Argos
Megadeal KPN met CESEC
KPN in China?
"We willen een voet tussen de deur krijgen. We investeren in eerste instantie tien miljoen, maar straks moeten dat miljarden worden." Aldus KPN-topman Dik in februari 1998 tijdens de handelsmissie onder leiding van toenmalig minister Wijers in China. KPN had net een deal gesloten met het Chinese bedrijf CESEC om de telecommunicatiemarkt in China te veroveren. De investering kreeg veel kritiek, omdat CESEC een dochter was van het Chinese Volksleger. "Het gaat om een puur civiele dochter van het leger", luidde het verweer van KPN. Argos onderzoekt wat er van de grootse plannen terecht is gekomen. Hoe civiel is CESEC? En is het eigenlijk wel legaal wat KPN in China doet? Argos over de teloorgang van een megadeal.
----
Samenvatting:
Argos over de joint venture die KPN in China tijdens een handelsmissie in februari 1998 sloot met het Chinese telecombedrijf CESEC (China Electronic System Engineering), dat een civiele dochter is van het Chinese Volksleger. De handelsmissie volgde op een eerdere handelsmissie in juni 1995 van minister-president Kok aan China met een delegatie van het bedrijfsleven. Nadat minister van Buitenlandse Zaken Van Mierlo in 1996 voor het Human Rights Committee van het UNHCHR (United Nations High Commissioner for Human Rights) in Genève openlijk kritiek uitte op de mensenrechtensituatie in China, werd een handelsmissie door China afgezegd. In februari 1998 kon de handelsmissie alsnog doorgang kon vinden, onder leiding van de toenmalige minister van Economische Zaken Wijers. Zestig bedrijven sloten contracten af voor in totaal 150 miljoen gulden. KPN-topman Wim Dik sloot een joint venture met CESEC voor 10 miljoen.
CESEC blijkt echter niet zomaar een civiele dochteronderneming van het Chinese Volksleger te zijn, maar een technologie-afdeling van dat leger waar o.a.
commandosystemen voor het slagveld worden ontwikkeld. Verder verzorgt het de telecommunicatie van het leger en exploiteert het militaire radiofrequenties voor commerciële doeleinden, waaronder mobiele telefonie. Bovendien is het exploiteren van telecommunicatie door buitenlandse bedrijven door de Chinese wet verboden. Buitenlandse telecombedrijven als British Telecom en Belgacom houden zich om die reden verre van de Chinese markt. Andere bedrijven hebben hun samenwerking met Chinese telecombedrijven vanwege deze wet moeten stopzetten.
De reportage bevat vraaggesprekken hierover met:
- China-correspondent Fons Tuinstra (telefonisch vanuit Shanghai);
- Sami Faltas, als deskundige in wapenproductie verbonden aan het Bonn International Center for Conversion (BICC) (telefonisch).
De reportage bevat verder een voorgelezen verklaring van China-expert Sebastian Heilmann, verbonden aan het Institut für Asienkunde in Hamburg en een fragment uit een persbericht van KPN.
Het programma is geïllustreerd met HA- en HAD-fragmenten en een fragment van het NOS 'Journaal' met een toespraak van minister van Buitenlandse Zaken Van Mierlo op 12-3-1997.
Het programma wordt voorafgegaan door een verslag van de stand van zaken in de parlementaire enquête Bijlmerramp.
------
Inleidende teksten, misschien niet volledig:
Tekst 1
Deze maand is het precies een jaar geleden dat minister Wijers met in zijn kielzog meer dan 60 bedrijven op handelsmissie was in China. China, het land waar tien jaar geleden de democratische volksbeweging bloedig werd onderdrukt op het Plein van de Hemelse Vrede.
Mag je handel drijven met onderdrukkende regimes? Mag je zelfs rechtstreeks zaken doen met het leger, dat die onderdrukking uitvoert? Die vragen werden actueel toen bleek dat een van de deelnemers aan de Nederlandse handelsmissie, KPN-Telecom, een contract had afgesloten met Cesec, volgens de berichten een burgerdochter van het Chinese Volksleger. Met dit contract dacht KPN een eerste begin te maken met de verovering van de enorme en daarom zo aantrekkelijke Chinese markt.
Argos onderzoekt vandaag die transactie van een jaar geleden. Wat is er van de grootse plannen terechtgekomen? Is Cesec wel een burgerdochter, zoals KPN beweert? En: is het wel legaal wat KPN in China doet? Argos over de teloorgang van een megadeal.
Tekst 2
Fons Tuinstra, correspondent in Shanghai. In juni 1995 volgt hij minister-president Kok bij diens bezoek aan China. Want het fundament voor het succes van de handelsmissie van minister Weijers in 1998 was bijna drie jaar eerder gelegd door de minister-president zelf. Het was in die dagen nog een wat onwennig gezicht: de sociaaldemocraat Kok samen met werkgeversvoorzitter Rinnooy Kan op zakenreis voor het bedrijfsleven. Want bij staatsgeleide economieën opent de aanwezigheid van een minister-president vele deuren die anders wellicht gesloten blijven. Kok werd als een keizer ontvangen en de officiële Chinese staatstelevisie deed uitgebreid verslag van het bezoek van de Nederlandse premier
Tekst 2-b
De Chinese premier Li Peng werd uitgenodigd eens naar Holland te komen en misschien zou de koningin daarna naar China kunnen gaan. De reis van Kok had ook politieke betekenis. Naast een omvangrijke delegatie van het Nederlandse bedrijfsleven was daarom ook toenmalig minister van buitenlandse zaken Van Mierlo aanwezig.
Een jaar later, in 1996, sprak Van Mierlo in Den Haag met zijn Chinese collega en bracht daarbij ook de mensenrechten ter sprake.
Tekst 4
Minister van Mierlo toonde opnieuw zijn bezorgdheid over de mensenrechten in China in maart 1997. Nederland had toen de beurt om voorzitter van de Europese Unie te spelen. In die functie, als een soort minister van buitenlandse zaken van Europa, hield Van Mierlo in Geneve voor het mensenrechtencomité van de Verenigde Naties een vurig pleidooi voor verbetering van de mensenrechten. Hij sprak onder andere uit naam van de Chinese dissident Wei Jing Sheng
Tekst 5
Ook al sprak Van Mierlo namens de Europese Unie toch besloten de chinezen Nederland te straffen. Dat betekende dat een zorgvuldig voorbereide handelsmissie van meer dan 60 bedrijven plotseling door China werd afgezegd. Dat was niet leuk voor de toenmalige minister van Economische Zaken, Wijers.
Tekst 6
De oppositie in de Tweede Kamer verweet Van Mierlo dat hij ondiplomatiek gesproken had. Maar toenmalig Tweede Kamerlid van de Partij van de Arbeid Van Traa prees het paarse kabinet voor haar standvastige houding
Tekst 7
Ook minister Wijers hield voet bij stuk wat betreft het ter sprake brengen van de mensenrechten.
Tekst 8
Op 29 september 1997 werd bekend dat Nederland kennelijk lang genoeg gestraft was, want in Tokyo trof Wijers zijn Chinese collega en die vertelde hem dat de handelsdelegatie weer van harte welkom was.
Tekst 9
In februari van het vorig jaar was het dan zover. De grootste Nederlandse handelsdelegatie die China ooit bezocht sloot contracten voor 450 miljoen gulden. Eén van die contracten was de deal van KPN Telecom ter waarde van tien miljoen gulden. Een kleinigheidje voor KPN-Telecom, tien miljoen, maar die investering betekende een voet tussen de deur op de potentieel enorm belangrijke Chinese Telecommunicatiemarkt, aldus KPN-Telecom.
Tekst 9-b
Zo formuleerde KPN het zelf in een trots persbericht.
KPN-topman Wim Dik zélf lichtte de deal toe op een persconferentie die speciaal in Shanghai werd belegd op 26 februari 1998. Correspondent Fons Tuinstra was daarbij aanwezig.
Tekst 10
Het enthousiasme over deze deal werd getemperd door de omstandigheid dat de zakenpartner van KPN het Chinese bedrijf Cesec was. Dat is namelijk een dochteronderneming van het Chinese volksleger. In het Radio 1-journaal van die zesentwintigste februari 1998 werd KPN-topman Dik daarover aan de tand gevoeld door verslaggever Bart Leferink.
Tekst 11
De Nederlandse pers besteedde veel aandacht aan de betrokkenheid van het Chinese leger bij deze deal. In China is het sinds de jaren tachtig gebruik dat het leger voor een belangrijk deel in haar eigen onderhoud voorziet door commerciële activiteiten. Maar Cesec is toch meer dan zomaar een civiel bedrijfje van het Chinese leger, legt correspondent Fons Tuinstra uit.
Tekst 12
Cesec is een bedrijf in militaire handen, dat de telecommunicatie van het Chinese leger verzorgt. KPN-topman Dik had er alle belang bij die militaire activiteiten van Cesec zo klein mogelijk te laten lijken. Als we de persberichten uit die tijd van KPN er nog eens op nalezen wordt daarin niet echt gelogen, maar er wordt wel louter gesproken over de civíele activiteiten van dit bedrijf. Topman Dik vergelijkt de producten van Cesec in een interview voor het Radio 1-journaal bijvoorbeeld met ijsjes.
Tekst 13
We doen zaken met een gewoon civiel bedrijf, aldus KPN-topman Dik vorig jaar op de dag dat de deal bekend werd gemaakt. Ook minister Wijers haastte zich te verklaren dat hier echt niets bijzonders aan de hand was
Tekst 14
Telecommunicatie valt onder de zogenaamde ‘Strategische Goederen’, waarvoor een exportvergunning nodig is. Daarom doen we navraag bij het ministerie van Economische Zaken in Den Haag. We willen weten of er voor de joint venture van KPN en het Chinese Cesec ook zo’n exportvergunning vereist is. De woordvoerder van het ministerie wil hierover geen mededelingen doen.
Tekst 15
Sami Faltas is deskundige op het gebied van wapenproductie en verbonden aan het Bonn International Conversion Centre. Dat is een internationaal instituut dat onderzoek doet naar de omvorming van militaire naar civiele productie. We vragen hem als wapendeskundige wat hij weet van Cesec.
Tekst 16
De corruptie van de Chinese bedrijven waar Sami Faltas op doelt, nam zulke grote vormen aan dat premier Jiang Zemin vorig jaar met een belangrijke beleidswijziging kwam. Het leger kreeg opdracht zich terug te trekken uit de economie. De vervlechting van het leger met de economie is zo groot dat niemand zich goed kan voorstellen wat Jiang Zemin hiermee bedoelt, maar het lijkt erop dat het hier om een serieuze beleidswijziging gaat. Een beleidswijziging die ook gevolgen heeft voor Cesec, de partner van KPN.
We bellen hierover met de heer Nijdam. Hij was tot vorige maand de belangrijkste man van KPN in China. Hij zelf wil ons graag te woord staan, maar mag dat niet van de afdeling voorlichting van KPN. Correspondent Fons Tuinstra sprak in China regelmatig met Nijdam. Veel van de informatie over de Nederlands-Chinese joint venture kreeg Tuinstra van hem.
Tekst 17
In de praktijk is er volgens de tot voor kort belangrijkste man van KPN in China niet veel veranderd bij Cesec. De voorlichter van KPN in Den Haag spreekt dat niet tegen. Maar hij wil niet voor onze microfoon reageren. Het lijkt erop dat KPN niet meer zo trots is op haar deal. De voorlichter spreekt over een “herstructurering van dat samenwerkingsverbandje” als gevolg van de nieuwe Chinese richtlijnen.
Maar er is nog iets anders aan de hand met ‘dat samenwerkingsverbandje’ van KPN en Cesec, zo ontdekte correspondent Fons Tuinstra
Tekst 18
KPN is met haar joint-venture in illegaal vaarwater terecht gekomen, zegt Fons Tuinstra in Shanghai. Het lijkt haast niet te geloven. We bellen met de heer Buys, advocaat bij het gerenommeerde advocatenkantoor Loeff, Claes en Verbeke en juridisch adviseur van KPN. Hij wil absoluut geen commentaar geven. Dan zoeken we contact met Sebastian Heilmann. Hij is China-expert aan het ‘Institut für Asienkunde’ in Hamburg.
Tekst 19
De Chinese telecommunicatiemarkt is gesloten voor buitenlandse investeerders. Dat heeft de Chinese overheid meerdere keren officieel verklaard. Maar de Chinese Telecombedrijven willen natuurlijk toch graag buitenlands kapitaal aantrekken en verzinnen allerlei constructies om de wet te ontduiken, vertelt Fons Tuinstra:
Tekst 20
Een van de gedupeerde bedrijven van de deal waar correspondent Tuinstra op doelde, is het Amerikaanse telecombedrijf Sprint. We bellen met Eileen Doherty, woordvoerder van dat bedrijf in Kansas.
Fragment Eileen Doherty
Tekst 21
Eileen Doherty van Sprint bevestigt ook tegenover ons dat het Amerikaanse bedrijf niet zeker weet of het zijn geïnvesteerde geld terug zal krijgen.
In Shanghai legde correspondent Fons Tuinstra zijn bevindingen voor aan diverse deskundigen.
Tekst 22
Ook de woordvoerder van KPN in Den Haag zegt er niets van te geloven. Hij wil zoals gezegd niet op de radio maar wel wil hij kwijt dat de deal van KPN volstrekt legaal is. Woordvoerders van British Telecom en van Belgacom, de Engelse en Belgische Telecommunicatiebedrijven, bevestigen desgevraagd dat de Chinese telecommunicatiemarkt absoluut gesloten is voor buitenlandse investeerders. Maar New Blue Communications, dat is de prachtige naam voor de Nederlands-Chinese joint venture van KPN, gaat door, zegt de KPN-woordvoerder in Den Haag.
Maar of koningin Beatrix bij haar bezoek aan China in april KPN’s illegale Chinese avontuur met een bezoek zal vereren, dat is nog maar de vraag.
Fons Tuinstra: