Argos
Ongewenste bijwerkingen anticonceptiepil
Inleidende teksten:
AANKONDIGING
De farmaceutische industrie staat de laatste tijd onder vuur. Twee weken geleden werd het bedrijf MSD veroordeeld tot een fikse boete vanwege het fêteren van huisartsen onder het mom van een nascholingscursus En onlangs kwamen dankzij een beroep op de Wet Openbaarheid van bestuur van het dagblad Trouw en van Argos inspectierapporten vrij van nascholingscursussen van huisartsen waaruit bleek dat de voorlichting die de industrie daar aan huisartsen geeft regelmatig niet deugt. In Argos vandaag een onderzoek naar nog een andere manier om meer pillen te verkopen: de invloed van de farmaceutische industrie op de wetenschap.
Tekst 1
Ron Herings, wetenschappelijk directeur van het Pharmo Instituut in Utrecht, over de marketingstrategie van een van de grootste farmaceutische bedrijven van Nederland, Organon uit Oss. Organon is een dochterbedrijf van de chemie-gigant AKZO-Nobel. Dat bedrijf maakte vorige week de jaarcijfers bekend. De winst van vorig jaar was een record: ruim 2 miljard gulden. Die winst werd met name veroorzaakt door de groei van de farmadivisie. En binnen die farmadivisie is de anticonceptiepil de grote winstmaker.
Dat is niet meer dezelfde pil als de pil die ten grondslag lag aan de seksuele revolutie van de jaren zestig. Het is een moderne variant, de derdegeneratie-pil, een voorbehoedmiddel met minimale bijwerkingen, althans volgens producent Organon.
Maar sinds vijf jaar zijn er problemen. De derde generatiepil staat ter discussie. En in dat gevecht staan enorme economische belangen op het spel Het is dan ook geen wonder dat Organon samen met de andere pilfabrikanten Whyeth Ayerst en Schering AG, vechten als een leeuw om die pil in de markt te houden.
Argos, vandaag over de tegenstelling tussen marketing en wetenschap.
Tekst 2
In het toonaangevende medische tijdschrift, de British Medical Journal van november vorig jaar stond een opmerkelijk bericht. Het blad had eerder een studie over de derde generatiepil gepubliceerd die gesponsord was door de drie pilfabrikanten. Bij nader inzien moest de hoofdredacteur zijn excuses aanbieden voor die publicatie. Er waren twijfels gerezen over de wetenschappelijke kwaliteit van dat onderzoek. In een begeleidend commentaar van professor David Skegg werd melding gemaakt van een ándere studie naar de derde generatiepil die ook betaald zou zijn met geld van de industrie. Maar die studie had nog nooit iemand gezien. Ook adjunct hoofdredacteur van het British Medical Journal, Jane Smith, was verrast.
Tekst 3
Gesponsord onderzoek komt dus tot de conclusie dat er géén bijwerkingen bij de derde generatiepil zijn, niet-gesponsord, onafhankelijk, onderzoek wijst uit dat er een twee keer hogere kans op trombose is.
Maar er is één uitzondering. Een door de industrie betaald onderzoek waarvan sommigen gehoord hebben maar dat nog niemand gezien heeft. Klinisch epidemioloog, professor Frits Rosendaal.
Tekst 4
De studie blijkt verricht te zijn in opdracht van pilfabrikant Wyeth. Vandaag maakt Argos deze tot nog toe geheime studie openbaar.
Dit is de zoveelste bijzondere ontwikkeling in de controverse rond de derde generatiepil. We besteedden daar eerder aandacht aan in onze uitzending van 17 november vorig jaar.
Het verhaal begint in in 1995. Dat vertelt Jan Vandenbroecke, hoogleraar klinische epidemiologie aan de universiteit van Leiden.
Tekst
Op zoek naar een verklaring voor hun verrassende bevindingen vroegen de wetenschappers van de Wereldgezondheidsorganisatie, de WHO, advies aan collega-onderzoekers en aan de farmaceutische industrie. Over de hele wereld gingen onderzoekers aan de slag, hoogleraar Vandenbroecke was één van die onderzoekers. En wat bleek. De resultaten van de WHO werden door drie onderzoeksgroepen bevestigd. De Engelse gezondheidsautoriteiten besloten daarop in oktober 1995 een brief te sturen aan alle huisartsen waarin ze waarschuwden voor de mogelijke risico’s van de derdegeneratie-pil. Jan Vandenbroucke:
vandenbroucke begin pilscare – WHO verhaal
Tekst 5
Joke de Haan, gebruikster van de derdegeneratiepil.
Tekst 6
Een fragment uit het NOS-journaal van 23 oktober 1995. Organon dreígde niet alleen met juridische procedures, ze wisten ze ook te wínnen. De Engelse regering heeft haar waarschuwing tegen de derde generatiepil ingetrokken. En in Duitsland heeft Organon juridische procedures aangespannen tegen de overheid, en Organon heeft gewonnen.
Uit betrouwbare bron hoorden we over een nog een andere tactiek van Organon.
Zo heeft een Nederlandse medewerker van de ambassade in Genève direkt contact gezocht met het hoofd van de Wereld Gezondheidsorganisatie om de schade van het WHO-onderzoek zo beperkt mogelijk te houden. En we stuiten op nog een ander geval van bemoeienis van de Nederlandse overheid om Organon ter wille te zijn, dit keer in Nieuw Zeeland. Daar adviseert de overheid voorzichtig om te gaan met de derdegeneratiepil. Begin 1999 vroeg de Nederlandse ambassadeur in Australië een gesprek aan bij de staatssecretaris voor gezondheid in Nieuw Zeeland, John Dela Mare. Hij reisde naar Nieuw Zeeland met in zijn kielzog een lokale vertegenwoordiger van Organon en een senior vertegenwoordiger van het hoofdkantoor van Organon in Nederland. Onderwerp van gesprek waren de maatregelen tegen de derdegeneratiepil. We checken deze verhalen bij nog een andere bron. Die bevestigt wat we gehoord hebben maar wil ook niet dat zijn naam bekend wordt.
Terug naar 1995. In december van dat jaar besteedde de tv rubriek Middageditie aandacht aan de commotie die rond de derdegeneratiepil was ontstaan. In die uitzending sprak de heer Coelingh Bennink namens Organon.
Tekst 7
Maar wetenschappers bleven ontdekkingen doen die niet gunstig waren voor de derdegeneratiepil. Professor Jan Rosing, biochemicus aan de universiteit van Maastricht, stuitte min of meer bij toeval op het biochemische bewijs dat er iets mis was met de derdegeneratiepil
Organon reageerde op het onderzoek van professor Rosing in een uitzending van de televisierubriek Twee vandaag van 18 april 1997. Medisch directeur Op ten Berg van Organon.
Tekst 8
Dan komt er een nieuw onderzoek. Dit keer uitgevoerd door de universiteit van Utrecht. De farmaceutische industrie beweerde steeds dat de gevonden verschillen tussen de tweede en derdergeneratie-pil ook te wijten konden zijn aan verschillen tussen de vrouwen die die pillen gebruiken. Ron Herings, de huidige directeur van het Pharmo Instituut in Utrecht werkte toen als onderzoeker aan de universiteit. Hij concentreerde zich in zijn onderzoek op gezonde jonge vrouwen die voor het eerst de pil gebruiken.
Daarmee was ook die kritiek van Organon op de wetenschappelijke onderzoeken ontzenuwd, volgens Herings.
Medisch directeur De Laat van Organon reageerde in het NOS-journaal van 10 juli 1999.
Tekst 9
Onderzoeker Ron Herings van de universiteit van Utrecht begrijpt wel waarom Organon zich zo tegen de resultaten van wetenschappelijk onderzoek te weer stelt.
Tekst 10
Herings spreekt over een markt van 4 of 5 miljoen. Dat getal klopt voor Nederland. Wereldwijd heeft de pil een markt van ongeveer 100 miljoen vrouwen. De economische belangen voor organon zijn dus gigantisch.
Tekst 11
In augustus vorig jaar kwam er eindelijk goed nieuws uit wetenschappelijke hoek voor Organon. Dokter Farmer, een Engelse professor aan de universiteit van Surrey, publiceerde een onderzoek in het British Medical Journal. En Farmer concludeerde dat er géén verschil is in het ontstaan van trombose bij gebruik van de tweede of de derde generatiepil.
Maar in het British Medical Journal van november vorig jaar moest de hoofdredacteur van het medische vaktijdschrift zich verontschuldigen voor de publicatie van het artikel van Farmer. Smith zegt dat de statistische expert van het blad inmiddels betwijfelt of de resultaten van de studie van Farmer nog wel overeind blijven.
Wij bellen met Alexander Walker, een gezaghebbend epidemioloog en hoogleraar aan de Harvard School of Public Health.
vertaling: “Het is een erg simpele studie met complexe data. Je kunt daar helemaal geen conclusies uit trekken. Zo’n soort onderzoek wordt wel gedaan als je aan het begín staat van onderzoek naar een medisch probleem. Maar in dit geval, waar al zoveel onderzoek gedaan is, is de opzet ongeschikt. Je kunt er helemaal geen goede conclusies uit trekken. Ik geloof dat Farmer zich heeft vergist”,
Tekst
In een email die we van Walker ontvingen schreef hij dat we hem mochten interviewen maar dat hij heel voorzichtig moest zijn. Een collega van Walker is door Farmer gedreigd met juridische stappen. Maar niet alleen Farmer dreigt met juridische stappen, ook de pilfirma’s doen dat.
Walker beïnvloeding hemzelf
vertaling:
“Ik weet dat het gebeurt en de universiteiten zijn absoluut niet toegerust om zich te verdedigen tegen een eventuele juridische procedure. Ik moet erg opletten dat alles wat ik zeg goed verdedigbaar is en niet een mening. Dat is een serieus probleem voor de wetenschappelijke gemeenschap maar we zullen ermee moeten leren omgaan. De markt van de anticonceptiepil kent een enorme concurrentie. Ik vind dat je alle gegevens over een medicijn duidelijk in de bijsluiter moet vermelden en bij dokters bekend moeten zijn. Maar het is een grote markt en kleine klinische verschillen kunnen een groot verschil in de verkoopcijfers veroorzaken.”
Tekst 12
Inmiddels is er één belangrijke instantie in Nederland van mening aan het veranderen. Dat is het Nederlands Huisartsen genootschap. We belden in onze uitzending van november vorig jaar met woordvoerder Geyer.
Tekst 13
Een woordvoerder van het Nederlands Huisartsen Genootschap verklaarde gisteren tegen ons dat het veranderen van richtlijnen gebonden is aan procedures die tijd kosten. Het definitieve standpunt van het NHG wordt op zijn vroegst dit najaar verwacht.
SP Tweede Kamerlid Agnes Kant stelde naar aanleiding van de uitzending van Argos van november vorig jaar vragen aan minister Borst. Die verklaarde dat ze zich geen zorgen maakt over de invloed van de farmaceutische industrie op de onafhankelijkheid van wetenschappelijk onderzoek.
Als je kijkt naar de grote hoeveelheid studies over de eventuele bijwerkingen van de derde generatiepil dan valt één ding op: onafhankelijke onderzoekers ontdekken een verhoogde kans op trombose, door de industrie gesponsorde onderzoeken niet. Maar er is één onderzoek dat van die regel afwijkt. Dat onderzoek was tot vandaag geheim. Maar Argos kreeg onlangs een deel van dat onderzoek toegespeeld. We leggen de resultaten voor aan professor Rosendaal, hoogleraar klinische epidemiologie in Leiden.
Tekst 14
Deze week vroegen we fabrikant Wyeth, die het onderzoek gesponsord heeft, of wij een exemplaar konden krijgen. Dat verzoek is afgewezen. Een woordvoerder liet ons weten:
“Het onderzoeksrapport is een intern rapport en wordt niet vrijgegeven voor extern gebruik. De resultaten voegen niets toe aan het wetenschappelijke debat over de derde generatie-pil”
Tekst 15
We vroegen een reactie op dit standpunt van Wyeth aan Jane Smith, adjunct hoofdredacteur van het invloedrijke vaktijdschrift de British Medical Journal.
Tekst 16
Wyeth verklaart niet alleen tegen ons dat de resultaten van de studie niets toevoegen aan het wetenschappelijke debat, de makers van de studie schrijven dat ook. Aan het eind van de samenvattende conclusie stellen de onderzoekers: “De toegevoegde waarde van deze studie bleek niet groot te zijn als die wordt vergeleken met soortgelijke onderzoeken.” Professor Rosendaal.
Tekst 17
Professor Rosendaal wijst ook nog op een ander opmerkelijk aspect van de conclusies van het Wyeth onderzoek.
TEKST 18
We vroegen ook een reactie aan Gert Siemons, Medisch Directeur Nederland van Organon. Wat wist hij af van de studie.
Tekst 19
We leggen deze lezing voor aan Professor Rosendaal, maar deze is zeker van zijn conclusie. Uit de verschillende tabellen is hem gebleken dat ook de anti-conceptiepillen van Organon de twee keer verhoogde kans op trombose vertonen.
Tekst 20
In het Wyeth- onderzoek worden drie ‘investigators ‘ genoemd: Dennis O Chanter, Allen D. Dean en Margaret Thorogood. Thorogood was betrokken bij de eerste studies die het verschil tussen tweede en derde generatie-pillen aantoonden. We bellen met Dennis O Chanter om een reactie op de studie.
vertaling:
Ik was verrast te zien dat ik behoorde tot een van de onderzoekers van deze studie. Ik heb wel advies gegeven, ik maakte analyses van bepaalde data; maar er is sprake van misleiding als zij zeggen dat ik behoor tot een van de onderzoekers, want dat ben ik niet geweest. Het woord onderzoeker wordt doorgaans gebruikt voor medici in klinisch onderzoekssituaties (clinical trials), die te maken hebben met patiënten, maar niet als er sprake is van data-analyses (databased study). De term ‘investigator’ is in dit soort gevallen absoluut ongebruikelijk. Ik zag wel een uittreksel (draft) van de definitieve versie voordat die uitgebracht zou worden, maar ik heb nooit de definitieve versie gezien. Een dergelijk misverstand is me tot nu toe ook nog nooit overkomen. Ik werk doorgaans ook wel als klinisch onderzoeker, als ‘first investigator’, maar in dit geval was er dus geen sprake van klinisch onderzoek.
Het zou ook niet juist zijn als ik word gezien als eerste auteur, als eerste verantwoordelijke voor deze studie, want dat is niet het geval. Ik heb wel de analyse van de data beschreven, maar niet de interpretatie van deze gegevens en ik heb tevoren ook niet gezien hoe die interpretaties in de eindversie terechtgekomen zijn, dus het zou niet eerlijk zijn mij daarvoor verantwoordelijk te houden. De eindverantwoordelijkheid voor deze studie ligt geheel en al bij Wyeth.
Toen ik die eerste voorlopige versie van delen van het onderzoek kreeg en mijn naam zag staan als een van de voornaamste onderzoeker, heb ik wel gezegd dat dat nogal ongebruikelijk was maar ik heb er niet nadrukkelijk tegen geprotesteerd.
Het zou echter netter zijn geweest als Wyeth mij een exemplaar van de definitieve versie ter goedkeuring zou hebben gestuurd voor tot publicatie met mijn naam te zijn overgegaan. Doorgaans is dat de procedure; het is niet ongebruikelijk dat eindrapporten worden geschreven door anderen dan de onderzoekers, dan kunnen er fouten in sluipen en dus is het vanzelfsprekend dat wij eerst een proeve van de eindversie krijgen om zo nodig dingen te kunnen corrigeren.
Ik heb niet de eindversie van het rapport, dus kan ik u ook geen kopie daarvan geven. Maar ook als dat wel het geval was geweest, dan zou ik daarvoor ook toestemming moeten hebben gevraagd aan Wyeth, want die voorwaarde staat in mijn contract.
Je kunt bij zo’n onderzoek diverse criteria hanteren voor het classificeren van de gegevens, dat heb je allemaal zelf in de hand. Daarmee heb je in feite ook de resultaten van het onderzoek in de hand. Je kunt het op een verkeerde manier doen en dan heb je minder risico’s dan er in feite zijn, maar je kunt het ook op de goede manier doen en dan krijg je de juiste cijfers over risico’s. (in eigen woorden): je kunt dus manipuleren met de gegevens en eruit krijgen wat je wilt.
Ik weet niet waarom Wyeth de studie niet heeft gepubliceerd. Ik denk dat ze het niet opportuun vonden. Volgens hen voegde het niets toe aan de al gepubliceerde onderzoeken. Tussen het begin van de studie en de eindversie werden een paar gegevens gepubliceerd, maar toen heeft Wyeth gezegd dat ze het er niet mee eens waren dat dat openbaar was gemaakt. Ze hechtten geen waarde aan de studie.
Tekst 21
Vervolgens proberen we contact te krijgen met Alan D Dean, maar zijn secretaresse meldt dat hij op vakantie is. Het lukt ons wel om Margaret Thorogood te spreken. U hoort een letterlijke vertaling van haar reactie:
Citaten thorogood
"Bij die Wyeth studie was ik alleen adviseur. De uiteindelijke resultaten zijn mij niet bekend, eigenlijk weet ik helemaal niet hoe het ermee staat.
Zowel O.Dean en Chanter als ik waren alle drie adviseur; geen van ons drieën heeft aan het onderzoek zelf meegewerkt, geen van ons drieën heeft iets van doen met de tekst; het is Wyeth die de tekst schreef. Ik weet dat het ter beschikking is gesteld aan de Regulator Authority’s (MCA) Het is niet opgezet vanuit wetenschappelijke interesse, maar ik ben gevraagd door Wyeth(???)
publiceren is voor hen geen prioriteit. Dat is mijn zaak niet, ik ben adviseur geweest, meer niet. Het is aan Wyeth om het onderzoek te publiceren of niet.
Ik heb geen contact met Wyeth, niet meer sinds ons adviseurschap ophield. Ik heb net zoveel inzicht als u in wat zij aan het doen zijn.
Nogmaals ik behoor tot een van de consultants, ik gaf hen advies, meer niet. En dat is iets heel anders, dat is echt een groot verschil. Ik zag nooit de definitieve versie van het rapport, ik heb geen invloed gehad op de uiteindelijke versie van het rapport, met andere woorden: ik heb niets te maken met dat rapport. Ja, ik heb ermee te maken in zoverre dat ik advies heb gegeven, ik heb hen gewezen op de goede epidemiologische technieken die zij moesten hanteren.
Hebt u echt nooit de definitieve versie gezien. Nee, waarom zou ik? Ik ben alleen om advies gevraagd en dat heb ik gegeven, niet meer niet minder. "
Tekst 22
Twee van de drie genoemde “investigators” distantiëren zich dus van het resultaat van de Wyeth studie. Professor Rosendaal
Tekst 23
We vroegen ook een reactie aan Jane Smith, adjunct hoofdredacteur van de British Medical Journal:
Tekst 24
De afgelopen dagen vergaderde in Londen het wetenschappelijk committee van de EMEA, dat is de Europese pendant van het College ter beoordeling van Geneesmiddelen. De EMEA brengt een advies uit aan de lidstaten met betrekking tot de toelating van geneesmiddelen en kan ook voorwaarden verbinden aan die toelating, zoals een voorschrift dat bepaalde informatie in de bijsluiter moet worden opgenomen. De toelating van een geneesmiddel door EMEA geldt voor maximaal 5 jaar. Voor de derde generatiepil betekent dat dat die eind 2000 opnieuw beoordeeld moest worden. Dat proces is nu al een paar maanden gaande. Volgens klinisch epidemioloog Frits Rosendaal is het een handicap dat het Wyeth-rapport niet onderdeel is geweest van de wetenschappelijke discussie.
Tekst 25
Alexander de Roo zit in het Europarlement voor de fractie van de Groenen. Hij is coördinator van de commissie milieu, openbare gezondheid en consumentenaangelegenheden. Hij is erg benieuwd naar de uitkomst van de discussie binnen de EMEA.
Tekst 26
Uit betrouwbare bron hebben we vernomen dat er binnenkort een hoorzitting van de EMEA komt waar de industrie haar standpunt mag toelichten. De EMEA verwacht in mei of juni van dit jaar met een advies te komen.
In Zweden hebben trombose-patiënten geprobeerd Organon een proces aan te spannen. Hun advocaat verklaarde tegen ons dat ze om financiële redenen van een proces hebben af moeten zien dat enorm duur zou worden en jaren kan duren. De Zweedse trombose-patiënten krijgen wel compensatie uit een algemeen fonds, betaald door de farmaceutische industrie.
De afgelopen jaren verscheen een groot aantal onderzoeken naar de verhoogde kans op trombose als eventuele bijwerking van de derde generatiepil. Zoveel dat het moeilijk wordt om door de bomen het bos te zien. Professor Rosendaal.
Tekst
Rosendaal concludeert dus dat de gevonden risico’s in de studie overeenkomen met onafhankelijk onderzoek. Die tonen aan dat het risico op trombose bij gebruik van de derde generatiepil twee maal zo hoog is als voor vrouwen die de tweede generatiepil gebruiken. Opvallend is alleen dat die resultaten niet te lezen zijn in de conclusie van de Wyeth studie. Volgens professor Rosendaal zijn de in de conclusie alleen de laagst gevonden waarden opgenomen.
AFKONDIGING
Argos werd deze week gemaakt door Stefan Heijdendael, Katrien de Klein, Huub Jaspers, Annemiek van der Laan, Bert Vervoorn, Rinse Blanksma, Jan Hendrik van der Veen en Kees van den Bosch.