zegt hij tegen ons:
Tekst 9
Dit is het begin van het persbericht waarmee de Europese Commissie in juli van dit jaar het optimisme van politiek Den Haag logenstrafte. Wat betekent dat nou, zo’n formulering “een formele staatssteunprocedure inleiden”. Hoe serieus is dat? Die vraag legden we voor aan Karel van Miert, die in Brussel jarenlang dit soort zaken onderzocht als Europees Commissaris voor Concurrentiebeleid.
Tekst 10
Een serieuze zaak dus, volgens voormalig Europees Commissaris Van Miert.
In de argumentatie van de Europese Commissie, die afgelopen september is gepubliceerd, valt vooral de harde toon op. Brussel is allereerst erg ontstemd over het feit dat Nederland de maatregelen niet onmiddellijk heeft aangemeld.
Tekst 11
Op verschillende essentiële punten verschilt de Commissie van mening met de Nederlandse regering. Bijvoorbeeld op het punt dat de deal buiten de competentie van Brussel zou vallen, omdat het wezenlijke veiligheidsbelangen van Nederland zou betreffen.
De Europese Commissie stelt:
Tekst 11
Ook deze kwestie leggen we voor aan voormalig Europees Commissaris Van Miert. Zolang het louter om de productie van militair materieel gaat, heeft de Commissie er niets over te zeggen, legt hij uit. Maar dat ligt anders als een bedrijf zowel militaire als civiele activiteiten heeft.
Tekst 12
“Dan hang je”, aldus Karel van Miert. En dat lijkt ook de strekking te zijn van het standpunt dat de Europese Commissie inneemt ten aanzien van De Schelde, waar ook militaire met civiele activiteiten worden gecombineerd.
Tekst 13
Maar de kritiek van de Europese Commissie gaat nog veel verder:
Tekst 14
De Europese Commissie vindt dus dat het Damen wel heel erg gemakkelijk is gemaakt. En dat anderen geen eerlijke kans hebben gehad.
Ook is de Commissie niet erg overtuigd door het argument dat de maatregelen van de Nederlandse regering bedoeld waren om De Schelde van het faillissement te redden en de onderneming te herstructureren. Ook van het ‘businessplan’dat Damen voor De Schelde heeft opgesteld, is de Commissie niet erg onder de indruk:
TEKST 15 = BREAKTEKST
U luistert naar Radio 1, de VPRO met De Ochtenden, het programma Argos. Vandaag over de overname van scheepswerf De Schelde, bouwer van de Nederlandse marineschepen, door Damen Shipyards uit Gorcum. Damen kocht het bedrijf van de Nederlandse staat .
De deal leek in september vorig jaar in kannen en kruiken, maar nu blijkt de Europese Commissie ernstige bezwaren te hebben en is Brussel een ‘formele staatssteunprocedure’ tegen Nederland begonnen.
We vroegen een aantal Tweede Kamerleden om een reactie. Op de eerste plaats Hans van den Akker, woordvoerder van de CDA-fractie. Hij blijkt helemaal niet op de hoogte zijn.
Tekst 16
Ook Kees Vendrik van Groen Links, die we in september 2000 al eerder spraken, blijkt nu niet op de hoogte te zijn: