Argos
Damen Shipyards en de noodlijdende Vlissingse scheepswerf De Schelde
Damen Shipyards in Gorinchem had per 1 september de noodlijdende Vlissingse scheepswerf De Schelde zullen overnemen van de Nederlandse staat. De Schelde is de bouwer van de Nederlandse marineschepen. De koop ging vorige week weer niet door, maar zal volgens betrokkenen binnenkort toch eindelijk zijn beslag krijgen.
Welke toezeggingen heeft Damen van de Nederlandse regering gekregen? Zijn die wel toegestaan? Hoeveel geld is er werkelijk mee gemoeid? En is de staat straks ook echt definitief af van De Schelde, die de afgelopen jaren steeds weer aanklopte voor financiële steun?
-----
Argos over de problemen rond de overname van marinewerf De Schelde in Vlissingen, die nu in handen is van de Nederlandse staat, door Damen Shipyards in Gorinchem.
Vraaggesprekken met:
- Mariet Doornekamp, financieel directeur van Damen Shipyards, tijdens een rondleiding door het bedrijf;
- Frank Slijper, onderzoeker van Nederlandse wapenexporten;
- Cees Vendrik, Tweede Kamerlid van GroenLinks (telefonisch);
- Hella Voûte, Tweede Kamerlid van de VVD (telefonisch).
Onderwerpen van gesprek zijn: de succesvolle bedrijfsvoering door Damen Shipyards; het militaire assortiment van de werf; de omstreden verkoop door Damen Shipyards van vaartuigen aan landen als Libië en Sudan; de intentie van Damen Shipyards om de verlieslijdende marinewerf De Schelde voor het symbolische bedrag van één gulden overnemen; de 120 miljoen gulden die Damen Shipyards bij overname van De Schelde krijgt van de overheid; de verwachting dat De Schelde na overname door van Damen Shipyards een commerciële koers zal gaan varen, die mogelijk in strijd is met de afspraken rond wapenexporten; de verwachting dat de nauwe relatie tussen de overheid en de Koninklijke Schelde Groep na een eventuele overname zal blijven bestaan; en de goedkeuring die de Europese Commissie nog moet geven aan de overname, die mogelijk in strijd is met de Europese concurrentiebepalingen.
Bevat verder:
- fragmenten van het NOS-journaal uit 1998, waarin stemfragmenten van een woordvoerder en een directielid van scheepswerf De Schelde en minister Jorritsma van Verkeer en Waterstaat over de financiële nood bij De Schelde;
- radiofragmenten uit 1998 en 1999, waarin vraaggesprekken (deels telefonisch) met PvdA-Kamerlid Wouter Bos over de financiële steunverlening aan De Schelde en de mogelijke overname door Damen Shipyards;
- een fragment van het Radio 1 Journaal van 8 april 2000, waarin een vraaggesprek met Chris Baggerman, bestuurder van de Reformatorische Maatschappelijke Unie, over de achtergrond van de mislukte overname van De Schelde door Damen Shipyards;
- voorgelezen fragmenten uit schriftelijke bronnen.
Aansluitend een (telefonisch) vraaggesprek met Kommer Damen, directeur van Damen Shipyards, die zegt te verwachten dat de overname op kort termijn rond zal zijn en ingaat op de plannen van Damen Shipyards met De Schelde.
------------
Inleidende teksten, waarschijnlijk niet compleet:
Damen Shipyards in Gorcum had per 1 september de noodlijdende Vlissingse scheepswerf De Schelde zullen overnemen van de Nederlandse staat. De Schelde is de bouwer van de Nederlandse marineschepen. De koop ging vorige week weer niet door, maar zal volgens betrokkenen binnenkort toch eindelijk zijn beslag krijgen.
Welke toezeggingen heeft Damen van de Nederlandse regering gekregen? Zijn die wel toegestaan? Hoeveel geld is er werkelijk mee gemoeid. En is de staat straks ook echt definitief af van De Schelde, die de afgelopen jaren steeds weer aanklopte voor financiële steun?
Tekst 1
Verslaggever Kees van den Bosch bij Damen Shipyards in Gorcum. Damen zou per 1 september de noodlijdende Vlissingse scheepswerf De Schelde overnemen van de Nederlandse staat. De koop ging vorige week niet door, maar zal volgens betrokkenen binnenkort toch zijn beslag krijgen.
De Schelde is niet zomaar een scheepswerf. De Schelde – nu nog voor 90 procent eigendom van de Nederlandse staat en voor 10 procent van de provincie Zeeland - is de bouwer van het overgrote deel van de vloot van de Nederlandse marine. Daarom is de overname door Damen van wat voluit de Koninklijke Schelde Groep heet, ook niet zomaar een overname. In de Haagse politiek is het een hot issue, waarover achter gesloten deuren wordt vergaderd. Rondom de overname is daardoor nog steeds veel niet duidelijk: Welke toezeggingen heeft Damen van de Nederlandse regering nu precies gekregen? Zijn die wel toegestaan? Hoeveel geld is er werkelijk mee gemoeid. En: is de staat straks ook echt definitief van De Schelde af.
Tekst 2
Van de casco’s maakt men bij Damen allerlei kleine specialistische vaartuigen voor de civiele markt, zoals sleep- en loodsboten. Maar tien tot vijftien procent van Damens omzet bestaat uit kleine schepen voor marines en kustwacht. Tot dat militaire assortiment behoren landingsvaartuigen, snelle patrouilleschepen en ‘fast assault craft’, ‘snelle aanvalsboten’. Zo vertelt Frank Slijper, onderzoeker van Nederlandse wapenexporten:
Tekst 3
Voor de verkoop van zijn schepen beschikt Damen over een geolied verkoopapparaat, met vertegenwoordigers in tientallen landen. Ook op militair en semimilitair terrein zijn die wereldwijd succesvol, vertelt wapenexport-onderzoeker Frank Slijper.
Tekst 4
Ook recent nog, eind 1998, had Damen volgens Slijper een heel opvallende order. Die werd door een journalist van het weekblad FEM/De Week ontdekt op de homepage van Damen.
Tekst 5
Bij Damen ontkent financieel directeur Marriet Doornekamp dat de leverantie aan Sudan een militair of semimilitair karakter zou hebben.
Tekst 6
Een heel ander geluid dan bij de succesvolle scheepsbouwer Damen in Gorcum. Het is een woordvoerder van scheepswerf De Schelde in Vlissingen op 26 november 1998. Hij krijgt via de NOS-televisiejournaal de gelegenheid om deze noodoproep aan de regering te doen. Een noodoproep vol verwijten. Op dat moment gaat het al jarenlang niet goed met De Schelde, ooit onderdeel van RSV, het Rijn-Schelde-Verolme-concern. Na de ineenstorting van RSV kreeg De Schelde zo ongeveer het alleenrecht op de bouw van oppervlakteschepen - fregatten en korvetten - voor de Nederlandse marine, maar dat mocht niet baten. Al jarenlang zoekt de Nederlandse regering , als grootaandeelhouder, naar een koper van de noodlijdende marinewerf. Maar dat lukt niet en eind 1998 staat de werf het water aan de lippen .
De directie van De Schelde vindt meteen gehoor. Op 30 november 1998 maakt minister Jorritsma van Economische Zaken bekend:
Tekst 8
Minister Jorritsma maakt diezelfde maand/week/dag? in een interview met het Radio 1-Journaal duidelijk dat het er nu wel op aankomt zo snel mogelijk een koper voor De Schelde te vinden.
Tekst 9
Die “meer duidelijkheid over de toekomst van Defensie”, waarover minister Jorritsma het dan - eind november 1998 - heeft, moet er definitief komen in de eerste maanden van 1999. Dan zal minister De Grave van Defensie zijn Defensienota presenteren en zal dus ook duidelijk worden hoeveel nieuwe schepen de Nederlandse marine precies wil laten bouwen. Duidelijk is al wel: wat er gebouwd wordt, gebeurt bij De Schelde.
Eind november 1998 spreken wij over deze – zoveelste – hulpoperatie voor De Schelde uitvoerig met PvdA-politicus Wouter Bos. Nu, anno 2000, is Wouter Bos staatssecretaris van Financiën, als opvolger van Vermeend die minister van Sociale Zaken is geworden. Eind 1998 is hij nog kersvers Tweede Kamerlid voor de Partij van de Arbeid, die daarvoor 10 jaar bij multinational Shell heeft gewerkt. Hij is woordvoerder van zijn fractie in de zaak van de steunverlening aan De Schelde.
Tekst 10
Een optimistisch Kamerlid Wouter Bos, de huidige staatssecretaris van Financiën, in november 1998. De “serieus geïnteresseerde overnamekandidaat ”over wie Bos het heeft, is Damen. De Gorcumse scheepsbouwer heeft begin jaren ’90 ook al eens interesse getoond in De Schelde, maar vond toen dat de regering er teveel voor wilde hebben. Eind ’98 lijken de kansen voor Damen veel gunstiger. Zeker als in februari 1999 definitief duidelijk wordt dat de marine ook in de 21ste eeuw nog heel wat scheepsnieuwbouw zal laten plegen.
Desondanks vlotten de onderhandelingen tussen de regering en Damen niet. Ze slepen zich in 1999 het hele jaar voort. En aan het eind van het jaar ontstaat er zelfs opnieuw een acute crisis bij De Schelde. Het bedrijf wil wederom 50 miljoen van de regering. Anders bestaat De Schelde over een half jaar niet meer, zegt de bedrijfsleiding in december 1999.
We vragen dan opnieuw een reactie aan PvdA-Tweede Kamerlid Wouter Bos. Vindt hij dat de regering weer, net als een jaar eerder, met 50 miljoen over de brug moet komen?
Tekst 11
Damen heeft een luxe positie. Ze kunnen ook heel wat eisen, zegt Wouter Bos in december 1999. En daarin heeft hij groot gelijk. Want ook al is Bos als PvdA-woordvoerder tegen nieuwe steun voor De Schelde, die komt er toch. En wel om Damen over de streep te trekken. Op 25 februari 2000 maakt minister Jorritsma van Economische Zaken bekend dat die dag de zogenaamde ‘Letter of Intent’ is getekend met Damen over een eventuele overname van De Schelde. Maar in haar brief aan de Tweede Kamer vertelt de minister niet hoeveel extra geld de regering daarvoor opnieuw moet uitrekken. Dat valt wel te lezen in vertrouwelijke documenten waarover wij beschikken. Daarin staat dat Damen is toegezegd dat De Schelde bij overname nog eens 35 miljoen gulden extra krijgt. Verder wordt van de 50 miljoen gulden, die in december 1998 is gegeven, 35 miljoen die eigenlijk een lening was, nu omgezet in een gift. Daarnaast wordt een 10-jarige renteloze lening van maximaal 45 miljoen verstrekt om de Schelde-werf te verplaatsen vanuit Vlissingen naar het nabijgelegen industrieterrein Sloegebied. En wat toekomstige marineorders betreft krijgt De Schelde een “bevoorrechte positie”. Dat alles staat zwart op wit in een vertrouwelijke brief van minister Jorritsma.
Tekst 12 = BREAKTEKST
U luistert naar Radio 1, de VPRO, het programma Argos. Vandaag over de overname van marine scheepswerf De Schelde door Damen Shipyards uit Gorcum. Een overname, die vorige week onverwachts weer werd uitgesteld.
Nadat in februari 2000 de ‘Letter Of Intent’ is getekend, komt er in april toch weer een kink in de kabel. Damen vindt bij controle van de boeken van De Schelde enkele financiële lijken in de kast. Op 8 april, nota bene de dag dat op het terrein van De Schelde in Vlissingen door koningin Beatrix feestelijk het nieuwe marineschip ‘De Zeven Provinciën’ te water wordt gelaten, vertelt vakbondsbestuurder Chris Baggeman over de nieuw gerezen problemen in het Radio 1-Journaal. Baggeman is van de Reformatorische Maatschappelijke Unie, een van de vakbonden bij De Schelde.
Tekst 13
In april ziet het er dus somber uit. Maar op 26 mei komt minister Jorritsma met een blijde mededeling aan de Tweede Kamer:
Tekst 14
Damen, zo schrijft minister Jorritsma, zal De Schelde voor het symbolische bedrag van één gulden overnemen. Verder is er een “pakket aan vermogensmaatregelen” in de vorm van “vermogensversterking” en “kwijtschelding”. Kortom Damen krijgt flink wat extra geld mee. Jorritsma schrijft aan de Tweede Kamer dat het om “circa 100 miljoen gulden “ gaat. Verder krijgt De Schelde voor de verhuizing naar het Sloegebied, aldus de minister, “een financieringsfaciliteit”.
Deze openbare brief hangt een optimistisch, positief beeld op. Dat steekt schril af tegen hoe er achter gesloten deuren over wordt bericht. Uit een vertrouwelijke rapportage van minister Jorritsma aan de vaste Kamercommissies van Economische Zaken en Defensie, de dato 30 mei 2000, waarover wij beschikken, blijkt hoezeer de regering bij Damen in de tang zit. Het Gorcumse bedrijf heeft ALLE troeven in handen.
De minister beschrijft eerst de ontdekking van de nieuwe, financiële tegenvallers in het voorjaar:
Tekst 15
Vervolgens staat in de vertrouwelijke rapportage te lezen hoe Damen met forse extra financiële eisen komt. Jorritsma onderzoekt dan samen met minister De Grave van Defensie en minister Zalm van Financiën of hieraan is te ontkomen. Allerlei alternatieve scenario’s passeren de revue, waaronder opsplitsing, faillissement, afbouw van de lopende orders tijdens faillissement en doorstart vanuit faillissement. Tenslotte komen de ministers tot de ontluisterende conclusie dat men Damen zijn zin moet geven.
Minister Jorritsma schrijft in de vertrouwelijke rapportage:
Tekst 17
De hoogte van die lening voor de verhuizing naar het Sloegebied blijft hetzelfde als eerder al toegezegd, namelijk 45 miljoen. Maar de duur ervan wordt verlengd van 10 tot 15 jaar. Bedrag noch duur van deze lening vermeldt Jorritsma in haar openbare brief aan de Kamer. Wel staat daarin een bedrag van circa 100 miljoen dat Damen meekrijgt. En dat lijkt behoorlijk te kloppen met het bedrag van 105 miljoen, dat de 70 miljoen en 35 miljoen uit de vertrouwelijke rapportage samen opleveren. Toch krijgt Damen in werkelijkheid meer mee met de overname De Schelde. Niet vermeld wordt namelijk 15 miljoen gulden van de 50 miljoen, die in december 1998 al werden gegeven. Dus gaat het om een totaal van niet 105 miljoen, maar 120 miljoen.
Dat wordt bevestigd door Kees Vendrik, woordvoerder wat De Schelde betreft voor Tweede Kamerfractie van Groen Links:
Tekst 18
Dat schrijft minister Jorritsma op 14 juli van dit jaar optimistisch aan de Tweede Kamer.
Die datum van 1 september is toch niet gehaald. Vorige week donderdag vergaderde de minister daarover met de Kamercommissies, deels achter gesloten deuren. “Er zijn nog enkele, vooral juridische, zaken te regelen”, zei ze daarover in het openbaar. Maar wat die inhielden, zei ze er niet bij. En ook deze week wil haar ministerie daarover aan ons geen toelichting geven. Maar die zaken lijken ernstiger dan men wil doen voorkomen.
Het heeft alles te maken met feit dat Brussel, de Europese Commissie dus, de transactie ook moet beoordelen. Zo bevestigt tegenover ons Hella Voute, woordvoerster van de VVD-Tweede Kamerfractie:
Tekst 19
Betekent de steun die Damen van de Nederlandse overheid krijgt bij de overname van De Schelde geen verstoring van de normale concurrentieverhoudingen. Dat is de vraag die de Europese Commissie moet onderzoeken. De Nederlandse regering neemt het standpunt in dat de Europese concurrentie-bepalingen in dit geval helemaal niet opgaan. Omdat het verdrag van Europese Unie op dit punt een uitzonderingsclausule kent voor zaken die de nationale veiligheid betreffen, zoals de productie van of de handel in wapens, munitie en oorlogsmateriaal. Maar die clausule zegt ook: